NEWTIMES

Şimali Atlantika Alyansının baş katibi Yens Stoltenberq Vaşinqtonda təşkilatın 70 illiyinə həsr edilmiş yubiley tədbirlərində Azərbaycanla bağlı maraqlı fikirlər ifadə edib. Onları təhlil edən ekspertlər NATO-nun Azərbaycanla əlaqələri inkişaf etdirmək niyyətinin olduğu qənaətinə gəlirlər. Doğrudan da, əsası Ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş Azərbaycan-NATO əməkdaşlığı olduqca səmərəli inkişaf edir. Bu proses hər iki tərəfi qane edir. Regionun böyük dövlətlərinin maraqlarına toxunmur. Digər Cənubi Qafqaz dövlətlərindən fərqli olaraq, Azərbaycanın NATO istiqamətində atdığı heç bir addım qonşularda qıcıq yaratmır. Ancaq Ermənistan bu məsələdən də süni yararlanmağa çalışır. Ermənistan hakimiyyəti Azərbaycanın NATO ilə əməkdaşlıq etdiyinə görə bu təşkilatla əlaqə qurduğunu deyir. Bu, bir daha təsdiq edir ki, Ermənistan müstəqil siyasət yeridə bilmir. Daim başqalarının hərəkətlərinə "alternativ" olaraq səbatsız addımlar atır. Bu kimi məqamların fonunda Azərbaycan-NATO əlaqələrinin bir sıra aspektləri üzərində geniş dayanmaq lazım gəlir.

2200 il əvvəl – miladdan öncə II əsrdə Çanqandan başlayıb Aralıq dənizinin sahillərinədək, Tire şəhərinə qədər bir karvan yolu uzanırdı. Məqsədləri Çin ipəyini (sonralar bura barıt, kompas, çap dəzgahları və o dövr üçün innovativ sayılan digər ixtiralar da əlavə olundu) Avropaya satmaq olsa da, əslində, ticarətin ilk ən genişmiqyaslı logistikasını, dəhlizini formalaşdırır, keçdikləri hər şəhərə rifah, yeni iqtisadi normalar gətirirdilər. Məmləkətimizin də aid olduğu bu nəqliyyat coğrafiyası əhatələndiyi bölgələri inkişaf etdirir, yaşayış məskənləri yaranır, əlbəttə, həm də yeni münaqişələrə səbəb olurdu.

Avropa İttifaqının bir müddətdir ki, çətinliklərlə üz-üzə olduğu barədə informasiyalar yayılır. Burada müxtəlif səbəblər göstərilir. Ekspertlər təşkilatın bu vəziyyətdən çıxarılması yolları barədə qəti fikir irəli sürə bilmirlər. Çünki proseslər o qədər mürəkkəb xarakterlidir ki, onların aradan qaldırılması vahid mövqe və siyasi iradə tələb edir. Aİ isə nəinki daha sıx birləşir, hətta dövlətlər onu tərk etməyə çalışırlar. Bir sıra üzv dövlətlər isə inteqrasiyadan deyil, milli müstəqillikdən bəhs edirlər. Bunun fonunda Fransa Prezidenti Emmanuel Makronun "Avropanın xilaskarı" imici ekspertləri düşündürür. Həm də ona görə ki, son dövrlərdə Fransa Prezidenti müəyyən yanlış addımlar atır və eyni zamanda, ölkədə xalqın qəzəbinə tuş gəlib. Belə bir vəziyyətdə Avropanın gələcəyi haqqında nikbin proqnoz vermək çətindir. O cümlədən may ayının 23-26-da Avropa Parlamentinə keçiriləcək seçkinin nəticələri ilə bağlı fikir bildirmək asan deyil. Bu məqamların fonunda E.Makronun 24 dildə dərc olunmuş bir məqaləsi üzərində geniş dayanmağa ehtiyac vardır.

Cənubi Qafqazda geosiyasi vəziyyətin sadə olmadığı haqqında ekspertlər çoxdandır ki, fikir yürüdürlər. Onlar hesab edirlər ki, bu regionda getdikcə daha təhlükəli çalarlar alan risklərin təsir dairəsi də genişlənir. Belə bir gedişatın daha böyük geosiyasi məkanda yeni təhlükələr meydana gətirə bilməsi istisna edilmir. Bunun olmaması üçün isə region dövlətləri proqnozlaşdırılan, aydın və konstruktiv siyasət yeritməli, gərginlik yarada biləcək addımlar atmamalıdırlar. Ermənistan hakimiyyəti isə bunların heç biri ilə uzlaşmayan addımlar atmaqdadır. Məsələn, Ermənistan parlamentində Rusiyanın ünvanına təxribat xarakterli fikirlər səsləndirilib. Moskvanın bu regiondakı imkanlarını nəzərə alsaq, görərik ki, əslində, ermənilər mövcud vəziyyəti daha da çətinləşdirirlər. Onlar həqiqət deyil, təxribat, sabitsizlik və gərginlik axtarışındadırlar. Erməni deputatlar 1999-cu ildə Ermənistan parlamentində törədilən terror aktının arxasında Rusiya xüsusi xidmət orqanlarının dayandığını deyib və Rusiya telekanallarının translyasiyasını dayandırmaq məsələsini qaldırıblar. Hər iki məsələ Moskvada əks-reaksiya doğurub.

2018-ci il ölkəmiz üçün dinamik inkişaf ili oldu. Siyasi-diplomatik sahədə Azərbaycan öz mövqeyini daha da gücləndirərək beynəlxalq əlaqələrini bir qədər də möhkəmləndirdi. Sosial, ictimai, mədəni sahələrdə də yaddaqalan nailiyyətlər qazanıldı. Keçən il Azərbaycanın beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində həyata keçirdiyi uğurlu fəaliyyət xalqımız üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu müddət ərzində beynəlxalq aləmdə tərəfdaşlarımızın sayının daha da artması Prezident İlham Əliyevin beynəlxalq təşkilatlarla əlaqələrin daha da möhkəmləndirilməsinə xüsusi önəm verməsinin nəticəsidir.

Son vaxtlar meydana yeni bir iddia atılıb. Guya Avropa İttifaqı ilə Azərbaycan arasında imzalanmalı olan əməkdaşlıq sazişində ölkənin ərazi bütövlüyü məsələsi yer almayıb. Səbəbi isə Brüsselin Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımaq istəməməsidir. Əlbəttə, ciddi düşünən insanlar üçün bu, sadəcə, gülüş mənbəyidir. Hansı dövlət ərazi bütövlüyünü tanımayan qurumla strateji əməkdaşlıq edər? Təbii ki, heç bir dövlət bunu etməz. Lakin bu yalanı yayan Ermənistanın çirkin ideoloji təbliğat maşınıdır və onu Azərbaycanda, çox təəssüf ki, tirajlamağa çalışan isə "beşinci kolon"dur. Faktlar göstərir ki, Aİ sənədlərində Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü həm tanıdığını, həm də onun müdafiə olunması zərurətini dəfələrlə vurğulayıb. Bütövlükdə Aİ "Şərq tərəfdaşlığı"na aid sənəddə tərəfdaş ölkələrin ərazi bütövlüyü və sərhədlərinin toxunulmazlığını xüsusi qeyd edir. Bəs bu yalan haradan qaynaqlanır? Bu yalanı ölkədə yaymağa çalışan "sapı özümüzdən olan baltalar"ın tarix qarşısında məsuliyyəti varmı?

Aprelin 15-də Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri Moskvada Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizama salınması ilə bağlı müzakirələr aparıblar. Prosesdə Rusiyanın xarici işlər naziri də iştirak edib. Danışıqlardan sonra bəyanat yayılıb. Tərəflər bütövlükdə müzakirələri müsbət qiymətləndiriblər. Ekspertlər də müəyyən analizlər əsasında proqnozlar verməyə çalışırlar. Hiss olunur ki, bir sıra hallarda real vəziyyəti deyil, kimlərsə özlərinə sərf edən ssenariləri ortaya atırlar. Əslində, Moskva danışıqları Vyana görüşündə əldə edilən razılıqların məntiqi nəticəsidir. Onları bu kontekstdən çıxarmaq reallığı təhrif etməkdir. Vyanada isə müəyyən məqamlar öz əksini tapmışdı. Məsələn, danışıqlar formatı dəyişməzdir. Moskvada bunu inkar edəcək bir hadisə baş vermədi. Bundan əlavə, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü vacib prinsip kimi nəzər alınmalıdır. Moskvada da bu barədə danışılıb. Eyni zamanda, bir sıra humanitar addımların atılması da gündəmdə olub. Bütün bunlar nazirlərin Moskva görüşünün real mənzərəsini yaratmaq baxımından əhəmiyyətlidir. Həmin bağlılıqda bu görüşün geosiyasi təhlili üzərində bir qədər geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Qlobal dünya siyasətində sular durulmur. Geosiyasi güc mərkəzləri arasında mübarizə yeni çalarlar alır. Meydana yeni təhlükələr və risklər çıxır. Düşündürücüdür ki, siyasi liderlər vəziyyəti gərginləşdirməyə yönəlmiş üsullara daha çox üstünlük verirlər. Yəni siyasətçilərin niyyətlərinin də sabitliyə, sülhə nail olmaqla əlaqəli olmadığı təəssüratı yaranır. Bu baxımdan son dövrlərdə Yaxın Şərqlə bağlı baş verən iki hadisə diqqəti daha çox çəkir. Onlardan biri Vaşinqtonun patronajlığı ilə "ərəb NATO-su"nun yaradılmasına başlanması, digəri isə Suriyada böyük dövlətlərin geosiyasi maraqlarının yenidən toqquşmasıdır. Hər iki hadisəni birləşdirən ümumi cəhət regionda vəziyyətin gərginləşdirilməsidir. Həmin kontekstdə Yaxın Şərqdə yaranmış geosiyasi mənzərəni təhlil etməyə ehtiyac görürük.

Yaxın Şərqdə diqqətlər Suriya və İraqda ikən meydana növbəti ixtilaf məkanı çıxdı. Bu, başıbəlalı Liviyadır. Müəmmar Qəddafinin devrilməsindən sonra bu müsəlman ölkəsi sakitlik və sabitlik bilmir. NATO-nun Liviyaya müdaxiləsi ilə başlayan daxili qarşıdurmalar zaman-zaman daha təhlükəli və riskli müstəviyə çıxır. İndi də feldmarşal Xəlifə Haftarın rəhbərliyi ilə bir qrup döyüşçü Tripolini zəbt etmək həvəsinə düşüb. Qəribəsi odur ki, burada kimin kim olduğu dəqiq bilinmir. X.Haftar və havadarları Milli Həmrəylik Hökuməti tərəfdarlarını terrorçu adlandırırlar, əks tərəf isə X.Haftarı terrorçu və separatçı hesab edir. Böyük dövlətlər isə hər iksinə dəstək verirlər. Belə çıxır ki, Liviyada onlar faktiki olaraq terrora yardım edirlər. Çünki savaşanlardan ya hər ikisi, ya da ən azından biri haqsızdır. Lakin indi buna fikir verən yoxdur və hər kəs döyüş meydanına baxır. Bunlar regionun böyük dövlətlərinin yeni geosiyasi qruplaşmalar yaratması fonunda baş verir. Geosiyasi müstəvidə məhz bu fakt diqqəti daha çox çəkir. Onun Liviyanı və bütövlükdə regionu hansı geosiyasi müstəviyə ata biləcəyi üzərində geniş dayanmaq yerinə düşərdi.

İsraildə növbəti seçki arxada qalıb. Bu dəfə də Binyamin Netanyahunun liderlik etdiyi "Likud" partiyası qalib gəlib. Seçkidə çoxlu sayda qüvvələr iştirak edib. Ümumilikdə yarışa 40 partiya və blok qatılıb. Onlar arasında gərgin mübarizə müşahidə edilib. Əsasən indiki baş nazir B.Netanyahu (ona İsraildə "Bibi" deyirlər) ilə İsrail ordusunun keçmiş baş qərargah rəisi general Beni Hans (çoxları onu "Beni" adlandırır) arasında maraqlı mübarizə gedib. Hər iki lider eyni yerə, 35 mandata sahib olublar. Lakin B.Netanyahunu sağ təmayüllü partiyaların bloku müdafiə edir. Bu halda sağların toplam yeri 65 olur ki, bu da B.Netanyahuya hökuməti formalaşdırmağa tam imkan verir. Bu məqamları analiz edən ekspertlər İsraildə siyasi dinamikanı proqnozlaşdırmağa çalışırlar. İrəli sürülən tezislərdə ölkədə faktiki olaraq yeni siyasi mənzərənin yarandığı, bu vəziyyətin İsrailin regional və qlobal geosiyasətdəki yeri və rolu barədə müəyyən proqnozlar verməyə imkan yaratdığı vurğulanır. Həmin aspektdə İsraildəki seçkilərin nəticələrinin təhlili üzərində dayanmağa ehtiyac görürük.