NEWTIMES

Hazırda müxtəlif ölkələrin analitik dairələri qlobal səviyyədə nizamın təmin edilməsi ilə əlaqədar narahatlıq ifadə edən təhlillər aparır və proqnozlar verirlər. Tanınmış ekspertlərin irəli sürdüyü tezislər sırasında maraqlı olanları da var. Hətta yaranmış qlobal geosiyasi böhranı müasir elmi yanaşma əsasında təhlil etmək cəhdləri də mövcuddur. Lakin bu kimi yanaşmaların nə dərəcədə obyektiv və ədalətli olması haqqında konkret fikir bildirmək çətindir. Bu bağlılıqda nüfuzlu amerikan politoloqu Riçard Haasın bir analizi üzərində dayanmaq maraqlı olardı. Müəllif müasir dünya nizamının bir sıra cəhətlərini təhlil edərək, müasir dünya nizamının əsas özəlliklərini ifadə etməyə çalışıb. Dərin analiz əsasında maraqlı tezislər irəli sürüb. Ancaq məsələyə daha geniş kontekstdə və ədalət prinsipi baxımından yanaşdıqda, meydana bir sıra suallar çıxır. Onlarla bağlı müəyyən təhlillər aparmağa ehtiyac duyduq.

Hazırda ekspertlər Mayk Pompeo və Con Boltonun Amerikada yüksək vəzifələrə gətirilməsinin siyasi və geosiyasi aspektlərini təhlil edirlər. Belə qənaət var ki, bu kadrlar bütövlükdə Vaşinqtonun mövqeyini daha da sərtləşdirəcək və bu, xarici siyasətdə özünü daha qabarıq göstərəcək. O cümlədən Yaxın Şərqdə Amerika hərbi güc tətbiqini artıra bilər. Bundan başqa, Rusiya, İran, Çin və Şimali Koreya istiqamətlərində yeni ixtilaflar meydana çıxa bilər. Bütün bunlarda İsrailin də maraqlarının olduğu haqqında yazırlar. Belə təəssürat yaranır ki, Donald Tramp ətrafına daha çox sərt mövqeli kadrları toplamaqla "hər şey Amerika üçün!" tezisini istənilən vasitə ilə həyata keçirmək niyyətində olduğunu nümayiş etdirir. Bu xəttin mümkün geosiyasi nəticələri necə ola bilər? Bu suala cavab üzərində bir qədər geniş dayanmaq istərdik.

Azərbaycanla Türkiyə arasında olan münasibətlər bütün dünya üçün nümunədir. İki qardaş ölkə beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində, tam müstəqil dövlətlər olaraq, əlaqələrini inkişaf etdirirlər. İlham Əliyevin növbəti dəfə Prezident seçiləndən sonra ilk xarici səfərini məhz Türkiyəyə etməsi təsadüfi deyil. Ankarada, iki ölkənin bütün sahələrdə əlaqələrini əhatə edən Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şurasının VII iclası olmalı idi. Bundan başqa, iki ölkənin əməkdaşlığını yeni səviyyəyə qaldırmalı olan müqavilələr imzalanmalı idi. Bütün bunlar baş tutdu. Azərbaycan və Türkiyə prezidentləri qarşılıqlı əlaqələrin bundan sora da inkişaf etdirilməsi zərurətini ifadə edən fikirlər bəyan etdilər. Bütövlükdə Azərbaycan Prezidentinin Türkiyəyə səfərinin başlıca siyasi və geosiyasi məqamları üzərində geniş dayanmağa ciddi ehtiyac duyuruq.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin təqdimatı ilə Milli Məclis Baş nazir vəzifəsinə Novruz Məmmədovun təyin edilməsinə razılıq verdikdən sonra, bu hadisə ilə bağlı müsbət fikirlər səsləndirilir, təyinatın uğurlu olduğunu sübut edən kifayət qədər faktlar göstərilir. Doğrudan da, Novruz Məmmədovun həyat və fəaliyyətinə nəzər salanda, öz zəhməti və biliyi ilə keçdiyi yolun məzmunu Baş nazir vəzifəsinə tam layiqli kadr olduğu qənaətini yaradır. Özünün də dəfələrlə etiraf etdiyi kimi, Ulu öndər Heydər Əliyevin yanında işləməsi bütün həyat kredosunu müəyyənləşdirib və onun üçün böyük məktəb olub. Novruz Məmmədov bütün fəaliyyəti boyu məsuliyyəti, ünsiyyət mədəniyyəti, biliyi, nizam-intizamı, yüksək təşkilatçılıq qabiliyyəti, təşəbbüskarlığı və qətiyyətli vətəndaş mövqeyi ilə fərqlənib. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ona yüksək və məsuliyyətli vəzifə etibar etməklə kadr təyinatında çoxsaylı faktorları dəqiqliklə nəzərə aldığını bir daha nümayiş etdirib. Bütün bunlar Novruz Məmmədovun yeni yüksək vəzifədə uğurla fəaliyyət göstərəcəyi barədə fikir yürütməyə əsas verir.

Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın rəsmi olaraq prezident və parlament seçkisinin vaxtının irəli çəkilməsi haqqında məlumat verməsindən sonra dünya KİV-lərində bu hadisənin səbəbləri ətrafında geniş müzakirələr müşahidə edilir. Ekspertlər müxalif partiya liderinin verdiyi təklifin nəyə görə Ərdoğan tərəfindən dərhal qəbul edilməsi arxasında duran məqamlara işıq salmağa çalışırlar. Doğrudur, MHP və AKP müttəfiqdirlər, lakin seçki ilə bağlı qəfil qərarın alınması daha geniş aspektdə izah tələb edir. Bununla bağlı müxtəlif fikirlər irəli sürülür. Hər şeydən öncə, aydındır ki, Ankaranın təhlükəsizlik məsələləri ilə bağlı müəyyən narahatlıqları vardır. Bura daxili və xarici faktorlar daxildir. Xüsusilə daxildə bir sıra siyasi qüvvələrin daha hiyləgər üsulla hakimiyyəti devirmək planlarının olması narahatlıq yaradır. FETÖ-nün yeni-yeni planları ortaya çıxır. Digər tərəfdən, Suriya və İraqda region dövlətlərini narahat edən proseslər özünü göstərir. Onlara çevik və konkret reaksiya vermək zərurətə çevrilib. Bütün bunların işığında Türkiyədə yeni idarəetmə üsulunun həyata keçirilməsinə ciddi ehtiyacın yarandığını qəbul etmək lazım gəlir.

Azərbaycanda növbəti dəfə Prezident seçilən İlham Əliyevin parlamentdə andiçmə mərasimində söylədiyi dərin məzmunlu nitqini ekspertlər böyük maraqla qarşılayıb. Dövlət başçısı xeyli sayda yeni çox dəyərli tezislər səsləndirib, dərin təhlillər aparıb. İlham Əliyev Azərbaycanın son 15 ildə dövlət quruculuğu və vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması istiqamətlərində həyata keçirdiyi siyasətin geniş və əhatəli təhlilini verib. Həmin kontekstdə əldə edilən uğurların səbəblərini göstərib. Azərbaycanın daxili və xarici siyasətinin bir sıra mühüm aspektlərini ifadə edib. Bunlarla yanaşı, beynəlxalq aləmdə ölkəmizin getdikcə artan nüfuzundan bəhs edib və qarşıda dayanan perspektivləri vurğulayıb. Ölkə rəhbəri dövlətimizin əldə etdiyi bütün uğurların kökündə müstəqilliyə qovuşmağımızın dayandığını diqqətə çatdırıb. Müstəqilliyin nə demək olduğunu Azərbaycan xalqı yaxşı başa düşür və onu heç zaman əldən verməz. Bu kimi məsələlərlə əlaqədar Prezidentin ifadə etdiyi fikirlər üzərində bir qədər geniş dayanmaq istərdik.

Azərbaycan paytaxtı mütəmadi olaraq mötəbər beynəlxalq tədbirlərin keçirilməsi məkanına çevrilib. Burada dünyanın müxtəlif guşələrindən nümayəndələr gəlib, qlobal səviyyədə aktuallıq kəsb edən problemlərin müzakirəsini aparır, konkret qərarlar qəbul edirlər. Aprelin 5-6-da Bakı növbəti vacib tədbirə – "Davamlı inkişaf naminə beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyin təşviq edilməsi" mövzusunda Qoşulmama Hərəkatı çərçivəsində xarici işlər nazirlərinin aralıq nazirlər konfransına ev sahibliyi edib. Tədbirdə Azərbaycan Prezidenti geniş və əhatəli nitq söyləyib. Dövlət başçısı həm Hərəkatın əhəmiyyətini, həm də Azərbaycanın fəaliyyətini analiz edib. İlham Əliyev Ermənistanın təcavüzkarlığını bir daha dünya dövlətləri nümayəndələrinin diqqətinə çatdırıb. Xatırladaq ki, Bakıdakı konfransda 120 ölkənin nümayəndəsi iştirak edib. Əlavə olaraq, xüsusi qonaq qismində şəxslər də tədbir iştirakçıları sırasına qatılıblar. Konfransın əhəmiyyətini nəzərə alaraq, onun bir sıra məsələlərə münasibəti üzərində geniş dayanmağa ehtiyac gördük.

Son zamanlar Rusiya ilə Qərb arasında açıq və ya gizli mübarizə daha da intensivləşib. Böyük Britaniyada Sergey Skripal ilə bağlı insident isə vəziyyəti bir qədər də mürəkkəbləşdirib. Bu hadisə müxtəlif prizmalardan təhlil edilir. Rusiya KİV-lərində onun arxasında dayanan və qlobal proseslərlə birbaşa bağlı olan faktorlar da qabardılır. Bütövlükdə dünya siyasətində əsrlərdir ki, həlledici rol oynayan, lakin hələ tam üzə çıxmayan dairələrin müəyyən planlarından bəhs edilir. Aydın olur ki, məsələ daha dərin və təhlükəli məqamlara bağlıdır. O cümlədən böyük dövlətlərin parçalanması, yaxud güclənməsi prosesi ilə bağlantılı analizlər verilir. Bütün bunlar faktiki olaraq dünya siyasətinə qeyri-ənənəvi müstəvidə nəzər salmaq imkanı yaradır.

Azərbaycanda keçirilən prezident seçkisinə marağın böyük olacağı öncədən proqnozlaşdırılırdı. Bu hadisəyə fərqli yanaşmaların da ola biləcəyi gözlənilirdi. Seçki prosesinin tam demokratik tələblərə cavab verməklə şəffaf baş tutacağına qətiyyən şübhə yox idi. Obyektiv mövqe tutanlar da bunu təsdiq edirlər. Lakin elə dairələr mövcuddur ki, onların qərəzli və böhtançı qiymət verə biləcəyini istisna etmək olmazdı. Doğrudan da, növbəti dəfə Azərbaycanın uğuruna qısqanc münasibət özünü göstərdi. Bəzi müşahidəçilər özlərindən qüsurlar uydurmağa çalışdılar. Onların davranışları göstərdi ki, Azərbaycanın nailiyyətlərini həzm edə bilməyənlər hələ də vardır. Lakin həqiqəti heç kəs inkar edə bilməz. Azərbaycan müstəqil dövlət quruculuğunu qətiyyətlə davam etdirir. Ölkənin idarəçiliyi əmin, etibarlı əllərdədir. Azərbaycan xalqı öz Prezidentinə inanır və onun arxasınca getməyə hazırdır.

Müasir Azərbaycan fəlsəfi fikrinin inkişafında xüsusi xidmətləri olan akademik Ramiz Mehdiyev növbəti sanballı əsərini ərsəyə gətirib. 2017-ci ildə Rusiyanın paytaxtında nəşr edilən və iki kitabdan ibarət olan əsər Azərbaycan cəmiyyəti üçün olduqca aktual olan problemlərin fəlsəfi-elmi tədqiqinə həsr edilib. Akademik Azərbaycan milli ideyasının fəlsəfi analizini verib, yeni müddəalar irəli sürüb, proqnostik fikirlər ifadə edib. Əsərdə, Azərbaycanda milli ideyanın formalaşmasının tarixi mərhələləri kifayət qədər dolğun araşdırılıb və dövlətçiliyin inkişafı bağlılığında maraqlı qənaətlər əldə edilib. Geniş təhlil əsasında müasir mərhələdə Azərbaycanda müstəqil dövlət quruculuğunun yeni mərhələyə qədəm qoymasında milli ideyanın rolu müəyyənləşdirilib, onun fəlsəfi səciyyəsi verilib. Geniş mövzuları əhatə edən bu problematikanın əsərdə ətraflı fəlsəfi təhlili yer alıb. Biz bir məqalədə onların bütün çalarları üzərində dayana bilmərik, lakin bir sıra məqamlarla bağlı fikirlərimizi bildirməyə ehtiyac görürük.