NEWTIMES

İsveçrənin Davos şəhərində keçirilən ənənəvi forum başa çatıb. Burada 140 ölkədən 2500 nümayəndə, 50 dövlət başçısı iştirak edib. Forumun əsas şüarı "Qayğıkeş və məsuliyyətli liderlik" olub. İştirakçılar Çin rəhbərinin "Epoxal məsuliyyəti birlikdə daşıyaq, qlobal inkişafı birgə irəlilədək" adlı məruzəsini maraqla dinləyiblər. Onun ifadə etdiyi fikirlərin dünyanın yeniləşməsinə və ayrıca qloballaşmaya ciddi təsir edəcəyini deyirlər. Lakin bir sıra mütəxəssis Davos forumunda "dəhşətin yaşandığı" qənaətindədirlər. Bütövlükdə tədbir haqqında mövqelər fərqlidir. Ancaq hər kəs innovasiyalı, açıq, ədalətli və tolerant cəmiyyətin yaradılmasına böyük ehtiyacın olduğunu düşünür. Bu zərurət fonunda Davos forumunun qiymətləndirilməsi aktual görünür.

Dünyanın analitik mərkəzləri və agentlikləri qlobal siyasətdə baş verə biləcək prosesləri öncədən təxmin etməyə çalışır və bu zaman fərqli, bəzən də bir-birini təkzib edən qənaətlərə gəlirlər. Ancaq burada rasional bir məqam vardır ki, bu da mütəxəssislərin gözlənilən hadisələr barədə fikirlərinin məntiqi əsaslara söykənməsidir. Belə olduqda, dövlətlər və cəmiyyətlər müəyyən risklərə və təhlükələrə hazır olmağa cəhd edirlər. Bu isə son nəticədə müsbət haldır. Amerikanın "Bloomberg" agentliyinin 2016-cı il üçün verdiyi iki proqnoz özünü doğruldandan sonra ona olan mütəxəssis marağı daha da artdı. Qeyd edilən agentliyin 2017-ci il üçün proqnozları bu baxımdan ekspertlərin diqqətini çəkib. Analitiklər onları müxtəlif aspektlərdən şərh edirlər. Onların bir sıra mülahizələri və qənaətləri ilə razılaşmamaq olar. Ancaq bütövlükdə qlobal geosiyasətə sirayət edə biləcək siyasi məqamların həmin proqnozlarda və onlara verilən şərhlərdə yer aldığını da etiraf etməliyik. Bu kontekst üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Müxtəlif analitik qurumlar qlobal səviyyədə özünü göstərə bilən təhlükələri öncədən proqnozlaşdırmağa çalışırlar. Onlar çoxlu sayda və bir-birindən fərqlənən faktorlardan bəhs edirlər. Davosdakı Dünya İqtisadi Forumunun ekspertləri də bu ildə meydana çıxa biləcək riskləri müəyyənləşdirməyə çalışıblar. Təqdim edilən hesabatda bəşəriyyəti bir sıra təhdidlərin gözlədiyi vurğulanır. Ekspertlər ümumilikdə 30 qlobal risk faktorunun mövcudluğundan bəhs edirlər. Onları bir neçə qrupa bölürlər. Lakin həmin risk faktorlarının bir-birindən ayrı mövcud olduğunu demək çətindir. Burada fərd, cəmiyyət, dövlət və beynəlxalq təşkilatlar səviyyəsində özünü göstərən amillərdən danışmaq olar. Həmin aspektdə 2017-ci ildə meydana çıxması gözlənilən risklərin analizi üzərində geniş dayanmağa ehtiyac vardır.

Bu yaxınlarda Qazaxıstan və Azərbaycan diplomatik münasibətlərin qurulmasından keçən 20 illik bir dövrə qiymət verdilər. Müstəqillik illərində bizim ölkələrimiz təsirli və uğurlu nəticələrə, coşqun iqtisadi artıma və ictimai-siyasi sabitliyə nail oldular. Qazaxıstan və Azərbaycan arasında qarşılıqlı etibarın və bərabərliyin sinonimi olmuş çox mehriban münasibətlər yarandı. Dostluq və tərəfdaşlıq prinsiplərinə söykənən bu əlaqələrin bünövrəsi, heç şübhəsiz, Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev və Qazaxıstan Respublikasının Prezidenti – xalqın lideri Nursultan Nazarbayev tərəfindən qoyulmuşdur. Bu münasibətlər Azərbaycanın indiki Prezidenti İlham Əliyevin dövründə daha da möhkəmlənməkdə və inkişaf etməkdədir.

Almaniyanın Münxen şəhərində keçirilən ənənəvi təhlükəsizlik konfransında dünyanın müxtəlif ölkələrindən mötəbər nümayəndələr iştirak edib. Tədbirə dəvət edilən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev onun işində fəal iştirak edib. Konfransın Avrasiyada əməkdaşlıq və problemlər mövzusuna həsr edilmiş panelində Azərbaycan Prezidentinə xüsusi diqqət göstərilib. Birinci söz İlham Əliyevə verilib. Ölkə rəhbəri ona ayrılan vaxt çərçivəsində lakonik şəkildə regional əməkdaşlıq, təhlükəsizlik məsələləri, Azərbaycanın həmin istiqamətlərdəki fəaliyyəti ilə bağlı fikirlər ifadə edib. Bununla yanaşı, Cənubi Qafqaz üçün əsas təhlükə mənbəyi olan Ermənistanın təcavüzkar siyasətinin əsl simasını da tədbir iştirakçılarına bir daha çatdırıb. Bununla da konfrans iştirakçılarında Azərbaycanın geosiyasi fəaliyyətinin əhəmiyyəti barədə konkret təsəvvürlər formalaşıb. Həmin məqamlar üzərində geniş dayanmağa ehtiyac vardır.

Qlobal miqyasda geosiyasi proseslərin sürətlənməsi ilə müxtəlif regionlarda mümkün dəyişikliklər daha da aktuallaşır. Sirr deyil ki, 2017-ci il Qərblə Rusiya arasında intensiv siyasi dialoqla başlayıb. Tərəflər müxtəlif aspektləri müzakirə edirlər, lakin hələlik ziddiyyətlər üstünlük təşkil edir. Bunun fonunda Ermənistan kimi kiçik ölkələrin tutacağı mövqe də maraq doğurur. O cümlədən Avropa İttifaqı ilə Avrasiya İqtisadi İttifaqının münasibətlərinin məzmunu aspektində Yerevanın oynadığı rol ilə bağlı müəyyən fikirlər səsləndirilir. Erməni ekspertlər iki təşkilat arasında "körpü" rolu oynamaqdan bəhs edirlər. Bəs reallıqda vəziyyət necədir? Ermənistan doğrudanmı iki böyük təşkilat arasında birləşdirici faktor ola bilər? Bu kimi məsələlər üzərində dayanmağa ciddi ehtiyac görürük.

Müxtəlif analitik təşkilatlar dünya siyasəti, geosiyasəti, iqtisadiyyatı, təhlükəsizliyi ilə bağlı proqnostik hesabatlar hazırlamaqda davam edirlər. Onların hər biri maraqlıdır. Bizim regionla da bağlı bir sıra əhəmiyyətli məqamları özündə əks etdirən analitik sənədlərdə müəyyən faktorlar vardır ki, onların üzərində geniş dayanmağa ehtiyac duyulur. Bu bağlılıqda "Stratfor" və "PwC" kimi "beyin mərkəzləri"nin hazırladıqları məruzələr diqqətimizi çəkib. Onlarda qlobal miqyasda gözlənilən geosiyasi və iqtisadi proseslərin müəyyən təkamül ssenariləri analiz edilir və proqnozlar verilir. Hər iki təşkilat konkret olaraq Rusiyanın Avrasiyada siyasi, geosiyasi və iqtisadi nüfuzunun artacağından bəhs edirlər. Onlar məsələyə fərqli aspektlərdə yanaşırlar, lakin bütövlükdə mənzərə vahid məntiqi müstəviyə gətirildikdə, maraqlı qənaətlər əldə etmək olur. Həmin faktorların analizi faydalı olardı.

Tarixdə XX əsr bir sıra ümumbəşəri xarakter daşıyan cinayət, təhdid və çağırışların ortaya çıxması ilə əlamətdar olmuşdur. Belə ki, məhz bu yüz ildə dünya faşizm, rasizm, ksenofobiya, aparteid, genosid, beynəlxalq terrorizm və ən nəhayət fərqli dəyərlərin qəbuledilməzliyi üzərində qurulan müxtəlif fobiyalarla, o cümlədən günümüzdə olduqca aktual olan İslamafobiya və Türkafobiya ilə daha yaxından qarşılaşmalı oldu. Keçən əsr iki dünya müharibəsi, milyonlarla insan ölümü və müharibənin yekunu olaraq atom bombasının tətbiqi ilə tarixə yazıldı. XX əsr milli, dini, irqi ayrı-seçkiliklərin təzahürünün ən kəskin formada əks olunduğu tarixi dövrlərdən biridir. Bəşəriyyət əleyhinə cinayətlər milyonlarla insanın həlak olması, milli, dini, etnik müstəvidə fobiyaların hakim olduğu bir dünya nizamının yaranmasına gətirib çıxarmışdır. Çox təəssüflə qeyd etməliyik ki, bəşəriyyəti sınaq qarşısında qoyan bütün bu hadisələr dünyada örnək qəbul edilən Qərb dünyasının, Avropanın adı ilə bağlıdır.

Hər bir müstəqil dövlət başa vurduğu ildə öz fəaliyyətini obyektiv olaraq analiz etməlidir. Azərbaycan hər il həmin bağlılıqda görülən işlərə yekun vurur və gələcək planlarını dəqiqləşdirir. Mütəxəssislərin yekdil rəyinə görə, 2016-cı ildə də Azərbaycan siyasi-diplomatik fəallıq göstərib. Bir çox ölkələrlə əlaqələr intensivləşib. Dövlət başçısı xarici səfərlər edib, ölkəmizə dövlət və hökumət başçıları, şirkət rəhbərləri, beynəlxalq təşkilat başçıları təşrif buyurublar. Bu zaman ölkəmiz, regionumuz və bütövlükdə dünya əhəmiyyətli qərarlar əldə edilib. Bunlarla yanaşı, Azərbaycan keçən ildə strateji layihələr reallaşdırmağa başlayıb. Onlar enerji, nəqliyyat və iqtisadi-mədəni sahələrə aiddirlər. Burada xüsusilə Azərbaycanın yeni əməkdaşlıq formatları təklif etməsi vurğulanmalıdır. Onlar kifayət qədər səmərəli nəticələr verməkdədirlər. Həmin faktların işığında 2016-cı ilə baxdıqda, gələcəklə də bağlı əhəmiyyətli proqnozlar vermək mümkündür.

Azərbaycan paytaxtında Amerika və Rusiya Silahlı Qüvvələri Baş Qərargah rəislərinin görüşü ciddi hadisə hesab olunur. Generallar bu və ya digər lokal və texniki xarakterli məsələləri deyil, müasir dünyanın aktual qlobal geosiyasi problemləri haqqında fikir mübadiləsi aparıblar. Ekspertlər və siyasətçilərin diqqətini də daha çox məhz bu məqam çəkib. İki böyük dövlətin yüksək səviyyəli hərbçilərinin görüş üçün Bakını seçməsi təsadüfi deyil. Postsovet məkanında ən uğurlu yer kimi Azərbaycana üstünlük verilib. Bu o deməkdir ki, geosiyasi proseslərin dinamikasında daha böyük önəm kəsb etməyə başlayan postsovet məkanı hadisələrin mərkəzinə çevrilə bilər. Eyni zamanda, Qafqaz subregionunda etibarlı və sivil ölkə kimi Azərbaycana daha çox üstünlük verilir. Bu məqamın regional və qlobal siyasətə, təhlükəsizlik sisteminin formalaşdırılmasına ciddi təsir edəcəyini düşünürük.