NEWTIMES

Büyük devletlerin iş birliği sadece ulusal sınırlarla kısıtlı kalmamaktadır. Bu devletler, büyük jeopolitik alanda gelişmelerin hareketliliğini etkileyebilirler. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Moskova ziyareti bu bağlamda ele alındığında ilginç sonuçlara varılabilir. İki büyük devlet neredeyse tüm konularda iş birliğinin gelişmesine ilişkin mutabakat sağladı. Bu ise kapsamlı konularda beraber faaliyet yürütmek anlamına geliyor. Doğal olarak bu bağlamda akıllara önce Suriye meselesi gelir. Suriye konusunda Putin'le Erdoğan, faydalı fikir alışverişi yaptı, somut anlaşma sağlandı. İki devlet başkanı, Suriye'nin kuzeyinde güvenli bölge oluşturulması, teröre karşı ortak mücadele, istikrarın sağlanması, İdlip, Menbiç konuları, askeri alanda iş birliği ve diğer konularda ortak görüş sergiledi. Bu bazda ticaret, üretim, turizm, nükleer ve enerji alanlarında iş birliğini genişlendirmeğe ilişkin mutabakat sağlanması güncel konulardan biri olarak görülüyor. Aynı zamanda Türkiye ile Suriye arasında 1998 yılında imzalanan ve Adana Anlaşması olarak tarihe geçen anlaşmanın tekrar gündeme taşınması büyük önem arz ediyor.

Son dönemde medyada Azerbaycan ve Ermenistan Dışişleri Bakanları'nın Paris'te yaptıkları görüşmenin sonuçlarına ilişkin yorumların sayı artmaktadır. Politika uzmanları, uluslararası örgütlerin temsilcileri bu görüşmeye ilişkin kendi düşüncelerini ifade ediyorlar. Söz konusu şahıslar, daha ziyade iki bakanın Azerbaycan ve Ermeni toplumlarının barış sürecine hazırlanmasına ilişkin açıklamalarına ilgi gösteriyorlar. Bu husus Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı'nın açıklamasında da ifade edildi. Fakat konuyla ilgili Ermenistan basınında yer alan haberlerin kısa analizi işin aslının tamamen farklı olduğunu gösteriyor. Ermenistan'da, gerçek anlamda asıl durumun değişik yönde sunulması amaçlanan fikirlere rastlanıyor. Ermeniler, ''barış sürecine hazırlık'' konusunu kendi çıkarları doğrultusunda sunmağa çalışıyorlar. Bu husus üzerine bir az detaylı değinmek istedik.

Parlamento seçimlerinin ardından Ermenistan'da siyasi dinamiğin analiziyle uğraşan politika uzmanları olumlu yorumlar yapmamaktadırlar. Uzmanlar, ülkenin ciddi sorunlarla yüzleştiğini düşünüyorlar. Önceki dönemlerde Ermeniler için umut kaynağı olan diaspora kuruluşlarının ve Ermeni yanlısı devletlerin desteği de son yıllarda önemli ölçüde azaldı. Görünen o ki Ermeni yanlısı güçler, Ermenistan'ın bir devlet olarak daha bağımsız tutum sergilemesini ve kendi potansiyeline dayanarak kalkınmasını talep ediyorlar. Erivan, şimdilik bunu yapabilecek güçte değildir. Bunun çeşitli iç ve dış nedenleri bulunuyor. Gerçek anlamda Ermenistan'da devlet yapısının henüz tam oluşturulmadığı görülmektedir. Ülke, başlıca olarak dış yardımlar sayesinde mevcudiyetini sürdürüyor. Sonuçta Ermenistan'da tüm alanlarda derin kriz yaşanıyor. Bunun yanı sıra Ermenistan için en kötü durum bölgesel projelerin dışında kalması sonucunda oluştu. Bunun da nedeni işgal altında tuttuğu Azerbaycan topraklarından çekilmemesidir. Ermenistan yönetimi, en iyi kalkınma planı ortaya koysa bile işgal ettiği Azerbaycan torpaklarından çekilmediği sürece gelişme kaydetmesi mümkün olmayacaktır.

Günümüzde küresel jeopolitik düzeyde karışık ve risklere sık sık rastlandığı süreç yaşanıyor. Bu süreç tüm dünyada farklı alanlarda belirsizliklere neden oluyor. Politika uzmanları, tüm insanoğluna fayda verebilecek iş birliği formatlarının gerekliliğini özellikle kaydediyorlar. Bu bağlamda Rusya-Türkiye-Azerbaycan işbirliği formatı politika uzmanlarının büyük ölçüde ilgisini çekiyor. Söz konusu devletler karışık jeopolitik bölgede bulunuyorlar. Rusya ve Türkiye büyük devletler olarak dünya politikasını etkilemek gücüne sahipler. Azerbaycan, Güney Kafkasya'da lider devlet olarak bağımsız politikasını kararlı biçimde yürütüyor. Bunun yanı sıra Rusya'da ve Azerbaycan'da zengin enerji rezervleri bulunuyor. Bu nedenle söz konusu üç ülkenin iş birliği yapması bölgesel ve küresel kapsamda jeopolitik önem arz etmektedir. Bu bağlamda birtakım önemli hususları ele almak gereksinimi duymaktayız.

Politika uzmanları, ABD Dışişleri Bakanı Pompeo'nun Orta Doğu ülkelerine ziyaretinin birtakım özellikleri üzerine yorumlar yapıyorlar. Doğal olarak, konuya jeopolitik açıdan yaklaşılıyor. Washington'un Orta Doğu için karmaşık bir aşamada ne biçim adımlar atmağa çalıştığı merak ediliyor. Bu husus Donald Trump'ın, ABD askeri birliklerinin Suriye'den çekileceği yönünde aldığı karardan sonra daha büyük önem arzetmeğe başlamıştır.Yapılan yorumlar Amerika yönetiminin aslında ciddi politika yürütmeği düşündüğünü gösteriyor. Jeopolitik açıdan ABD'nin bu politikasının başlıca özelliği Orta Doğu'da birtakım yerel devleti biraraya getirmek suretiyle oluşturulacak askeri ittifakı kendi çıkarlarından yana kullanmaktır. Fakat tehlike içeren bu adım bölgede yeni savaşlara neden olabilir. Aynı zamanda Orta Doğu'nun büyük devletlerinin duruma mudahale etme olasılığı da artıyor. Çünki bu husus bir taraftan söz konusu ülkelerin güvenliğiyle ilgilidir. Bu durumda Mike Pompeo'nun bölgeyi ziyaretinin jeopolitik özellikleri üzerine detaylı değinmek ihtiyacı duyduk.

Politikada beklenilmeyen kararlar her zaman alınabilir. Bu kez dünyayı Donald Trump şaşırttı. Trump'ın, Amerika birliklerinin Suriye'den çekileceğine ilişkin açıklaması çok sayıda soruyu da beraberinde getirdi. Bu süreç daha başlamadı bile, hiç sonuçlanmadı da. Fakat politika uzmanları, sürecin jeopolitik sonuçlarına ilişkin tahminlerde bulunuyorlar. Yapılan tahminler aslında bölgede jeopolitik durumun önemli ölçüde karışık olduğunu gösteriyor. Büyük devletler kendi kozlarını tamamen kullanmıyorlar. Söz konusu devletlerin hareketleri daha ziyade karşı tarafın fikrini almağa yönelik manevralara benzemektedir. Bu açıdan oluşan durum bir hayli derecede düşündürücüdür. Orta Doğu'da genel jeopolitik manzaranı değiştirebilecek hareketliliğin yaşandığı görünüyor. Bu sürecin sonuçları politika uzmanları üçün merak uyandırıyor. Hangi güçler etkisini arttıracaktır? Amerika, bu duruma nasıl tepki verecektir? Bu tür sorulara cevap bulmak için konu üzerine detaylı değinmek ihtiyacı duyduk.

Son yıllar uluslararası örgütlerin Azerbaycan'la ilgili adaletli tutum sergilemesi adeta bir eğilime dönüşmüştür. Bu husus kabul edilen belgelerde de ifade edilmektedir. Ayrıca Avrupa Birliği'nin giderek daha büyük kapsamda Azerbaycan gerçeklerini itiraf ettiğini yansıtan belgeler kabul ediliyor. Bu belgelerin biri 12 Aralık'ta kabul edildi. Sözünü ettiğimiz belge, AB'nin yıllık faaliyetinin değerlendirilmesine ilişkin tahminsel analitik prensipleri içeren rapordur. Söz konusu belgede AB'nin, ortak devletlerin egemenliğini, toprak bütünlüğünü ve sınırlarının dokunulmazlığını desteklediği kaydediliyor. Yani, Ermenistan-Azerbaycan Yukarı Karabağ sorunu yalnız Azerbaycan'ın toprak bütünlüğü çerçevesinde, uluslararası hukuk normları ve prensipleri doğrultusunda çözüme kavuşabilir. Bu husus çok önemlidir. Aynı zamanda belgede küresel düzeyde yaşanan sürece AB'nin yaklaşımı ve oluşan durumun mümkün gelişme yönleri yer almıştır. Yani, konuyu tümüyle dünyanın jeopolitik manzarası açısından ele almak imkanı bulunuyor. İşte bu bağlamda raporda yer alan hususlar üzerine daha geniş değinmek ihtiyacı duyduk.

NATO ve Rusya'nın üst düzey askeri yönetiminin küresel güvenlik konularını Azerbaycan başkentinde görüşmesi artık bir geleneğe dönüştü. ABD Avrupa Kuvvetleri ve NATO Müttefik Kuvvetler Harekat Komutanı Curtis Scaparrotti ve Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanı Valeriy Gerasimov'un tekrar Bakü'de bir araya gelmesi bu yüzden normal kabul edildi. Generaller, dünyada yaşanan askeri konuları ele aldılar. Rusya, NATO kuvvetlerinin sınırlarına yaklaşmasından duyduğu rahatsızlığı ifade etti. Ayrıca Ukrayna, Balkan ve Orta Doğu'da askeri-siyasi durumun oluşturduğu riskler de görüşüldü. Politika uzmanları, böyle önemli bir görüşmenin Bakü'de düzenlenmesinin siyasi, jeopolitik ve askeri açıdan nedenlerini açıklamağa çalışıyorlar. Bu konuda en kapsamlı değerlendirmeyi Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev yaptı. Devlet başkanının değerlendirmesi bağlamında Bakü görüşmesinin jeopolitik önemine değinmek istedik.

Dünya medyasının gündemine yeni bir önemli konu oturdu. Ankara, Suriye'de daha bir askeri operasyon gerçekleştireceğini beyan etti. Bu haber devlet başkanı düzeyinde dile getirildiği için gerçekliğine ilişkin hiç kuşku bulunmamaktadır. Erdoğan, kararlı lider, verdiği sözü tümüyle yerine getiren şahıs olarak bilinir. Diğer yönden böyle ciddi konuyla ilgili haber gereği olmaksızın yayılamaz. Bunun sonucunda bu konu Batı'da ve Rusya'da ciddi tepkiye neden oldu. Washington, derhal itiraz etti. Oysa Moskova, tarafsızlığını korudu. Kremlin'in, Türkiye'nin kendi güvenliğini sağlama almak hakkını daha iyi anladığı anlaşılıyor. Politika uzmanları, sürecin bu yönde gelişeceği takdirde ne tür jeopolitik faktörlerin ortaya çıkabileceğine ilişkin tahminlerde bulunmağa çalışıyorlar. Bu bağlamda konuya detaylı değinmek ihtiyacı hiss ettik.

İşgalci Ermenistan'a destek veren, çeşitli yollarla yardımda bulunanlar, yerlerinde duramıyorlar. Önceki faaliyetlerin biraz daha güçlendirilmesine çalışılıyor. Bunun son örneklerinden biri eli masum insanların kanına bulaşan ayrılıkçı-terörist Bako Saakyan'ın Fransa ziyareti oldu. Konunun ilginç yönü Fransa Cumhurbaşkanı'nın, bir taraftan Azerbaycan'la iş birliğine değinmesi, diğer taraftan ise Ermenistan'da Frankofonya Zirve'sine katılması, ancak Bakü'yü ziyaret etmeği kendisine yakıştırmamasına bağlıdır. Macron, Erivan'da Ermeniler'in kendi hemşehrileri olduklarını söyledi. Ardından Yukarı Karabağ sorununun adaletli, barışcıl yolla çözülmesi gerektiğini beyan etti. Fakat bu tür manevralar bazında oluşturulan "sabun köpüğü" şovu Ermeni teröristin Fransa ziyaretiyle mahv oldu. AGİT Minsk Grubu eşbaşkanı olan Fransa'nın, Yukarı Karabağ'da yapılan cinayetlerin suçlularından olan kişilere yardım ettiği ortaya çıktı. Bu durumda akıllara Nikol Paşinyan'a "Yukarı Karabağ rejimi temsilcilerinin de çözüm sürecinde yer alması"na ilişkin talimatın dışarıdan verildiğine ilişkin soru geliyor. Sorunun çözüm sürecinin uzatılması birtakım güçlerin işine gelmiyor mu? Bu sorulara cevap bulmak için konuya detaylı değinmek istedik.