NEWTIMES

2013 yılından beri İran İslam Cumhuriyeti Dış İşleri Bakanı olarak görev yapan Muhammed Cevat Zarif, İran nükleer anlaşması başta olmak üzere son dönemde küresel barışa yaptığı katkılarla adından övgüyle söz ettiren çok önemli bir diplomattır. İran tarihinin en etkili Dış İşleri Bakanı olan Zarif, İran nükleer programı konusunda Batı ülkeleriyle sağlanan uzlaşmayı sağlamasının dışında, son yıllarda Orta Doğu coğrafyasında da ülkesinin daha etkin bir dış politika yürütmesini sağlamış ve bu nedenle ülkesinde de sıklıkla övgü konusu olmaktadır. Zarif, geçtiğimiz gün Council on Foreign Relations (CFR) tarafından düzenlenen ve kurum başkanı Richard N. Haass'ın moderatörlüğünü yaptığı bir oturuma katılmış ve güncel gelişmelerle ilgili fikirlerini paylamıştır. Bu yazıda, Zarif'in konuşması ana hatlarıyla özetlenecektir.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin Haziran ayının sonlarında "Türk akımı" projesinin gerçekleşmesinin bir sonraki aşamasının startını verdi. O, Anapa`da gemide düğmeye basarak "ileri" dedi. Bu, "Türk akımı" projesinin denizin dibi ile çekiminin başlaması demektir. Uzmanlar kabul ediyorlar ki, bu süreç başarıyla tamamlanacaktır. Çünkü şimdi teknoloji o kadar gelişti ki, bu gibi işleri hızla görmek zor değil. Üstelik, bu boru hattı çevresel olarak tam zararsızdır. Rusya boru hattını Türkiye kıyılarına kadar çekecek. Sonrasını Türk tarafı hayata geçirmelidir. Uzmanların görüşüne göre, bu olayın jeopolitik önemi az değildir. Yani o, sadece enerji meselesi ile sınırlı değildir. Bir yandan, Ortadoğu'daki jeopolitik dinamiğe, diğer taraftan ise Avrupa'nın enerji ile teminatına ciddi etkisi olabilen faktördür. Burada Amerika'nın olası tepkisini ve cevap adımlarını da dikkate almak gerekir. Tüm bunlar "Türk akımı" projesinin Batı'nın enerji güvenliğinin temininde önemli rol oynaya bilmesinin yanında, belirli jeopolitik riskleri de meydana çıkardığını gösteriyor.

Üçüncü bin yılda Azerbaycan'ın dış politikasına yeni işbirliği biçimi eklenmiştir. Bağımsızlığın ilk yıllarından itibaren cumhuriyetimizin uluslararası ilişkiler sisteminde ikili ve çok taraflı formatta işbirliği öncelik olmuştur. Yeni aşamada ise Azerbaycan dış politikasına üçlü bölgesel işbirliği formatı eklemiştir. Azerbaycan bölgesel düzlemde birkaç üçlü formatın girişimcisi veya katılmıştır. Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye, Azerbaycan-İran-Türkiye, Azerbaycan-Türkiye-Türkmenistan ve Azerbaycan-Rusya-İran formatları bölgesel meselelerin müzakeresi, işbirliği ilişkilerinin daha da derinlemesine geliştirilmesi, ortak projelerin hayata geçirilmesi açısından önemli teşebbüslerdir. Bu yeni trend aynı zamanda Azerbaycan'ın saldırgan Ermenistan hariç tüm komşularıyla karşılıklı faydalı ilişkilere verdiği önemi gösteriyor.

Günümüzde yaşanan olaylar bir kez daha göstermektedir ki, Avrupa ortaçağ tefekküründen ileri gidememiştir. Günümüzde Avrupa'nın modernleşmenin ve küreselleşmenin çekirdeği olarak kabul edilmesine rağmen, olayların analizi gösteriyor ki, bu yaklaşım, sadece Batı değerlerinin tüm dünyaya tek şablonlar çerçevesinde uygulamasına dayanıyor. Şu anda kendisine ait olmayanların ötekiler hesap edilmesi ve bu ötekilerin bağımsız karar ve tercihlerine saygı gösterilmemesi Avrupa'nın ortaçağ tefekküründen doğuyor. Zira, Ortaçağ'da "İhtiyar kıta" sakinleri sadece Hıristiyan değerlere inanıyor ve bu değerlerin ötesinde olan hiçbir şeyi kabul etmiyorlardı. Avrupa "Hıristiyanlık Kalesi" olarak görülüyordu ve bu mekanda en büyük düşman veya rakip gibi Müslüman Türkleri görüyorlardı.

Ünlü Amerikan stratejisti ve analisti, şu anda Washington Stratejik ve Uluslararası Araştırmalar Merkezi'nin Danışma Konseyi Eşbaşkanı olan Zbigniew Brzezinski son müsahibelerinin birinde bizim bölge için de önemli olan konular hakkında ilginç tezler belirtti. Küresel jeopolitik trendlerin analizi esasında o, eski Sovyet mekanında meydana gelen bütünleştirici kurumların kaderi ile ilgili somut fikirler ileri sürdü. Amerikan uzman düşünüyor ki, Avrasya Ekonomik Birliği'nin (AEB) geleceği yoktur. Yakın vadede bu örgüt dağılacak. Bunu kanıtlamak için Z. Brzezinski çeşitli argümanlar getiriyor. Aynı zamanda, o, eski Sovyet cumhuriyetlerinin bazılarının siyasi kursunu karakterize etmeye çalışır. Bu konuların üzerinde durmaya gerek görüyoruz.

Küresel düzeyde süpergüçlerin nüfuz uğruna mücadelesi çeşitli bölgelerde risk faktörünü daha da güncelleştirmiş. Aynı şekilde Güney Kafkasya'da süreçlerin gelişme senaryoları ilginçtir. Avrupa'nın "düşünce kuruluşları" bununla ilgili ilginç tahminler verirler. Onların görüşleri çeşitli açılardan farklıdır. Önemlisi ise Rusya ve çatışmalar konusunda düşündürücü tezler ileri sürüyorlar. Ermeni analistler daha fazla savaştan bahsediyorlar. Onlar hesap ediyorlar ki, sadece yeni savaş Ermenistan'ı bağımsız edebilir. Bu savaş ABD ile Rusya arasında olmalıdır. Yeteri kadar tehlikeli olan bu fikrin fonunda Güney Kafkasya'da jeopolitik manzaranın geleceği endişe uyandırıyor. Gerçekten, dünya bir sonraki Ermeni provokasyonuna uyacak mı?

Küresel çapta jeopolitik gelişmelerin hızlanması ile çeşitli bölgelerde mümkün değişiklikler daha da güncelleşiyor. Sır değil ki, 2017 yılında Batı ile Rusya arasında yoğun siyasi diyalog başladı.Taraflar çeşitli yönleri tartışıyorlar, ama şimdilik çelişkiler hakimdir. Bunun fonunda Ermenistan gibi küçük ülkelerin tutacağı konum da ilginçtir. Aynı şekilde Avrupa Birliği ile Avrasya Ekonomik Birliği ilişkilerinin içeriği bağlamında Erivan'ın oynadığı rol ile ilgili bazı fikirler seslendiriliyor. Ermeni uzmanlar iki kurum arasında "köprü" rolü oynamaktan bahsediyorlar. Peki gerçekte durum nedir? Ermenistan gerçekten iki büyük kurum arasında birleştirici faktör olabilir mi? Bu gibi konular üzerinde durmaya ciddi ihtiyaç görüyoruz.

Türkiye Cumhurbaşkanı terörle mücadelede yeni stratejiye geçtiklerini açıkladı. Artık bu belaya karşı tüm toplum mücadele edecek. Kolluk birimleri tüm yetkilerini kullanabilecek. Yerel yetkililer ise her evde kimlerin yaşadığı ve hangi işlerle uğraştığı konusunda bilgili olacaktır. Siyasi güçler de terör konusunda ortak faaliyet göstereceklerini beyan etmişlerdir. Uzmanlar bu gelişmelerin bölgesel ve küresel jeo-siyasete nasıl etki edebileceği ile ilgili tahliller yapıyorlar. Burada Türkiye'nin Ortadoğu'daki sorunların çözümünde aktivitesini artırmasına özel önem vermektedirler.Nihai tasarruf olarak, Ankara'nın kararlılıkla Suriye ve Irak da dahil olmak üzere geniş bir alanda terörle keskin mücadele edeceğinden konuşuyorlar. Tüm bunlar Türkiye için hangi sonuçları doğurabilir? Bu konuyla ilgili bazı tahminler vermek mümkün mü?

Suriye'de savaş gittikçe farklı içerik arz etmeye başlıyor, çünkü burada topraklar elden ele geçmekte devam ediyor. Hükümet güçleri herhangi bir yeri boşaltıyorsa, başka yönden ağır darbeler alıyor. Sanki senaryosu önceden yazılmış bir jeopolitik-askeri oyun yaşanıyor. Şimdilik taraflar tam avantaj elde edemiyor. Rusya'nın desteği ile Beşar Esad ordusu hayli bölgeyi tahliye etse de, onun nasıl korunacağı meselesi net değildir. Bunun fonunda Halep`in muhalefetin elinden alınmasının sevinci uzun sürmedi – "Ortadoğu'nun mirvarisi" sayılan Palmira`yı IŞİD yeniden istila etti. B.Esad`a bağlı güçler hızla şehri terk etmeli oldular. Ayrıca, IŞİD`e karşı Musul'da yapılan operasyon da başarılı görünmüyor. Bazı Uzmanlar düşünüyorlar ki, Suriye ordusunun bölümleri tahliye ettikleri topraklarda katliam yapıyorlar. Bu da sivil insanların IŞİD`in tarafına geçmesine neden oluyor. Böyle anlaşılıyor ki, gürültüyle başlayan askeri operasyonlar diğer nedenlerden etkinliğini kaybetmeye başladı.Peki çözüm nedir? Suriye'de kan dökülmesine kim engel olabilir?

Rusya'nın Ankara Büyükelçisi Andrey Karlov`un katledilmesi ciddi jeopolitik tepki doğurdu. Olayın kınanılması gözlenilendir. Hiçbir ülke böyle faciaların olmasını istemez. Çünkü her devletin diplomatı var ve ona karşı terörün yapılması kabul edilemez. Somut olarak Türkiye diplomasisi Ermeni terörüne çok sayıda kurban verdi. Şimdi A.Karlov`un katli nedenlerinin aydınlaşmasına herkesten çok Ankara'nın da ilgisi vardır. Meselenin diğer yanı Ortadoğu'da jeopolitik mücadelenin şiddeti ile ilgilidir. Bu terör olayından sonra Rusya Savunma Bakanı S.Şoygu beyan etti ki, Halep`in tahliye edilmesinde Türkiye'nin büyük rolü olmuştur. Moskova'da dışişleri bakanları S.Lavrov, M.Çavuşoğlu ve M.C.Zarif arasında görüşmelerin başarılı olması bu açıdan çok ilginçtir. Bu, Ortadoğu'daki Rusya'nın yeni koalisyon oluşturması anlamına geliyor mu? Ve bu üçlü ABD'nin oluşturduğu uluslararası koalisyon ile hangi ilişkilerde olacak? Çünkü Türkiye hem de Amerika'nın yarattığı koalisyonun üyesidir! Uzmanların görüşleri ışığında bu gibi sorulara cevap aramak ilginçtir.