NEWTIMES

Rusya üretimi olan S-400 hava savunma sisteminin Türkiye tarafından alınmasıyla küresel jeopolitikada bir çalkantı meydana geldi. Amerikan Kongresi, Ankara'ya yönelik politik ve ekonomik yaptırımların uygulanması yönünde çağrıda bulunuyor. ABD Savunma Bakanlığı da Türkiye'nin F-35 programından çıkarılması yönünde ifadelere yer veriyor. Türkiye'nin güvenliğinin Batı'yı asla ilgilendirmediği açıkca görülüyor. Yahut Batı, Türkiye'nin güvenliğini kendi çıkarlarını göz önünde bulundurarak düşünüyor. Oysa bu tümüyle durumu belirsizliğe sürüklüyor. Doğal olarak Türkiye, kendi tutumundan taviz veremez. Batı ise tutumunda değişiklik yapmak ve eşit hukuklu ortak olarak Türkiye ile diyaloga gitmek zorundadır. Fakat bu gelişme hissedilmemektedir. Bu yüzden ABD-Türkiye ilişkilerinde daha bir süre boyunca da riskli gelişmelerin yaşanacağını bekleyebiliriz. Bu gelişmeler bağlamında dünyada nasıl bir süreçlerin yaşanacağı üzerine düşünmek gerekir. Türkiye-Rusya ilişkileri de bu bağlamda ilgi doğurmaktadır.

Dünyanın çeşitli bölgelerinde etnik ve yerel çatışmaların çözümünün küresel jeopolitika için güncel konulardan birisi olduğu herkesçe bilinmektedir. Güney Kafkasya'daki sorunların da adil bir şekilde barışçıl yolla çözümü büyük önem arz ediyor. Ermenistan-Azerbaycan Yukarı Karabağ sorununun çözümüyle uğraşan AGİT Minsk Grubu ise gerektiği kadar verimli faaliyet yürütemiyor. Çoğu zaman gerçek durum uluslararası örgütlerin sorunla ilgili aldığı kararlara olduğu gibi yansıtılmıyor. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Parlamenter Asamblesi'nin (AGİT PA) Lüksemburg'ta yapılan yıllık toplantısında sorunlarla ilgili alınan karar bu açıdan büyük önem arz ediyor. Söz konusu belgede önemli hususlara yer verilmiştir. Ermenilerbu karara sert tepki verdi. Çünkü kararda yer alan hususlar tamamen gerçeği yansıtıyor. Bu yüzden bahsi geçen kararda yer alan hükümlerin analizini yapmağa karar verdik.

NATO Müttefik Kuvvetler Yüksek Komutanı Orgeneral Tod Wolters ile Rusya Genelkurmay Başkanı Orgeneral Valeriy Gerasimov arasında Bakü'deyapılan görüşme birtakım hususlar açısından analistlerin ilgisini çekti. Dünyanın iki süper gücünün Bakü'de küresel öneme haiz konuları ele alması sıradan bir olay değildir. Bu açıdan analistler, ABD ve Rusya'nın buluşma noktası olarak tercihlerini Bakü'den yana kullanmalarının sebepleriyle ilgili çeşitli yorumlar yapıyorlar. Bu konuda birtakım faktörlerin etken olduğu görülüyor. Azerbaycan bağımsız devlet olarak büyük başarılar elde ediyor. Uluslararası alanda Azerbaycan'ın önemi her geçen gün artıyor. En saygın uluslararası toplantılara ev sahipliği yapan Azerbaycan'ın istikrarlı ülke ve güvenilir ortak olması da uluslararası alanda ifade edilmektedir. Kaydedilen bu hususlar bazında Amerika ve Rusya'nın önemli konuları Bakü'de ele alması normal gözüküyor. Bu açıdan iki generalin Bakü buluşmasının jeopolitik etkisi üzerine birkaç yorum yapmağa karar verdik.

Avrupa Konseyi Başkanı Donald Tusk'un Azerbaycan ziyaretinin ardından Ermenistan'da ve Gürcistan'da bulunması bölge için güncel olan birtakım jeopolitik konuyu tekrar gündeme taşıdı. Analistler, post-Sovyet coğrafyası için önemli olan bazı hususların daha aktif hale geldiğini belirtiyorlar. Bu noktada Tusk'un Ermenistan'da verdiği demeç ilgi doğuruyor. Tusk, yaptığı açıklamada Ermenistan-Azerbaycan Yukarı Karabağ sorununun uluslararası hukuk normları temel alınmakla Helsinki Nihai Kararı'nın hükümleri gereği çözülmesi gerektiğini açık şekilde ifade etti. Oysa bu Ermenistan'ın işgalci ülke olduğunu onaylamak anlamına geliyor. AB, Azerbaycan'ın egemenliğini, toprak bütünlüğünü ve sınırlarının dokunulmazlığını savunuyor. Bu tutum Doğu Ortaklığı Programı'nın 10. yıl dönümü dolayısıyla düzenlenen uluslararası toplantıda da ifade edildi.

Azerbaycan ve Türkiye arasında eski tarihlere uzanan olaylara, kültürel ve etnik bağlara dayanan özel ilişkiler vardır. Azerbaycanlılar ve Türkler, aynı Türk kökenlidirler ve ortak ataları bulunmaktadır. Oğuz Türkleri tarafından kurulan Selçuklu İmparatorluğu, günümüz Türkiye'sinin ve Azerbaycan'ın temeli olarak görülmektedir. İki ülke coğrafi konum olarak ta birbiriyle yakın mesafededir. Azerbaycan, Türkiye ile Nahçivan bölgesinde küçük bir sınır hattı bulunan tek Türk dili konuşan ülkedir. Kaydedilen bu hususlar günümüzde Azerbaycan ve Türkiye arasında özel ilişkilerin oluşmasına büyük bir katkı sağlamıştır.

Birinci Dünya Savaşı sonrasında küresel ve bölgesel düzeydeki karmaşa yeni dünya düzeninin oluşumunu gerekli kılmakta idi. Çarlık Rusyası`nın ömrünü tamamlaması, Azerbaycan`ın söz konusu devlet tarafından üzeri kapatılmış devletçiliğinin yeniden filizlenmesine olanak sağlamıştır. 28 Mayıs 1918 tarihinde Azerbaycan Devletçiliği, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti ismi ile yeniden tarih sahnesine çıktı. Azerbaycan Diplomasisi`nin tarihi, yukarıda isimleri zikredilen devletlerin varoluş sürelerine paralel olarak asırlar öncesine dayansa da, ulus devlet kavramı kapsamında düşünüldüğünde modern anlamda Azerbaycan Halk Cumhuriyeti`nin kuruluşu ile başlamaktadır. Bu zaman Azerbaycan Diplomasisi`nin önünde çok zorlu görevler ve çözmek zorunda olduğu çok sayıda problemler durmakta idi. Bunların başında Azerbaycan Halk Cumhuriyeti`nin bir devlet olarak diğer devletlerce tanınmasının sağlanması, ülkenin toprak bütünlüğü ve güvenliği gelmekte idi.

Asya'da İşbirliği ve Güven Arttırıcı Önlemler Konferansı 5. Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi, Tacikistan'ın başkenti Duşanbe'de gerçekleştirildi. Zirvede bölgenin güvenliği ve kalkınması konuları ele alındı. Bu bağlamda olası tehdit, risk ve tehlikeler konusunda da fikir alışverişi yapıldı. Zirveye katılan devlet ve hükümet başkanları kendi görüşlerini ifade ettiler. Azerbaycan'ı toplantıda Başbakan Novruz Mammadov temsil etti. Novruz Memmedov, konuşmasında Asya için güncel konulara değindi, özellikle Ermenistan-Azerbaycan sorununun çözülmesi gerektiğini bir kez daha belirtti. Genellikle toplantıda önemli konularda analizler yapıldı, ön görüler ifade edildi.

Türkmenistan başkentinde Bağımsız Devletler Topluluğu'na üye ülkelerin hükümet başkanlarının toplantısı yapıldı. Toplantıda BDT için büyük önem arz eden konular ele alındı. Verimli müzakelerin yapıldığı toplantı çerçevesinde çeşitli alanları kapsayan dokuz anlaşma imzalandı. Bu anlaşmalarda örgüte üye ülkeler arasında iş birliğinin birtakım hususları ifade edilmiştir. Bu hususlar sırasında transit imkanlarının derinleştirilmesi ve fikri mülkiyetin korunması politika uzmanlarının ilgisini çekti. Bahsi geçen meseleler tüm dünya için güncel konular olarak görülmektedir. BDT'ye üye ülkeler arasında ilişkilerin derinleşmesinde bu hususlar büyük rol oynamaktadır.

Günümüzde İslam ülkelerine karşı birtakım güçlerin ön yargılı ve çifte standartlara dayalı yaklaşım sergiledikleri sır değildir. Artık bazı ülkelerin İslamofobi hastalığına yakalandığı görülüyor. Bu süreç bazında Müslüman devletlerde farklı türden sorunların meydana gelmesi artık daha kapsamlı bir eğilime dönüşmüştür. Mekke'de düzenlenen İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) 14. İslam Zirvesi bu açıdan politika uzmanlarının ilgi odağına dönüştü. İİT'nin 50. kuruluş yıl dönümüne denk gelen toplantıya 57 ülkenin üst düzey temsilcileri katıldı. Çin ve İran Cumhurbaşkanları toplantının katılımcılarına tebrik mektubu yolladı. Mekke Zirvesi'nde Azerbaycan'ı Başbakan Novruz Mammadov'un başkanlığında heyet temsil etti. Zirvenin bitiminde ''Mekke Bildirgesi'' kabul edildi. Bu belgede yer alan hükümler doğrultusunda Zirve'nin jeopolitik yönlerini ele almağa karar verdik.

ABD Başkanı Donald Trump, kısa bir arayla Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'e iki mektup yolladı. Günümüzde küresel jeopolitik süreçlerin hızlı değişimi ve birtakım zıt hususların meydana gelmesi bazında bu büyük ilgi doğuruyor. ABD Başkanı, iki mektubunda da önemli jeopolitik, ekonomik ve enerji konularına kısa şekilde değindi. Başkanı Trump, Azerbaycan'ın bölgenin en başarılı devleti ve lideri olduğunu net ifade etti. Şimdi bu liderliği daha da güçlendirmenin zamanı geldi. Yani Bakü, gerçekleştirdiği başarılı politikayı geliştirerek büyük bir jeopolitik alanda lider rolünü oynayabilir. Bir bakıma Trump, Azerbaycan'la ilgili gerçekleri dünyaya açıyor. Bu düşünceler doğrultusunda Trump'ın ikinci mektubunun temel tezlerine değinmek gereksinimi duymaktayız.