NEWTIMES

Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Tahran'da büyük bir ihtişamla ağırlandı. Yollara kırmızı halılar serildi. İran Cumhurbaşkanı ve Dini Lideri, Ermeni "turuncu devrim kahramanı"na özel ilgi ve saygı gösterdi. Nikol Paşinyan'a birtakım vaatlerde bulunuldu. Hasan Ruhani ile Paşinyan, ikili görüşmenin ardından birtakım konularda mutabakat sağlandığını beyan ettiler. Ayrıca Paşinyan, Ermenistan ve İran arasında serbest ticaret bölgesi oluşturmanın perspektiflerine de değindi. Ermenistan'ın, Avrasya Ekonomik Birliği'nin dönem başkanlığını yapmasının bu açıdan iyi bir fırsat olduğu belirtildi. Hasan Ruhani de bazı alanlarda iş birliği yapılması gerektiğini ifade etti. Görüşme sırasında başlıca olarak gaz projelerinin gerçekleştirilmesi konusu ele alındı. Bütün bu hususlar bölgede karışık jeopolitik görünümün oluşması bazında yaşanıyor. İlk baktığımızda ABD ve Rusya'ya kafa tutmak olarak görülen bu ziyaretin aslında gerçek jeopolitik anlamı nedir? Bu soruya cevap aramak için konuyu detaylı biçimde ele almamız gerekiyor.

Dünya çapında jeopolitik hareketliliğin gelişme hızı ve düzensizliğiyle ilgili politika uzmanları farklı yorumlar yapıyorlar. Bu konuda yaygın olan genel görüşe göre küresel gerilim her geçen gün artıyor. Bu husus kendisi de riskleri arttırıyor. En son Münih Güvenlik Konferansı'nda bu konuda detaylı fikir alışverişi yapıldı. Bu durumda Güney Kafkasya ülkelerinin izleyeceği dış politika merak uyandırıyor. Ermenistan siyaset camiasında yer alan haberler bu ülkenin tutumu konusunda belirli tahminlerde bulunmağa olanak tanır. Analizler Ermenistan yönetiminin, küresel ve bölgesel alanda oluşan süreci hala gerektiği kadar idrak edemediğini gösteriyor. Ermenistan yönetimi, gerçeğe dayanmayan tutum sergilemekte devam ediyor. Oysa bu bir taraftan bölgede riskleri arttırıyor, diğer taraftan Ermenistan'da durumu daha da zorlaşdırıyor. Bu bağlamda Ermenistan ve destekcilerinin attığı adımlar üzerine değinmek gereksinimi duymaktayız.

ABD Başkanı Donald Trump'ın Ulusal Güvenlik Danışmanı John Bolton'un, 29 Ocak'ta Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile gerçekleştirdiği telefon görüşmesinin ardından siyaset camiasında ve politika uzmanları arasında büyük bir hareketlilik yaşanıyor. ABD'nin Güney Kafkasya politikasında ne türlü değişikliğin yapıldığına ilişkin tahminlere sık sık rastlanıyor. Bu olaydan birkaç gün önce John Bolton'un, Nikol Paşinyan'ı da telefonla araması ilgi doğuruyor. Ermenistan Başbakanı, telefon görüşmesi sırasında ciddi konulara değinmediklerini belirtse de Ermeni politika uzmanları buna inanmıyorlar. Paşinyan'ın bazı hususları gizli tuttuğu düşünülüyor. Bunun yanı sıra John Bolton'un, Paşinyan'la bölgesel konuları, özellikle Yukarı Karabağ sorununu ele almağa gerek duymadığı izlenimi oluşuyor. Bolton'un, bu konuyu başlıca olarak Azerbaycan ile ele almağa özen gösterdiği anlaşılıyor. Bu gerçeklik bazında John Bolton ile İlham Aliyev arasında yapılan görüşmede ele alınan konular jeopolitik önem taşıdığı için bu hususa detaylı değinmek ihtiyacı duymaktayız.

Günümüzde küresel jeopolitik düzeyde karışık ve risklere sık sık rastlandığı süreç yaşanıyor. Bu süreç tüm dünyada farklı alanlarda belirsizliklere neden oluyor. Politika uzmanları, tüm insanoğluna fayda verebilecek iş birliği formatlarının gerekliliğini özellikle kaydediyorlar. Bu bağlamda Rusya-Türkiye-Azerbaycan işbirliği formatı politika uzmanlarının büyük ölçüde ilgisini çekiyor. Söz konusu devletler karışık jeopolitik bölgede bulunuyorlar. Rusya ve Türkiye büyük devletler olarak dünya politikasını etkilemek gücüne sahipler. Azerbaycan, Güney Kafkasya'da lider devlet olarak bağımsız politikasını kararlı biçimde yürütüyor. Bunun yanı sıra Rusya'da ve Azerbaycan'da zengin enerji rezervleri bulunuyor. Bu nedenle söz konusu üç ülkenin iş birliği yapması bölgesel ve küresel kapsamda jeopolitik önem arz etmektedir. Bu bağlamda birtakım önemli hususları ele almak gereksinimi duymaktayız.

Politika uzmanları, ABD Dışişleri Bakanı Pompeo'nun Orta Doğu ülkelerine ziyaretinin birtakım özellikleri üzerine yorumlar yapıyorlar. Doğal olarak, konuya jeopolitik açıdan yaklaşılıyor. Washington'un Orta Doğu için karmaşık bir aşamada ne biçim adımlar atmağa çalıştığı merak ediliyor. Bu husus Donald Trump'ın, ABD askeri birliklerinin Suriye'den çekileceği yönünde aldığı karardan sonra daha büyük önem arzetmeğe başlamıştır.Yapılan yorumlar Amerika yönetiminin aslında ciddi politika yürütmeği düşündüğünü gösteriyor. Jeopolitik açıdan ABD'nin bu politikasının başlıca özelliği Orta Doğu'da birtakım yerel devleti biraraya getirmek suretiyle oluşturulacak askeri ittifakı kendi çıkarlarından yana kullanmaktır. Fakat tehlike içeren bu adım bölgede yeni savaşlara neden olabilir. Aynı zamanda Orta Doğu'nun büyük devletlerinin duruma mudahale etme olasılığı da artıyor. Çünki bu husus bir taraftan söz konusu ülkelerin güvenliğiyle ilgilidir. Bu durumda Mike Pompeo'nun bölgeyi ziyaretinin jeopolitik özellikleri üzerine detaylı değinmek ihtiyacı duyduk.

NATO ve Rusya'nın üst düzey askeri yönetiminin küresel güvenlik konularını Azerbaycan başkentinde görüşmesi artık bir geleneğe dönüştü. ABD Avrupa Kuvvetleri ve NATO Müttefik Kuvvetler Harekat Komutanı Curtis Scaparrotti ve Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanı Valeriy Gerasimov'un tekrar Bakü'de bir araya gelmesi bu yüzden normal kabul edildi. Generaller, dünyada yaşanan askeri konuları ele aldılar. Rusya, NATO kuvvetlerinin sınırlarına yaklaşmasından duyduğu rahatsızlığı ifade etti. Ayrıca Ukrayna, Balkan ve Orta Doğu'da askeri-siyasi durumun oluşturduğu riskler de görüşüldü. Politika uzmanları, böyle önemli bir görüşmenin Bakü'de düzenlenmesinin siyasi, jeopolitik ve askeri açıdan nedenlerini açıklamağa çalışıyorlar. Bu konuda en kapsamlı değerlendirmeyi Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev yaptı. Devlet başkanının değerlendirmesi bağlamında Bakü görüşmesinin jeopolitik önemine değinmek istedik.

Ukrayna ve Rusya arasında yeteri kadar sorunlar bulunuyor. Bu sorunları uluslararası hukuk normları doğrultusunda çözüme kavuşturmak mümkün olmamaktadır. Tam tersi, taraflar birbirine saldırmağa devam ediyorlar. Politika uzmanları, Slav Birliği'nin artık sadece kağıt üzerinde mevcut olduğu görüşündeler. Tüm bu sorunlara iki ülke arasında yeni bir ihtilaf da eklendi. Rusya, Ukrayna'ya ait 3 askeri gemiyi ''tutukladı''. Gemilerin mürettebatı da gözaltına alındı. Üç Ukrayna denizcisi yaralandı. Ukrayna askerleri, Rusya sınırını düşünülmüş şekilde geçtiklerini itiraf ettiler. Dünyanın büyük güçleri bu olaya anında ciddi tepki verdi. ABD, Avrupa Birliği, Türkiye ve diğer ülkeler sorunun çözülmesi gerektiğini belirtti, Amerika ve Avrupa, Rusya'yı suçladı. Böylece uluslararası alanda yeni sorunların ortaya çıkması için verimli ortam oluştu. Peki, tüm bu hususlar hangi jeopolitik sürece katkı sağlayabilir? Bu sürecin Güney Kafkasya'ya bir etkisi bulunabilir mi? Bu tür sorulara cevap bulmak için konuya detaylı değinmek istedik.

ABD merkezli düşünce kuruluşu Stratfor, önümüzdeki yıl için yaptığı analizler ve verdiği tahminlerle büyük bir rahatsızlığa neden olmuştur. Stratfor'a göre, 2019 yılında Güney Kafkasya'da Amerika, İran ve Rusya arasında gerilim tırmana, bölge ülkeleri – Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan bundan etkilenebilir. Fakat ABD'nin, söz konusu devletlerin her birine ilişkin farklı yaklaşımları bulunuyor. Stratfor, Washington'un Ermenistan ve Gürcistan'ı Rusya'ya karşı, Azerbaycan'ı ise İran'a karşı kullanmağa çalışacağını iddia ediyor. Bunun için Ermenistan'a silah satışı, Gürcistan'a ise silah satışının yanı sıra ortak askeri tatbikat düzenlemek teklifi yapılacak. Azerbaycan'la ilişkiler hususunda ABD, İran'la ekonomi ve enerji alanında ilişkileri askıya almağı teklif edebilir. Tüm bu hususlar, sonuçta bölgede jeopolitik açıdan riskleri artırabilir. Bu yüzden Stratfor'un tahminlerine dayanarak Güney Kafkasya'da önümüzdeki yıl jeopolitik hareketliliğin değişmesi üzerine yorum yapmak gerekliliği duymaktayız.

Avrupa Birliği'nin (AB) potansiyeli ve küresel jeopolitik süreçte oynadığı rol açısından büyük güç olduğu itiraf ediliyor. AB üyesi ülkeler arasında dünyanın en gelişmiş devletleri bulunuyor. G7 ülkelerinin dördü AB üyesi. Politika uzmanları, AB'yle ilgili siyasi, ideolojik ve jeopolitik konulara hassasiyet gösteriyorlar. Son dönemde bu ihtiyaç AB'nin şuanki durumu ve geleceği yönünde farklı uzman yorumlarının sayının artması bazında daha ilgi çekici hale gelmiştir. Gerçekten, AB, hangi zorluklarla karşı karşıya ve bu sorunlar AB'yi nasıl etkileyebilir? AB, iç ve dış etkenlerden kaynaklanan olaylara nasıl tepki veriyor? Bu tür sorulara cevap aramak için AB'ye ilişkin birtakım önemli özelliklere değinmek gerekmektedir.

Günümüz dünyasında somut programların gerçekleştirilmesi kolay değildir. Tüm insanlığı kapsayan çeşitli nitelikte krizler ortaya birtakım zorluklar çıkarıyor. Özellikle, Güney Kafkasya bölgesinde jeopolitik ve jeoekonomik manzara son derece karmaşık. Yaşananlardan alınan deneyim, Azerbaycan'ın gerçekleştirmek istediği büyük ve önemli projelere engel olmağa çalışan güçlerin bulunduğunu gösteriyor. "Asrın Anlaşması", TANAP ve TAP'la ilgili süreçlerde, Güney Gaz Koridoru projesinin gerçekleştirilmesinde tüm bu söylenenlere şahit olduk. Azerbaycan'ın yurt dışında en büyük yatırımı olma özelliğine sahip STAR Rafinerisi'nin kullanıma sunulması bu bağlamda çok önemli jeopolitik ve jeoekonomik olaydır. Azerbaycan ve Türkiye Cumhurbaşkanları, Rafineri'nin açılış töreninde yaptıkları anlamlı konuşmalarında bu konuya geniş yer verdiler. Bu yüzden söz konusu hususlara detaylı değinmek istedik.