NEWTIMES

Tacikistanın paytaxtı Düşənbə şəhərində Asiyada Qarşılıqlı Fəaliyyət və Etimad Tədbirləri üzrə Müşavirənin beşinci zirvə toplantısı keçirilib. Toplantıda regionun daha təhlükəsiz və daha yüksək inkişaf etmiş hala gəlməsinin yolları müzakirə edilib. Bunun fonunda hazırda mövcud olan müxtəlif xarakterli təhlükələrə, risklərə, təhdidlərə nəzər salınıb. Zirvə toplantısında iştirak edən dövlət və hökumət başçıları fikirlərini bəyan ediblər. Azərbaycanı Baş Nazir Novruz Məmmədov təmsil edib. Novruz Məmmədov çıxışında Asiya üçün aktual olan bir sıra məqamlara toxunub, o cümlədən Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həlli zərurətini bir daha diqqətə çatdırıb. Bütövlükdə toplantıda maraqlı analizlər aparılıb, proqnostik fikirlər irəli sürülüb.

Ekspertlər Yaxın Şərqdə daha ciddi geosiyasi mübarizənin başladığı qənaətindədirlər. Xüsusilə Türkiyə ətrafında təhlükəli ssenarilər qurulur. Onu bir neçə istiqamətdən mühasirəyə alıb, sonra xaosa sürükləmək məqsədlərindən bəhs edilir. Hətta müxtəlif qondarma xəritələr belə tərtib edənlər vardır. Onların başlıca məqsədləri müsəlman ölkələrini kiçik hissələrə parçalamaqla bütövlükdə regiona ağalıq etməkdir. Ancaq, deyəsən, həmin dairələrin bir qismi bunun yanlış olduğunu anlamağa başlayıb. Müxtəlif səviyyələrdən eşidilir ki, "Yaxın Şərqə müdaxilə kökündən yanlış idi". Lakin o da maraqlıdır ki, hələlik geri çəkilən yoxdur. Mübarizə yeni üsullarla davam etdirilir. Daha çox siyasi-diplomatik fəaliyyət üzərində dayanılır. Onun fonunda geosiyasi xarakterli addımlar atılır. Böyük bir ərazidə terror dəhlizi yaratmaq planından da vaz keçilmir. Bütün bunların kontekstində Türkiyənin apardığı geosiyasi mübarizənin bir sıra aspektləri üzərində geniş dayanmağa ehtiyac vardır.

Yaxın Şərqdə geosiyasi proseslər növbəti gərginlik mərhələsinə qədəm qoyur. Əvvəllər də analoji keçidlər baş verib. Lakin bu dəfə mənzərəni daha riskli və gərgin edən düşündürücü faktorlar xeyli qabarıq şəkildə özünü göstərir. Və bunun özəl cəhətlərindən biri böyük dövlətlərin mübarizəsinin artıq daha açıq və kəskin şəkildə həmin regiona təsir etməyə başlaması ilə əlaqəlidir. Burada ilk olaraq ABŞ-İran qarşıdurmasını vurğulamaq doğru olardı. Digər gərginlik xəttini ABŞ-Türkiyə münasibətləri təşkil edir. Bunların fövqündə isə ABŞ-Rusiya və ABŞ-Çin rəqabəti dayanır.

Çin Vaşinqtonun balanssız qarşılıqlı ticarət ittihamlarına uzun müddət kifayət qədər təmkinlə reaksiya verirdi. O, ittihamlara cavab olaraq nəinki sərt tədbirlər görmür, hətta bəyanatlarında belə, çox təmkinli davranırdı. ABŞ-ın gömrük tariflərinin artırılması ilə bağlı hər qərarına Pekin güzgü effektilə cavab verir, eyni zamanda vəziyyəti masa arxasında müzakirə etməyə hazır olduğunu bildirirdi.

1993-cü il iyunun 15-də Azərbaycan dövlətçiliyi üçün əvəzsiz əhəmiyyəti olan hadisə baş verdi. Ulu öndər Heydər Əliyev xalqın təkidi ilə yenidən hakimiyyətə gəldi. Əslində, cəmiyyətin həmin dövrdə bu seçimi etməsi asan deyildi. Çünki geosiyasi vəziyyət o dərəcədə qarışıq və qeyri-müəyyən idi ki, düzgün istiqamət götürmək çox çətin məsələyə çevrilmişdi. Bundan başqa, o dövrdə səriştəsiz rəhbərlik ölkənin vəziyyətini daha da ağırlaşdırmışdı. Ermənistanın havadarlarının böyük dəstəyi ilə Azərbaycan torpaqlarını işğal etməsi ölkənin varlığını risklərə atırdı. Bu kimi tendensiyaların qarşısını ancaq böyük siyasi iradə və idarəçilik təcrübəsi olan, xalq və dövlət qarşısında məsuliyyətini tam hiss edən vətənpərvər lider ala bilərdi. Tarix belə bir şəxsiyyəti Azərbaycan xalqına qismət etmişdi. O, Ulu öndər Heydər Əliyev idi! Ümummilli liderin hakimiyyətə yenidən gəlişi sözün bütün mənalarında dövlətin, millətin, milyonlarla azərbaycanlının həyatının xilası oldu.

Amerikanın "RAND" analitik mərkəzi yeni hesabat təqdim edib. Orada Rusiyaya qarşı ABŞ-ın atmalı olduğu addımlar geniş şəkildə analiz edilib. Hesabat müəllifləri hazırlıqlı və yüksək səviyyəli mütəxəssislərdir. Bu səbəbdən həmin sənədə maraq çox olub. Rusiyalı mütəxəssislər də hesabatda irəli sürülən təklifləri təhlil edirlər. Dörd blok arasında geosiyasi hissə daha çox diqqəti çəkir. Orada Cənubi Qafqazla da bağlı tezis vardır. Belə görünür ki, Amerika tərəfi Cənubi Qafqaz ölkələrini də Rusiya ilə münasibətlərin aydınlaşdırılması prosesinə qarışdırmağa çalışır. Bu məqamı da nəzər almaqla "RAND" korporasiyasının hesabatının geosiyasi çalarlarının təhlili üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Ermənilər yeni bir təlaşa qapılıblar. Onlar iyun ayının 7-11-də Naxçıvanda keçirilən Azərbaycan-Türkiyə birgə hərbi təlimlərini şərh edərkən absurd ifadələr işlədirlər. Açıq hiss edilir ki, iki qardaş ölkənin getdikcə daha da artan gücü qarşısında Ermənistan zavallı vəziyyətə düşür. Azərbaycan bütün sahələrdə inkişaf etdikcə, Ermənistan narahat olur və böhtanlar yağdırmağa girişir. Ayrıca, ordumuz hərbi gücünü nümayiş etdirəndə erməni tərəfi özünü itirir. "Sarsılmaz qardaşlıq" hərbi təlimlərinə də eyni reaksiya oldu. İş o yerə çatıb ki, Ermənistan rəhbərliyi Rusiyaya müraciət edərək türklərə hansısa cavab verməyin lazım olduğundan bəhs edib. Bu sırada Ermənistan-Yunanıstan-Kipr "sivil platforması" kimi absurd və mənasız bir ifadəni belə işlətməkdən utanmayıblar. Ermənistanın "sivilliyi" qətlə yetirilən günahsız insanların qanlarında yerini tutub. Ondan başqa ermənilərin "sivilliyi"ni sübut edən fakt yoxdur. Son olaraq Azərbaycanda təlim keçən zabitin alçaqcasına və qorxaqcasına qətlə yetirilməsi erməni "mədəniliyi", "sülhsevərliyi" və "sivilliyi"nin nümunəsidir. Əlbəttə, onların apatiyalarının səbəbi aydındır.

Azərbaycan xalqı Şərqdə ilk demokratik dövlət qurması ilə tam fəxr edə bilər. Bu, həm də müasir mərhələdə müstəqil dövlətçiliyin uğurla inkişaf etdirilməsi işığında əhəmiyyətli görünür. 28 May – Respublika Günü münasibətilə rəsmi qəbulda çıxışı zamanı Prezident İlham Əliyev bu kimi məqamları dolğun və konkret faktlarla ifadə edib. Dövlət başçısı Azərbaycanın dövlət kimi müstəqilliyinin və cəmiyyət kimi demokratikliyinin, sülhsevərliyinin vacib aspektlərini irəli sürüb. Dövlət quruculuğunun böyük uğurla aparıldığı indiki mərhələdə həmin fikirlərin əhəmiyyətini daha aydın dərk etmək mümkündür. Bakıda keçirilən XXVI Beynəlxalq "Xəzər Neft və Qaz-2019" sərgi və konfransının əhəmiyyətini də həmin kontekstdə anlamaq olar. Bu çərçivədə ölkə rəhbərinin nitqinin bir sıra aspektləri üzərində geniş dayanmağa böyük ehtiyac vardır.

Türkmənistanın paytaxtında MDB-yə üzv dövlətlərin hökumət başçılarının növbəti iclası keçirilib. Orada təşkilat üçün çox vacib olan məsələlər müzakirə edilib. Müzakirələr səmərəli olub və müxtəlif sahələr üzrə doqquz sənəd imzalanıb. Həmin sənədlərdə təşkilata üzv olan ölkələrin əməkdaşlığının bir sıra aspektləri öz ifadəsini tapıb. Onların sırasında ekspertlər üçün tranzit imkanlarının genişləndirilməsi və intellektual mülkiyyətin qorunması xüsusi maraq kəsb edib. Bu məsələlər bütün dünya üçün aktualdır. MDB-yə üzv ölkələrin qarşılıqlı əlaqələrinin inkişafında isə onların daha böyük əhəmiyyəti vardır. Bütövlükdə iclas müsbət əhval-ruhiyyədə keçib. Onun bir sıra geosiyasi aspektləri üzərində geniş dayanmağa ehtiyac vardır.

Bu gün İslam ölkələrinə qarşı bir sıra dairələrin qərəzli və ikili standart mövqeyindən yanaşdıqları sirr deyil. Artıq islamofobiya mərəzinə tutulmuş bəzi ölkələr də üzə çıxıb. Bu proseslərin fonunda İslam dövlətlərində müxtəlif təbiətli problemlərin meydana gəlməsi artıq daha geniş xarakterli trendə çevrilir. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) dövlət və hökumət başçılarının Məkkə şəhərində keçirilən zirvə toplantısı bu baxımdan ekspertlərin böyük marağına səbəb olub. İƏT-in yaranmasının 50-ci ildönümünə təsadüf edən toplantıda 57 ölkənin yüksək səviyyəli nümayəndələri iştirak edib. Çin və İran prezidentləri toplantı iştirakçılarına məktub göndəriblər. Azərbaycanı Baş Nazir Novruz Məmmədovun rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti təmsil edib. Yekunda Məkkə bəyannaməsi qəbul edilib. Sənəddə yer almış müddəaların işığında zirvə toplantısının geosiyasi aspektlərini təhlil etməyi lazım bildik.