NEWTIMES

Analistler, son dönemde Ermenistan'da siyasi krizin derinleştiğini belirtiyorlar. Erivan'da siyasi açıdan gerçek anlamda bir karışıklık yaşanıyor. Nikol Paşinyan'ın izlediği politikaya itiraz eden yetkililerin sayısı durmadan artıyor. Söz konusu yetkililer yönetimde bulunan partinin saflarını birer birer terk ediyorlar. Neredeyse bir yıl önce yekpare görünen ve bazı güçlerin demokratik yapı olarak nitelendirdiği iktidar saflarının aslında derin iç çelişkilerle boğuştuğu ortaya çıktı. Ermenistan'da gerek toplumda, gerekse de siyaset ve iş hayatında görülen tuhaf hususlarla ilgili değerlendirmelerde bulunan analistler, yönetimin iflas ettiğini belirtiyorlar. Bu süreç bağlamında birtakım üst düzey yetkilinin istifa etmesi ilginç bir izlenim oluşturuyor. ''Devrimci'' hükümetin içinde bulunduğu durumdan kurtulamadığı anlaşılıyor. Yönetimin toplumdakı güvenoyunda hızlı bir düşüş yaşanıyor. Amulsar altın madeniyle ilgili itirazlar devam ediyor. Polisin göstericilere güç kullanımına karşı gelen Ermenistan Emniyet Genel Müdürü Valeri Osipyan görevden alındı. Böylece Paşinyan'ın vaatleriyle siyasi kimliği arasında derin bir uçurumun olduğu ortaya çıktı. Bu tür bir sürecin ülkede siyasi kaosa neden olacağını düşünenlerin sayısı az değildir.

ABD Başkanı Ulusal Güvenlik Danışmanı John Bolton'un Ukrayna, Moldova, Belarus ve Polonya gezisinin analizi henüz sona ermeden Rusya Güvenlik Konseyi Sekreteri Nikolay Patruşev, Azerbaycan'ı ziyaret etti. Analistler, Patruşev'in Bakü ziyaretinin de John Bolton'un Doğu Avrupa gezisi kadar beklenmedik olduğu yönünde değerlendirmelerde bulunmaya çalıştılar. Konu Patruşev'in Ağustos'ta Ermenistan ziyareti bağlamında özellikle ilgi doğurmaktaydı. Avrasya coğrafyasında ciddi jeopolitik rekabet içinde bulunan iki super gücün güvenlik konularından sorumlu iki önemli yetkilisinin jepolitik açıdan hassas bölgelere ziyaretleri soz konusu olunca bu tür kıyaslamaların yapılması da sıradan bir husus olarak görülemez. Söz konusu iki yetkili ziyaretleri sırasında nasıl bir teklif götürdüler? Bolton ve Patruşev genel anlamda güvenlik konularına önem verdiklerini ifade ettiler. Fakat bu ifadelerin arkasında hangi faktörlerin durduğu merak ediliyor. Özellikle Patruşev, ziyareti sırasında hangi hususları ele alabilirdi? Bu tür sorular üzerine kapsamlı bir analiz yapmaya karar verdik.

Avrupa Birliği (AB) ve Azerbaycan arasında iş birliğine ilişkin yeni belgenin yapımıyla ilgili bazı konular bir süredir aktif bir polemiğe konu olmuş durumdadır. Bu noktada bazı yaklaşımlar ifade ediliyor, bazen birbiriyle zıtlık oluşturan tezlere bile rastlanıyor. Oysa Bakü, temkinli ve gerçeği yansıtan aktif tutum sergiliyor, ortaklık anlaşmasıyla ilgili görüşmelerin yapıcı ortamda sürdürüldüğünü ifade ediyor. Bu bağlamda analistlerin önemli bir hususa dikkat etmeleri gerekiyor. Azerbaycan, diğer ülkelerle ve örgütlerle eşit hukuka ve karşılıklı saygıya dayalı ilişkilerden yana bir tutum sergiliyor. Bu noktada egemenlik ve ulusal çıkarların gözetilmesi önemli bir ağırlık kazanıyor. Azerbaycan, AB'nin Doğu Ortaklığı programı çerçevesinde sunduğu iş birliği tekliflerinde bazı hususların kendisini tatmin etmeyişinden dolayı kendi iş birliği modelini serdetti. Bu yönde verimli görüşmeler sürdürülüyor.

Artık birkaç yıldır analistler Avrupa Birliği'nde (AB) olumsuz eğilimlerin hızlı bir artışa geçtiği yönünde söylemlerde bulunuyorlar. Örgütün çökebilmesi ihtimaline de yer veriliyor. Brexit örneği bu bağlamda sık sık hatırlatılıyor. Brexit'in diğer ülkelerin de AB'yi terketmesine yol açacağı yönünde ifadelere de rastlanıyor. Bu hususlar bazında AB'nin geleceğiyle ilgili olumlu bir stratejinin hazırlanması ilginç gözüküyor. Söz konusu plan 2024 yılına kadar AB'nin gelişme istikametlerini barındırıyor. AB'nin belirli alanlarda daha hızlı gelişme kaydedeceği söyleniyor. Bu söylemlerin gerçekten ne kadar başarılı olacağını şimdiden söylemek zordur. Fakat söz konusu planda AB üyesi olmayan, kendisiyle iş birliği yapılan ülkelerle de ilgili bazı hususların yer alması söz konusu belgeye duyulan ilgiyi önemli ölçüde artırıyor.

ABD Başkanı Ulusal Güvenlik Danışmanı John Bolton'un Ukrayna, Moldova, Belarus ve Polonya gezisinin şeması görünüm ve şekil olarak Z harfina benziyor. Bu nedenle bazı analistler şu hususu Zorro filmleriyle de ilişkilendiriyorlar. Yani Amerikalı yetkili, söz konusu ziyareti sırasında mecaz anlamda bir Zorro damgası vurdu. Fakat bu söylenenler dışarıdan bakıldığında böyle görünebilir. Müzakerelerin asıl içeriğinin analizi Bolton'un umduğu şekilde görüşmeler gerçekleştiremediğini ortaya koymaktadır. Bolton, özellikle Minsk'te hayal kırıklığı yaşadı. Belarus Cumhurbaşkanı Aleksandr Lukaşenko'yla neredeyse hiçbir konuda mutabakat sağlanamadı. Kiev ve Kişinev'de ise bir hayli derecede ortak tutum oluşturuldu. Bunun yanı sıra John Bolton, Varşova'da Ukrayna, Belarus ve Polonyalı temsilcilerle tekrar bir araya gelip bölgesel güvenlik konularını görüştü. Polonya'daki görüşmelerin Ukrayna-Moldova-Belarus müzakerelerinin bir bakıma devamı nitelikte olduğu anlaşılıyor.

Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Rusya Federasyonu'na ziyareti Suriye'nin İdlib bölgesinde durumun kritik noktaya geldiği aşamada gerçekleşti. Bu bölgede yaşanan sürecin ardından Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan, Vladimir Putin'le telefon görüşmesi gerçekleştirerek iki liderin bir araya gelmesi gerektiğini ifade etti. Bu durumda Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin, Rusya'yı ziyaret etmesi için Cumhurbaşkanı Erdoğan'a davette bulundu. Bu ziyaretin pek çok açıdan önemli olduğu ortaya çıktı. İki taraf, jeopolitik konuların yanı sıra askeri alanda iş birliği yönünde de fikir alışverişi yaptı. Ayrıca son model Rus savaş uçaklarının Türkiye'ye satılması imkanları da masaya yatırıldı. Bu bağlamda doğal olarak İdlib konusu ciddi biçimde ele alındı. Moskova ve Ankara genel anlamda anlaşmaya vardı. Fakat devlet başkanlarının, görüşmelerin içeriğine ilişkin ayrıntılı bilgi vermeyişleri ilgiye neden oldu.

Kuşku yok ki bu süreç bölgesel sorunların çözümünde Azerbaycan'ın rolünün ve ağırlığının artmasına yeni bir olanak sağlıyor. Bu bağlamda Ermenistan-Azerbaycan Yukarı Karabağ sorununun barışçıl yolla çözümü sürecinde arka bahçe konumundaki Ermenistan'ın çıkardığı birtakım kışkırtmaların da fazla sürmeyeceği izlenimi oluşuyor. Tüm dünya için büyük önem arz eden bir ülkenin – Azerbaycan'ın haklı tutumunun gözetilmesi artık bir zarurete dönüşmüştür. Bu gerçeğin büyük devletler tarafından idrak edilmesi gerektiğini özellikle vurgulamak lazım. OPEC+ formatı bu anlamda tüm dünya için önemli bir müzakere formatı olarak değerlendiriliyor.

Geçtiğimiz yüzyılın ortalarında uluslararası ilişkiler sistemini düzenlemek için çeşitli mekanizmalara başvuruldu. Bu mekanizmalar sırasında 1955 yılında kurulan Bağlantısızlar Hareketi özel bir ağırlığa sahip. Örgütün resmi kuruluş tarihi Belgrad Konferansı'nın düzenlendiği 1961 yılı düşünülüyor. Bağlantısızlar Hareketi'nin başlıca görevini küresel çapta barış, istikrar, birlikte yaşama, adil iş birliği prensiplerinin yaygınlaşması oluşturuyor. Yaşananlar dünyada böyle bir örgüte ciddi ihtiyaç duyulduğunu gösteriyor. İtiraf etmek gerekir ki Soğuk Savaş'ın ardından Bağlantısızlar Hareketi'ne duyulan ilginin belli bir süre boyunca azaldığı görüldü. Ancak yaşanan süreçler tam tersi, XXI. yüzyılda uluslararası alanda söz konusu örgüte daha ziyade ihtiyaç duyulacağını ortaya koydu. Bu nedenle şimdi bahsi geçen örgütün güçlenmesinden yana tutum sergileyen ülkelerin sayı önemli ölçüde artmış durumdadır. 2019 yılı itibarile Bağlantısızlar Hareketi dönem başlanlığını iki yıl boyunca Azerbaycan yürütecektir.

Hazar havzasının küresel jeopolitika için önemine ilişkin analistler tarafından birtakım tezler ifade edilmektedir. Bu coğrafyada Hazar havzasının güvenliğinin yanı sıra iş birliğinin de önemi kaydedilmektedir. 2018 yılında Hazar Denizi'nin hukuki statüsüne ilişkin yasal düzenlemenin ardından karşılıklı faydalı iş birliği imkanlarının da arttığı görüldü. Bu bağlamda Hazar Ekonomik Forumu bir iş birliği formatı olma özelliği açısından ilgiye neden olmaktadır. Türkmenistan'da yapılan Birinci Hazar Ekonomik Forumu'nda Hazar Denizi'ne kıyısı bulunan ülkelerin üst düzey temsilcilerinin yanı sıra bir takım devletlerin de heyetleri hazır bulundu. Bu husus bu tür iş birliği formatının küresel düzeyde ciddi destek bulabileceğini gösteriyor. Bu tezin Forum'da ifade edilen hususlar açısından önemli ölçüde mantıklı olduğu görülüyor. Bu bağlamda Birinci Hazar Ekonomik Forumu'nun jeopolitik, ekonomik ve güvenlik açısından analizini yapmağa karar verdik.

Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, birkaç gün önce Hankendi'de Pan-Ermeni Oyunları diye tanımlanan ve belirsiz bir nitelik taşıyan etkinlikte konuşma yaptı. Analistler Paşinyan'ın kızgın ve kararsız konuşmasında bölge için tehlike arz edebilecek hususların bulunduğunu ifade ediyorlar. Ermenistan'da muhalefet bile söz konusu konuşmada yer alan tezleri "absürt bir hülya" olarak niteledi. Paşinyan, bir kez daha Azerbaycan topraklarına Ermeni iddialarından bahsetti ve bunu yasal bir adım olarak sunmaya çalıştı. Paşinyan'ın konuşmasında yer verdiği mantıksız ve asılsız iddialar en başından beri açık şekilde görülmektedir. Bir taraftan "Artsah bağımsızdır" beyanında bulunan ve Erivan'ın işine mudahale etmediğini iddia eden Paşinyan, diğer taraftan Hankendi'deki asılsız rejimi gayrimeşru diye tanımlıyor. Bu noktada kaydetmek gerekir ki söz konusu rejimin gayrimeşru olduğuna ilişkin hiçbir kuşku bulunmamaktadır. İşin aslı, Hankendi'deki rejim Paşinyan'ın kastettiği anlamda değil de, gerçek durum açısından gayrimeşrudur. Paşinyan'ın, rejimle ilgili böyle bir söylemde bulunması kendi çevresinden birisini yönetime getirmek amacına hizmet ediyor. Oysa bu açık şekilde Ermenistan'ın, komşu ülkenin topraklarında bölücü rejim kurmak, ona yardımda bulunmak ve toprakları işgal altında tutmak politikası yürüttüğünü bir kez daha açık şekilde onaylıyor. Tam da bu tezler doğrultusunda Paşinyan'ın, Hankendi'deki konuşması üzerine birtakım analizler yapmak gereksinimi duyduk.