NEWTIMES

KİV Özbəkistan və Türkmənistan prezidentlərinin Astanaya səfərlərinə əsas olaraq qlobal və regional geosiyasətin prizmasından nəzər salıblar. Mərkəzi Asiyada ciddi proseslərin getdiyi vurğulanır. Ekspertlər əməkdaşlığın fərqli formatlarının meydana çıxa biləcəyini qeyd edir, o cümlədən regionda yeni alyansın əmələ gələ biləcəyindən bəhs edirlər. Buraya Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistan aid edilir. Analizlərdə həmin ölkələr arasında əlaqələrin yeni dinamika kəsb etməsi və faktiki olaraq bütün sahələri əhatə etməsi yer alır. Ancaq məsələyə daha geniş kontekstdə baxdıqda, bir qədər ehtiyatlı nəticələr çıxarmağın daha konstruktiv olduğu qənaəti əldə edilir. Çünki həmin regionun tarixi, böyük güclərin burada apardıqları mübarizə fərqli mənzərə ortaya qoyur. Onun üzərində bir qədər geniş dayanmaq istərdik.

Günümüzdə baş verən hadisələr bir daha göstərir ki, Avropa orta əsrlər təfəkküründən irəli gedə bilməmişdir. Müasir dövrdə Avropanın modernləşmənin və qloballaşmanın nüvəsi hesab olunmasına baxmayaraq, hadisələr təhlili göstərir ki, bu cür yanaşma yalnız Qərb dəyərlərinin bütün dünyaya vahid şablonlar çərçivəsində tətbiqinə əsaslanır. Hazırda özününkü olmayanların özgə hesab olunması və bu özgələrin müstəqil qərar və seçimlərinə hörmət edilməməsi Avropanın orta əsrlər təfəkküründən doğur. Belə ki, orta əsrlərdə "Qoca qitə" sakinləri yalnız xristian dəyərlərə inanır və bu dəyərlərdən kənar olan heç nəyi qəbul etmirdilər. Avropa "xristianlıq qalası" hesab olunurdu və bu məkanda ən böyük düşmən və ya rəqib kimi müsəlman türkləri görürdülər.

Dünyanın müxtəlif regionlarında geosiyasi qarşıdurmalar daha kəskin səviyyəyə yüksəlir. Dinc insanların həlak olması halları sürətlə artır. Böyük dövlətlər sanki növbə ilə bir-birini ittiham edərək, günahsız insanların başına bombalar yağdırırlar. Sanki insanlığı məhv etmək uğrunda yarış başlayıb. Bir sıra analitik və ekspertlər bu kimi proseslərin arxasında hansı geosiyasi məqamların dayandığı üzərində baş sındırırlar. Tanınmış amerikalı analitik, Harvard Universitetinin professoru Cozef Nay dərc etdirdiyi məqaləsində problemə geosiyasətin ümumi prinsipləri və onların təkamülü prizmasından nəzər salıb. Mütəxəssis apardığı analiz əsasında XIX əsrdən bu yana geosiyasi mühitdə müşahidə edilən dəyişikliklərin hazırda dünyanı riskli bir duruma gətirdiyi nəticəsini çıxarır. Konkret olaraq, o, Qərbin liberalizmlə populizm arasında qaldığını vurğulayır. Analitik belə bir vəziyyətin bəşəriyyəti kifayət qədər təhlükəli duruma sala biləcəyini qeyd edir. Ancaq sonra çox gec ola bilər.

Qardaş ölkədə Konstitusiyaya dəyişikliklərlə bağlı xalq səsverməsi aprelin 16-da uğurla başa çatıb. Seçicilər yeniləşməyə "hə" deyiblər. "Yox" deyənlər də az miqdar təşkil etmir. Ancaq səsvermənin maksimum demokratik qaydada keçirilməsi dəqiq nəticə almağa imkan verib. Dünyanın bir sıra dövlətlərindən reaksiyalar olub. Türkiyənin dostları təbriklərini göndəriblər. İlk olaraq Azərbaycan Prezidentinin təbrik etməsi qürurvericidir. Çünki dövlət başçısı daim haqqın, ədalətin, demokratiyanın yanında olub. Avropa ölkələri növbəti dəfə qərəzlilik və ikili standartlar nümayiş etdiriblər. Onlar Türkiyənin daxili işinə qarışmağa cəhd göstərir və müxtəlif ittihamlar irəli sürürlər.

Sirr deyil ki, müasir dünya sistemi böhran içindədir. Dövlətlərarası münasibətlərdə çətinliklər artır. Sivilizasiyalar və dinlər arasındakı dialoq real olaraq baş tutmur. Fərqli mədəniyyətlərə malik insanların ümumi dil tapması qarşısında əngəllər qalır. Bunların fonunda Yaxın Şərqdə münaqişənin getdikcə daha miqyaslı və qanlı məzmun kəsb etməsi diqqətdən yayınmır. Böyük dövlətlər sanki orada "kim daha çox qan tökə bilər" yarışına giriblər. Siyasi-diplomatik səviyyədə isə fərqli mövqelərin toqquşması aydın görünür. Onların hər birinin insan haqları, sosial inkişaf, siyasi əməkdaşlıq, təhlükəsizlik və s. məsələlər üzrə uyuşmayan prinsiplərə dayandıqları hiss edilir. Mütəxəssislər təbii olaraq bu proseslərə reaksiya verir, münasibət bildirirlər. Biz həmin bağlılıqda Böyük Britaniyanın tanınmış analitiklərindən birinin fikirləri üzərində geniş dayanmağa çalışacağıq. Təbii ki, irəli sürülən tezislərin tam həqiqəti ifadə etdiyini demək olmaz. Lakin bir peşəkar tədqiqatçının yaranmış vəziyyətə münasibəti çox maraqlıdır.

Bir il bundan öncə Ermənistan ordusunun təxribatlarına cavab olaraq Azərbaycan Silahlı Qüvvələri qısamüddətli, lakin çox səmərəli hərbi əməliyyat keçirdi. Düşmən ordusu pərən-pərən salındı, bir neçə əlverişli mövqe azad edildi. Azərbaycan böyük bir əraziyə hərbi nəzarəti bərpa etdi. Ermənistan ordusuna isə ciddi hərbi və mənəvi zərbə vuruldu. Erməni əsgərlər silah-sursatlarını atıb döyüş meydanından qaçırdılar. Serj Sarkisyan isə havadarlarından yardım istəməklə məşğul idi, sonra onlardan küsdü, nəhayət, Avropaya üz tutdu. Bir neçə dəfə xahişdən sonra Azərbaycan tərəfi hərbi əməliyyatları dayandırdı. Ancaq rəsmi İrəvan bundan sonra da ədalətsiz, böhtançı, təxribatçı mövqeyindən əl çəkmədi. Son günlər isə erməni rəhbərliyi adi diplomatik etiketi belə gözləmədən Azərbaycanın ünvanına sərsəm ittihamlar səsləndirməkdədir. S.Sarkisyan parlament seçkisində uğur əldə etmək üçün şeytanı belə aldatmağa çalışdı. Bütün bunlar cavabsız qalmır.

Tanınmış Amerika strateqi və analitiki, hazırda Vaşinqton Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzinin Məşvərət Şurasının həmsədri olan Zbiqnev Bjezinski son müsahibələrinin birində bizim region üçün də əhəmiyyətli olan məsələlər barədə maraqlı tezislər ifadə edib. Qlobal geosiyasi trendlərin analizi əsasında o, postsovet məkanında meydana gələn inteqrativ qurumların taleyi ilə əlaqədar konkret fikirlər irəli sürüb. Amerikalı mütəxəssis hesab edir ki, Avrasiya İqtisadi İttifaqının (Aİİ) gələcəyi yoxdur. Yaxın perspektivdə bu təşkilat dağılacaq. Bunu əsaslandırmaq üçün Z.Bjezinski müxtəlif arqumentlər gətirir. Eyni zamanda, o, keçmiş sovet respublikalarının bəzilərinin siyasi kursunu xarakterizə etməyə çalışır. Bu məqamların üzərində dayanmağa ehtiyac görürük.

Qlobal səviyyədə supergüclərin nüfuz uğrunda mübarizəsi müxtəlif regionlarda risk faktorunu daha da aktuallaşdırıb. O cümlədən Cənubi Qafqazda proseslərin inkişaf ssenariləri maraq doğurur. Avropanın "beyin mərkəzləri" bununla bağlı maraqlı proqnozlar verirlər. Onların mövqeləri bir sıra aspektlərdə fərqlənir. Başlıcası isə Rusiya və münaqişələr məsələsində düşündürücü tezislər irəli sürürlər. Erməni analitiklər daha çox müharibədən bəhs edirlər. Onlar hesab edirlər ki, yalnız yeni müharibə Ermənistanı müstəqil edə bilər. Bu savaş ABŞ-la Rusiya arasında olmalıdır. Kifayət qədər təhlükəli olan bu fikrin fonunda Cənubi Qafqazda geosiyasi mənzərənin gələcəyi narahatlıq doğurur. Doğrudanmı, dünya növbəti erməni təxribatına uyacaq?

Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayevin Bakıya səfəri əhəmiyyətli hadisə kimi analiz edilir. Ekspertlər iki ölkə arasında əlaqələrin xarakter və məzmununda müsbət irəliləyişlərin olduğunu vurğulayırlar. Aparılan müzakirələr və imzalanan sənədlər göstərir ki, Astana və Bakı müxtəlif sahələr üzrə münasibətləri yeni səviyyəyə yüksəltməyə qərarlıdırlar. Buraya iqtisadi, ticari, mədəni, humanitar, təhlükəsizlik, nəqliyyat-logistika kimi mühüm sferalar daxildir. Regional miqyasda sınaqdan keçirilmiş əməkdaşlıq modelinin qlobal səviyyəyə genişləndirilməsi nəzərdə tutulur. Bu çərçivədə nəqliyyat, enerji və təhlükəsizlik istiqamətlərinə ayrıca önəm verilir.

Mütəxəssislər Aİ kimi böyük və potensiallı təşkilatın gələcəyi ilə bağlı mütəmadi təhlillər aparırlar. Onların verdikləri proqnozlar həmişə maraq doğurur. Hazırda dünya siyasi mühitində paradoksal vəziyyət yaranıb. Bir tərəfdən təhlükəsizlik problemi daha da aktuallaşıb, digər tərəfdən isə bunu reallaşdıra biləcək qüvvələr balansı hələ formalaşmayıb. Aİ-də müşahidə edilən proseslərə bu müstəvidə nəzər saldıqda, bir sıra düşündürücü məqamlara rast gəlinir. Bu təşkilatın 2017-ci ildə qarşılaşa biləcəyi ziddiyyətlərin analizi maraq doğurur. Eyni zamanda, onun mümkün transformasiya ssenariləri də ekspertlərin diqqətini çəkir. Onlar üzərində dayanmağa ehtiyac görürük.