NEWTIMES

Günümüzde küresel jeopolitik düzeyde karışık ve risklere sık sık rastlandığı süreç yaşanıyor. Bu süreç tüm dünyada farklı alanlarda belirsizliklere neden oluyor. Politika uzmanları, tüm insanoğluna fayda verebilecek iş birliği formatlarının gerekliliğini özellikle kaydediyorlar. Bu bağlamda Rusya-Türkiye-Azerbaycan işbirliği formatı politika uzmanlarının büyük ölçüde ilgisini çekiyor. Söz konusu devletler karışık jeopolitik bölgede bulunuyorlar. Rusya ve Türkiye büyük devletler olarak dünya politikasını etkilemek gücüne sahipler. Azerbaycan, Güney Kafkasya'da lider devlet olarak bağımsız politikasını kararlı biçimde yürütüyor. Bunun yanı sıra Rusya'da ve Azerbaycan'da zengin enerji rezervleri bulunuyor. Bu nedenle söz konusu üç ülkenin iş birliği yapması bölgesel ve küresel kapsamda jeopolitik önem arz etmektedir. Bu bağlamda birtakım önemli hususları ele almak gereksinimi duymaktayız.

NATO ve Rusya'nın üst düzey askeri yönetiminin küresel güvenlik konularını Azerbaycan başkentinde görüşmesi artık bir geleneğe dönüştü. ABD Avrupa Kuvvetleri ve NATO Müttefik Kuvvetler Harekat Komutanı Curtis Scaparrotti ve Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanı Valeriy Gerasimov'un tekrar Bakü'de bir araya gelmesi bu yüzden normal kabul edildi. Generaller, dünyada yaşanan askeri konuları ele aldılar. Rusya, NATO kuvvetlerinin sınırlarına yaklaşmasından duyduğu rahatsızlığı ifade etti. Ayrıca Ukrayna, Balkan ve Orta Doğu'da askeri-siyasi durumun oluşturduğu riskler de görüşüldü. Politika uzmanları, böyle önemli bir görüşmenin Bakü'de düzenlenmesinin siyasi, jeopolitik ve askeri açıdan nedenlerini açıklamağa çalışıyorlar. Bu konuda en kapsamlı değerlendirmeyi Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev yaptı. Devlet başkanının değerlendirmesi bağlamında Bakü görüşmesinin jeopolitik önemine değinmek istedik.

Ukrayna ve Rusya arasında yeteri kadar sorunlar bulunuyor. Bu sorunları uluslararası hukuk normları doğrultusunda çözüme kavuşturmak mümkün olmamaktadır. Tam tersi, taraflar birbirine saldırmağa devam ediyorlar. Politika uzmanları, Slav Birliği'nin artık sadece kağıt üzerinde mevcut olduğu görüşündeler. Tüm bu sorunlara iki ülke arasında yeni bir ihtilaf da eklendi. Rusya, Ukrayna'ya ait 3 askeri gemiyi ''tutukladı''. Gemilerin mürettebatı da gözaltına alındı. Üç Ukrayna denizcisi yaralandı. Ukrayna askerleri, Rusya sınırını düşünülmüş şekilde geçtiklerini itiraf ettiler. Dünyanın büyük güçleri bu olaya anında ciddi tepki verdi. ABD, Avrupa Birliği, Türkiye ve diğer ülkeler sorunun çözülmesi gerektiğini belirtti, Amerika ve Avrupa, Rusya'yı suçladı. Böylece uluslararası alanda yeni sorunların ortaya çıkması için verimli ortam oluştu. Peki, tüm bu hususlar hangi jeopolitik sürece katkı sağlayabilir? Bu sürecin Güney Kafkasya'ya bir etkisi bulunabilir mi? Bu tür sorulara cevap bulmak için konuya detaylı değinmek istedik.

ABD merkezli düşünce kuruluşu Stratfor, önümüzdeki yıl için yaptığı analizler ve verdiği tahminlerle büyük bir rahatsızlığa neden olmuştur. Stratfor'a göre, 2019 yılında Güney Kafkasya'da Amerika, İran ve Rusya arasında gerilim tırmana, bölge ülkeleri – Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan bundan etkilenebilir. Fakat ABD'nin, söz konusu devletlerin her birine ilişkin farklı yaklaşımları bulunuyor. Stratfor, Washington'un Ermenistan ve Gürcistan'ı Rusya'ya karşı, Azerbaycan'ı ise İran'a karşı kullanmağa çalışacağını iddia ediyor. Bunun için Ermenistan'a silah satışı, Gürcistan'a ise silah satışının yanı sıra ortak askeri tatbikat düzenlemek teklifi yapılacak. Azerbaycan'la ilişkiler hususunda ABD, İran'la ekonomi ve enerji alanında ilişkileri askıya almağı teklif edebilir. Tüm bu hususlar, sonuçta bölgede jeopolitik açıdan riskleri artırabilir. Bu yüzden Stratfor'un tahminlerine dayanarak Güney Kafkasya'da önümüzdeki yıl jeopolitik hareketliliğin değişmesi üzerine yorum yapmak gerekliliği duymaktayız.

Avrupa Birliği'nin (AB) potansiyeli ve küresel jeopolitik süreçte oynadığı rol açısından büyük güç olduğu itiraf ediliyor. AB üyesi ülkeler arasında dünyanın en gelişmiş devletleri bulunuyor. G7 ülkelerinin dördü AB üyesi. Politika uzmanları, AB'yle ilgili siyasi, ideolojik ve jeopolitik konulara hassasiyet gösteriyorlar. Son dönemde bu ihtiyaç AB'nin şuanki durumu ve geleceği yönünde farklı uzman yorumlarının sayının artması bazında daha ilgi çekici hale gelmiştir. Gerçekten, AB, hangi zorluklarla karşı karşıya ve bu sorunlar AB'yi nasıl etkileyebilir? AB, iç ve dış etkenlerden kaynaklanan olaylara nasıl tepki veriyor? Bu tür sorulara cevap aramak için AB'ye ilişkin birtakım önemli özelliklere değinmek gerekmektedir.

Günümüz dünyasında somut programların gerçekleştirilmesi kolay değildir. Tüm insanlığı kapsayan çeşitli nitelikte krizler ortaya birtakım zorluklar çıkarıyor. Özellikle, Güney Kafkasya bölgesinde jeopolitik ve jeoekonomik manzara son derece karmaşık. Yaşananlardan alınan deneyim, Azerbaycan'ın gerçekleştirmek istediği büyük ve önemli projelere engel olmağa çalışan güçlerin bulunduğunu gösteriyor. "Asrın Anlaşması", TANAP ve TAP'la ilgili süreçlerde, Güney Gaz Koridoru projesinin gerçekleştirilmesinde tüm bu söylenenlere şahit olduk. Azerbaycan'ın yurt dışında en büyük yatırımı olma özelliğine sahip STAR Rafinerisi'nin kullanıma sunulması bu bağlamda çok önemli jeopolitik ve jeoekonomik olaydır. Azerbaycan ve Türkiye Cumhurbaşkanları, Rafineri'nin açılış töreninde yaptıkları anlamlı konuşmalarında bu konuya geniş yer verdiler. Bu yüzden söz konusu hususlara detaylı değinmek istedik.

Tam 100 yıldır Güney Kafkasya denildiğinde Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan`dan oluşan üç ülkeli bir coğrafi yapı aklımıza geliyor. Yine bu yüzyıllık süreçte söz konusu bölge bir dizi sorunlarla dünyanın siyasi gündemini işgal etmiştir. Bu sorunların önemli bir kısmını toprak ve sınır anlaşmazlıkları, sınır güvenliği, işgal, sınır çatışmaları gibi sıcak sorunlar oluşturmaktadır. Bu sorunların çözülememesinde küresel güçlerin ve bölgede kendi çıkarlarını savunan güçlerin dolaylı ve ya dolaysız müdahaleleri de etkilidir. Dolayısıyla bugün için Güney Kafkasya her an bölgesel ve uluslararası çapta ciddi sıkıntılara yol açabilecek bir dizi iç sorunlar barındıran bölge görünümündedir. Hatta Güney Kafkasya`nın dünya için büyük sorunlara yol açabilecek küçük bir coğrafya olduğunu da söyleyebiliriz.

Gerçeği söylemeye herkes cesaret edemez. Herkesten adalet beklemenin de bir anlamı yoktur. Fakat siyaset yapan biri için politika ve diplomasi alanında belirli etiketler bulunmaktadır. Konstantin Zatulin'de bu özellikler yoktur. Kendisi Rusya Devlet Duması (Rusya Federal Meclisi'nin alt meclisi) Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) konuları, Avrasya entegrasyonu ve yurttaşlarla iş komitesi başkanı birinci yardımcısı görevinde çalışmaktadır. Ayrıca Avrasya genelinde entegrasyon meselelerinden sorumludur. Zatulin, "Ermenistan, Azerbaycan'ı "mahvedebilir" diye açıklama yapıyor. Oysa BDT üyesi bir ülkede birilerinin söylediklerinin etkisi altında kalmadan görevi, Zatulin'in objektif, sorumlu ve dengeli kelimeler kullanmasını gerektirir. Zatulin, BDT üyesi bir ülkenin diğerini "mahvedebileceği"ne ilişkin sersem ve asılsız fikirler söylememelidir. Üstelik, bir kişi, entegrasyon ve yurttışında yaşayan Ruslarla ilişkilerden sorumluysa, son derece dikkatli ve adaletli olmak zorundadır. Bu tezlerden yola çıkarak Zatulin'in söylediği birtakım fikirler üzerinde yorum yapmak gereksinimi duymaktayız.

Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın katıldığı İran'daki üçlü zirve öncesinde Washington'dan İran'la ilgili çelişkili işaretler geliyor. Bir yandan Pentagon, savaş oyunlarına İran'ı da dahil ederken öte yandan da Başkan Trump, Amerika'nın İran'la görüşmek için masaya oturmasına karşı olmadığını söylüyor. İran'ın yapı olarak çözülmekte olduğunu da düşünen Trump, "Eğer görüşmezlerse de kendileri bilir" diye de ekliyor. Dışişleri Bakanı Pompeo da yaptırımlar tam devreye girdikten sonra İran'ın, Hürmüz Boğazı'nı kapatma girişimi olduğu takirde Amerika'nın sıcak çatışmaya bile girebileceğini söylüyor.

ABD 2,5 seneyi aşan bir süre sonra İran'a yeniden ekonomik yaptırımlar uygulamaya başlıyor. Trump Yönetimi'nin İran'a getirdiği yaptırımların ilk bölümü 7 Ağustos tarihinde yürürlüğe girdi. ABD ekonomik yaptırımlarının ikinci bölümü ise Kasım ayında uygulanmaya başlanacak. İlk grup ABD yaptırımları daha çok İran'ın Amerikan doları ile ticaret yapmasını önlemeyi ve İran bankacılık sistemini hedef alıyor. ABD yaptırımlarının İran'ın demir-çelik, kömür, alüminyum ticaretini ve otomotiv sanayisini de hedef aldığı; Trump Yönetimi'nin İran'ın Dünya ile yürüttüğü dış ticareti kesmeyi amaçladığı izleniyor. Yaptırım rejimi İran'ın yolcu uçakları ve uçak parçaları ithalatına, halı ile gıda maddeleri ihracatına da engellemeler getiriyor.