NEWTIMES

Büyük devletlerin iş birliği sadece ulusal sınırlarla kısıtlı kalmamaktadır. Bu devletler, büyük jeopolitik alanda gelişmelerin hareketliliğini etkileyebilirler. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Moskova ziyareti bu bağlamda ele alındığında ilginç sonuçlara varılabilir. İki büyük devlet neredeyse tüm konularda iş birliğinin gelişmesine ilişkin mutabakat sağladı. Bu ise kapsamlı konularda beraber faaliyet yürütmek anlamına geliyor. Doğal olarak bu bağlamda akıllara önce Suriye meselesi gelir. Suriye konusunda Putin'le Erdoğan, faydalı fikir alışverişi yaptı, somut anlaşma sağlandı. İki devlet başkanı, Suriye'nin kuzeyinde güvenli bölge oluşturulması, teröre karşı ortak mücadele, istikrarın sağlanması, İdlip, Menbiç konuları, askeri alanda iş birliği ve diğer konularda ortak görüş sergiledi. Bu bazda ticaret, üretim, turizm, nükleer ve enerji alanlarında iş birliğini genişlendirmeğe ilişkin mutabakat sağlanması güncel konulardan biri olarak görülüyor. Aynı zamanda Türkiye ile Suriye arasında 1998 yılında imzalanan ve Adana Anlaşması olarak tarihe geçen anlaşmanın tekrar gündeme taşınması büyük önem arz ediyor.

Günümüzde küresel jeopolitik düzeyde karışık ve risklere sık sık rastlandığı süreç yaşanıyor. Bu süreç tüm dünyada farklı alanlarda belirsizliklere neden oluyor. Politika uzmanları, tüm insanoğluna fayda verebilecek iş birliği formatlarının gerekliliğini özellikle kaydediyorlar. Bu bağlamda Rusya-Türkiye-Azerbaycan işbirliği formatı politika uzmanlarının büyük ölçüde ilgisini çekiyor. Söz konusu devletler karışık jeopolitik bölgede bulunuyorlar. Rusya ve Türkiye büyük devletler olarak dünya politikasını etkilemek gücüne sahipler. Azerbaycan, Güney Kafkasya'da lider devlet olarak bağımsız politikasını kararlı biçimde yürütüyor. Bunun yanı sıra Rusya'da ve Azerbaycan'da zengin enerji rezervleri bulunuyor. Bu nedenle söz konusu üç ülkenin iş birliği yapması bölgesel ve küresel kapsamda jeopolitik önem arz etmektedir. Bu bağlamda birtakım önemli hususları ele almak gereksinimi duymaktayız.

Politika uzmanları, ABD Dışişleri Bakanı Pompeo'nun Orta Doğu ülkelerine ziyaretinin birtakım özellikleri üzerine yorumlar yapıyorlar. Doğal olarak, konuya jeopolitik açıdan yaklaşılıyor. Washington'un Orta Doğu için karmaşık bir aşamada ne biçim adımlar atmağa çalıştığı merak ediliyor. Bu husus Donald Trump'ın, ABD askeri birliklerinin Suriye'den çekileceği yönünde aldığı karardan sonra daha büyük önem arzetmeğe başlamıştır.Yapılan yorumlar Amerika yönetiminin aslında ciddi politika yürütmeği düşündüğünü gösteriyor. Jeopolitik açıdan ABD'nin bu politikasının başlıca özelliği Orta Doğu'da birtakım yerel devleti biraraya getirmek suretiyle oluşturulacak askeri ittifakı kendi çıkarlarından yana kullanmaktır. Fakat tehlike içeren bu adım bölgede yeni savaşlara neden olabilir. Aynı zamanda Orta Doğu'nun büyük devletlerinin duruma mudahale etme olasılığı da artıyor. Çünki bu husus bir taraftan söz konusu ülkelerin güvenliğiyle ilgilidir. Bu durumda Mike Pompeo'nun bölgeyi ziyaretinin jeopolitik özellikleri üzerine detaylı değinmek ihtiyacı duyduk.

Politikada beklenilmeyen kararlar her zaman alınabilir. Bu kez dünyayı Donald Trump şaşırttı. Trump'ın, Amerika birliklerinin Suriye'den çekileceğine ilişkin açıklaması çok sayıda soruyu da beraberinde getirdi. Bu süreç daha başlamadı bile, hiç sonuçlanmadı da. Fakat politika uzmanları, sürecin jeopolitik sonuçlarına ilişkin tahminlerde bulunuyorlar. Yapılan tahminler aslında bölgede jeopolitik durumun önemli ölçüde karışık olduğunu gösteriyor. Büyük devletler kendi kozlarını tamamen kullanmıyorlar. Söz konusu devletlerin hareketleri daha ziyade karşı tarafın fikrini almağa yönelik manevralara benzemektedir. Bu açıdan oluşan durum bir hayli derecede düşündürücüdür. Orta Doğu'da genel jeopolitik manzaranı değiştirebilecek hareketliliğin yaşandığı görünüyor. Bu sürecin sonuçları politika uzmanları üçün merak uyandırıyor. Hangi güçler etkisini arttıracaktır? Amerika, bu duruma nasıl tepki verecektir? Bu tür sorulara cevap bulmak için konu üzerine detaylı değinmek ihtiyacı duyduk.

NATO ve Rusya'nın üst düzey askeri yönetiminin küresel güvenlik konularını Azerbaycan başkentinde görüşmesi artık bir geleneğe dönüştü. ABD Avrupa Kuvvetleri ve NATO Müttefik Kuvvetler Harekat Komutanı Curtis Scaparrotti ve Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanı Valeriy Gerasimov'un tekrar Bakü'de bir araya gelmesi bu yüzden normal kabul edildi. Generaller, dünyada yaşanan askeri konuları ele aldılar. Rusya, NATO kuvvetlerinin sınırlarına yaklaşmasından duyduğu rahatsızlığı ifade etti. Ayrıca Ukrayna, Balkan ve Orta Doğu'da askeri-siyasi durumun oluşturduğu riskler de görüşüldü. Politika uzmanları, böyle önemli bir görüşmenin Bakü'de düzenlenmesinin siyasi, jeopolitik ve askeri açıdan nedenlerini açıklamağa çalışıyorlar. Bu konuda en kapsamlı değerlendirmeyi Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev yaptı. Devlet başkanının değerlendirmesi bağlamında Bakü görüşmesinin jeopolitik önemine değinmek istedik.

Dünya medyasının gündemine yeni bir önemli konu oturdu. Ankara, Suriye'de daha bir askeri operasyon gerçekleştireceğini beyan etti. Bu haber devlet başkanı düzeyinde dile getirildiği için gerçekliğine ilişkin hiç kuşku bulunmamaktadır. Erdoğan, kararlı lider, verdiği sözü tümüyle yerine getiren şahıs olarak bilinir. Diğer yönden böyle ciddi konuyla ilgili haber gereği olmaksızın yayılamaz. Bunun sonucunda bu konu Batı'da ve Rusya'da ciddi tepkiye neden oldu. Washington, derhal itiraz etti. Oysa Moskova, tarafsızlığını korudu. Kremlin'in, Türkiye'nin kendi güvenliğini sağlama almak hakkını daha iyi anladığı anlaşılıyor. Politika uzmanları, sürecin bu yönde gelişeceği takdirde ne tür jeopolitik faktörlerin ortaya çıkabileceğine ilişkin tahminlerde bulunmağa çalışıyorlar. Bu bağlamda konuya detaylı değinmek ihtiyacı hiss ettik.

21-22 Kasım'da Azerbaycan Cumhurbaşkanı'nın, Türkmenistan'ın başkenti Aşkabat'ta ziyarette bulunması politika uzmanlarının büyük ilgisine neden oldu. Birkaç yıl önce iki ülke arasında ilişkilerde belirli sorunlar ortaya çıkmıştı. Şimdi bu sorunların ortadan kaldırıldığına bütün dünya şahitlik etti. Bu sonuca ulaşılmasında Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in benzersiz katkısı bulunuyor. Azerbaycan Cumhurbaşkanı, sabırlı, rasyonel ve ileri görüşlü politika yürüterek kardeş Türkmenistan ile ilişkilerin ihtilaf düzeyine ulaşmasının önüne geçti. Artık iki kardeş ülke stratejik ilişkilerin derinleştirilmesine ve pekiştirilmesine ilişkin programlar üzerinde çalışıyor. Türkmenistan başkentinde imzalanan anlaşmalar bunun somut belirtilerinden biri oldu. Cumhurbaşkanı Aliyev'in ziyaretinin jeopolitik ve ekonomik yönleri ve bu hususların iletişim-ulaştırma alanlarıyla bağlantısı konusuna detaylı değinmek istedik.

ABD merkezli düşünce kuruluşu Stratfor, önümüzdeki yıl için yaptığı analizler ve verdiği tahminlerle büyük bir rahatsızlığa neden olmuştur. Stratfor'a göre, 2019 yılında Güney Kafkasya'da Amerika, İran ve Rusya arasında gerilim tırmana, bölge ülkeleri – Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan bundan etkilenebilir. Fakat ABD'nin, söz konusu devletlerin her birine ilişkin farklı yaklaşımları bulunuyor. Stratfor, Washington'un Ermenistan ve Gürcistan'ı Rusya'ya karşı, Azerbaycan'ı ise İran'a karşı kullanmağa çalışacağını iddia ediyor. Bunun için Ermenistan'a silah satışı, Gürcistan'a ise silah satışının yanı sıra ortak askeri tatbikat düzenlemek teklifi yapılacak. Azerbaycan'la ilişkiler hususunda ABD, İran'la ekonomi ve enerji alanında ilişkileri askıya almağı teklif edebilir. Tüm bu hususlar, sonuçta bölgede jeopolitik açıdan riskleri artırabilir. Bu yüzden Stratfor'un tahminlerine dayanarak Güney Kafkasya'da önümüzdeki yıl jeopolitik hareketliliğin değişmesi üzerine yorum yapmak gerekliliği duymaktayız.

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in, Beyaz Rusya'ya gerçekleştirdiği beşinci ziyaret politika uzmanlarının büyük ilgisine neden oldu. Beyaz Rusya Cumhurbaşkanı Azerbaycan Cumhurbaşkanı'nı sabırsızlıkla beklediklerini açıkca dile getirdi. Cumhurbaşkanları, yaptıkları görüşmelerde ciddi konuları ele aldılar ve mutabakata vardılar. İki ülke arasında çeşitli alanlarda anlaşmalar imzalandı. İlham Aliyev ve Aleksandr Lukaşenko, ortak bildiriyi de imzaladı. Tüm bu söylenenler doğrultusunda politika uzmanları, Azerbaycan-Beyaz Rusya ilişkilerini bölgesel ve küresel bazda değerlendirmeğe çalışıyorlar. Uzmanlar, Bakü'nün ve Minsk'in, samimi stratejik partner olduklarını bir kez daha onayladıklarını kesin bir dille söylemekteler. Bu eğilimin daha da gelişeceği bekleniyor. Konunun bu yönü birtakım jeopolitik faktörlerle ilgilidir. Bu faktörlerın birbirine bağlantılı şekilde yorumlanması Azerbaycan Cumhurbaşkanı'nın, Beyaz Rusya ziyaretinin üç tarihi özelliği üzerine konuşmak için zemin oluşturuyor.

Avrupa Birliği'nin (AB) potansiyeli ve küresel jeopolitik süreçte oynadığı rol açısından büyük güç olduğu itiraf ediliyor. AB üyesi ülkeler arasında dünyanın en gelişmiş devletleri bulunuyor. G7 ülkelerinin dördü AB üyesi. Politika uzmanları, AB'yle ilgili siyasi, ideolojik ve jeopolitik konulara hassasiyet gösteriyorlar. Son dönemde bu ihtiyaç AB'nin şuanki durumu ve geleceği yönünde farklı uzman yorumlarının sayının artması bazında daha ilgi çekici hale gelmiştir. Gerçekten, AB, hangi zorluklarla karşı karşıya ve bu sorunlar AB'yi nasıl etkileyebilir? AB, iç ve dış etkenlerden kaynaklanan olaylara nasıl tepki veriyor? Bu tür sorulara cevap aramak için AB'ye ilişkin birtakım önemli özelliklere değinmek gerekmektedir.