NEWTIMES

Azərbaycanın dövlət başçısı "Valday" Beynəlxalq Diskussiya Klubunun XVI illik iclasının plenar sessiyasında iştirak edib, geniş nitq söyləyib. İlham Əliyev 15 dəqiqə müddətində qlobal və regional geosiyasətin ən aktual məsələləri fonunda Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinin strateji xarakterinə, Ermənistan rəhbərliyinin son vaxtlar ifadə etdiyi məsuliyyətsiz bəyanatlara, Azərbaycanın bu məsələdəki konkret mövqeyinə və dövlət quruculuğunda əldə edilən nailiyyətlərə toxunub. Azərbaycan rəhbəri Rusiya ilə əməkdaşlığın müxtəlif aspektlərini şərh edərək, bu prosesin artan sürətlə inkişaf etməsində maraqlı olduğunu deyib. Prezident İlham Əliyevin nitqində Nikol Paşinyanın Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi ilə bağlı söylədiyi populist fikirlərə tutarlı cavab verməsi xüsusi marağa səbəb olub. Azərbaycan rəhbərini çıxışı zamanı böyük diqqətlə dinləyiblər. Dövlət başçısının dərin məzmunlu nitqi iştirakçıların alqışları ilə qarşılanıb.

1994-cü ildə imzalanan və dünyaya səs salan "Əsrin müqaviləsi"nin 25-ci ildönümündə Azərbaycan xalqını qürurlandıran məqamlar çoxdur. Bu müqavilənin verdiyi faydaları saymaqla bitmir. Prezident İlham Əliyev "Əsrin müqaviləsi"nin imzalanmasının 25 illiyi və Neftçilər Günü münasibətilə keçirilən mərasimdə həmin məqama geniş şəkildə toxunub. Dövlət başçısı bu layihənin geosiyasi dividendlərini vurğulayaraq onun strateji əhəmiyyətini bir daha ifadə edib. Bununla yanaşı, ABŞ Dövlət katibi Maykl Pompeo, Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığının Beynəlxalq Ticarət Departamentinin Beynəlxalq Ticarət üzrə Dövlət katibi və Ticari Məsələlər İdarə Heyətinin sədri Yelizaveta Truss və Birləşmiş Krallığın Xarici və Birlik məsələləri ofisinin Avropa və Amerika üzrə naziri Kristofer Pinçerin Azərbaycan Prezidentinə ünvanladıqları məktublarda vurğulanan kontekstdə çox əhəmiyyətli məqamlar yer alıb. Aydın görünür ki, bu böyük dövlətlər Azərbaycanla əməkdaşlıqda çox maraqlıdırlar və ölkə rəhbərliyinin yeritdiyi siyasətə yüksək qiymət verirlər.

Tehranla Bakı arasında qarşılıqlı faydalı və bərabərhüquqlu əməkdaşlıq xətti Ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qurulub. Prezident İlham Əliyev həmin xətti uğurla inkişaf etdirir. İran və Azərbaycan prezidentlərinin qarşılıqlı səfərləri öz bəhrəsini verir. Hazırda iki qonşu və dost ölkə arasında yüksək səviyyədə əməkdaşlıq və qarşılıqlı etimad mühiti mövcuddur. Lakin təcrübə göstərir ki, bir sıra mənfur dairələr bu iki müsəlman ölkəsi arasında ixtilaflar yaratmaq planlarından əl çəkmirlər. Son zamanlar bunun təzahürləri özünü göstərir. Livan və İranın bəzi mətbu və şəbəkə resurslarında Bakı və Tehran arasında narazılıq yaratmağa xidmət edən müəyyən informasiyalar yayılıb. Ekspertlər hesab edirlər ki, erməni lobbisi bu istiqamətdə fəallığını artırmağa çalışır. Bununla yanaşı, Ermənistan hakimiyyəti də da pozucu fəaliyyətindən qalmır. Nəticədə, bütövlükdə regionun geosiyasi dinamikası təhlükəli və riskli çalarlar almağa başlayır. Yaradılmağa çalışılan qeyri-müəyyənlik, sözsüz ki, bütün Cənubi Qafqazda sabitliyə və əməkdaşlığa zərbə vura bilər.

Dünyanın ən mötəbər və nüfuzlu beynəlxalq təşkilatının Baş Assambleyasının 74-cü sessiyasına ekspertlər müəyyən mənada ümidlə baxırdılar. Yüksək tribunadan bəşəriyyəti "sakitləşdirə biləcək" nikbin tezislərin və çağırışların səsləndirilməsi gözlənilirdi. Lakin Baş katib Antonio Quterreş çıxışında dünyanı yeni müharibə təhlükəsinin gözlədiyini ifadə etməklə vəziyyətin mürəkkəbliyini vurğulamış oldu. Böyük dövlətlərin başçılarının da çıxışlarında yer almış fikirlər narahatlıq yaratdı. Onlar bəşəriyyəti təhdid edən problemlərdən danışdılar, lakin çıxış yollarından bəhs edən olmadı. Sanki böyük dövlətlərin hər biri dünyada mövcud olan risklərə öz maraqlarına uyğun tərzdə toxunurdular. Bu cür mövqedən isə ortaq yanaşma formalaşdırmaq çox çətindir.

Bu il sentyabrın əvvəllərində Sivasda Mərkəzi Anadolu İqtisadi Forumundakı tarixi çıxışında Rəcəb Tayyib Ərdoğan hər bir ölkə kimi Türkiyənin də nüvə silahına malik olmaq hüququndan söhbət açıb. Konkret misallar əsasında o, müasir mərhələdə dünyada baş verən geosiyasi proseslərin fonunda inkişaf etmiş ölkələrin nüvə silahına malik olmasının bəzi təsirlərindən danışıb. Türkiyə Prezidenti ifadə edib ki, bir sıra dövlətlərə nüvə silahı istehsalının qadağan olunması doğru deyil. Mövcud problemlərin həlli baxımından da faydasızdır. Həmin kontekstdə hətta burada bir haqsızlıq da vardır. Ancaq Türkiyənin dövlət başçısının söylədiyi fikirlərin məntiqinə daha dərindən nəzər salsaq, maraqlı məqamları görə bilərik. Əslində, R.T.Ərdoğan, ümumiyyətlə, müasir dünyada mövcud olan geosiyasi mənzərənin gələcəyi ilə bağlı ehtiyatlılığını ifadə edib. O, hazırda dünyada hakim rolunu oynamağa çalışan ölkələrin vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirdiklərini çatdırıb. O cümlədən özü nüvə silahına malik olub, başqasına onu qadağan etmək strategiyasının perspektivsizliyini göstərib. Çünki "dünya beşdən böyükdür"!

Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda yerləşən neft ehtiyatları ilə zəngin "Azəri", "Çıraq", "Günəşli" yataqlarının xarici şirkətlərlə birgə işlənməsinə dair müqavilənin imzalanmasının 25 ili tamam olur. Ulu öndər Heydər Əliyevin böyük siyasi ustalığı, qətiyyətli iradəsi və uzaqgörənliyi sayəsində imzalanan həmin sənəd, faktiki olaraq, ölkənin uzunmüddətli inkişafının əsas qollarından birini təşkil edir. 25 illik təcrübə göstərdi ki, "Əsrin müqaviləsi" strateji aspektdə müstəqillik, suverenlik və sosial rifahı təmin edə bilən potensiala malik layihədir. Artıq onun, obrazlı desək, ikinci mərhələsi başlayıb. 2017-ci ildə Azərbaycan "XXI əsrin müqaviləsi" adlandırılan sənədi imzalayıb. Həmin sənəddə 2050-ci ilə qədər Azərbaycanın neft-qaz ehtiyatlarının istehsalı ilə bağlı beynəlxalq əməkdaşlıq əks olunub. Bunlardan başqa, "Əsrin müqaviləsi"nin geosiyasi dividendləri də göz qabağındadır. Bütün bu məqamların geosiyasi analizi üzərində geniş dayanmağa ehtiyac duyduq.

Bugünlərdə Səudiyyə Ərəbistanının "Aramco" dövlət şirkətinin neft emalı zavodlarına dronlarla edilən hücumlar qlobal miqyasda geosiyasi gərginlik yaradıb. Dərhal ABŞ-la İran arasında söz atışması özünü göstərib. Tərəflərin hər ikisi müharibəyə hazır olduqlarını bəyan ediblər. Bununla yanaşı, belə bir fikir səsləndirilib ki, nə Amerika, nə də İran müharibə istəmirlər. Onda bu hücumu kimlər və nə üçün təşkil ediblər? Ekspertlərin fikrinə görə, geosiyasi aspektdə məsələnin maraqlı və aktual tərəfi bundan ibarətdir. Çünki belə bir gizli faktorun mövcudluğu vəziyyəti nəzarətdə saxlamağın çox çətin olduğunun göstəricisidir. İstənilən an buna bənzər hadisə baş verə bilər. Özü də maraqlıdır ki, həmin hadisə neftlə bağlı verilən mühüm qərarlar fonunda baş verib. Məqsəd nədir? Hansı dairələr belə riskli addımlarda maraqlıdırlar?

Ekspertlər Astana prosesinin təminatçısı olan Rusiya, Türkiyə və İranın dövlət başçılarının Ankaradakı zirvə görüşünə çox həssaslıqla yanaşırdılar. Onlar məsələni iki aspektdə aktual hesab edirdilər: birincisi, Yaxın Şərqdə müşahidə edilən son hadisələrin fonunda bu üç dövlətin hansı taktiki-strateji mövqe seçəcəyi, ikincisi, konkret olaraq İdlibdə meydana gələn yeni ziddiyyətlərin fonunda "üçlüyün" dağılacağı, yoxsa daha da möhkəmlənəcəyi? Hər iki aspektlə bağlı dövlət başçıları konkret bəyanatlar verdilər və məlum oldu ki, Ankaradakı müzakirələrdən ziddiyyət və ayrılıq gözləyənlər çox yanılırlar. Bütövlükdə Yaxın Şərqlə bağlı geosiyasi aspektdə ortaq mövqe ifadə olunub. O cümlədən Suriya məsələsində həm İdlib mövzusunda, həm də yeni konstitusiyanın hazırlanmasında razılıqlar əldə olunub.

Rusiyanın Vladivostok şəhərində sentyabrın 4-6-da Şərq İqtisadi Forumunun növbəti tədbiri keçirilib. Dünyanın 60-dan çox ölkəsinin nümayəndələrinin dəvət olunduğu yubiley forumunda 440-dan artıq şirkətin rəhbər şəxsləri, beynəlxalq qurumların və qeyri-hökumət təşkilatlarının təmsilçiləri, aparıcı media şirkətlərinin nümayəndələri iştirak ediblər. Forum iştirakçıları geniş müzakirələr aparıblar, çox sayda müqavilələr imzalanıb. Rusiyanın Uzaq Şərq əyalətlərinin inkişafı baxımından vacib olan sazişlər əldə edilib. Mütəxəssislər də Foruma böyük maraq göstəriblər. Ekspertlərin əksəriyyəti bu tədbiri qlobal geosiyasi dinamika kontekstində təhlil etməyə çalışırlar. Belə görünür ki, söhbət alternativ beynəlxalq siyasi modeldən gedir. Hətta bu prosesin bir sıra geosiyasi cizgilərini də təsvir etməyə cəhdlər edilir. Bu prosesdə aparıcı rol oynaya biləcək güclərin adları çəkilir.

Son günlər dünya mətbuatı ABŞ Prezidentinin milli təhlükəsizlik müşaviri Con Boltonun vəzifəsindən getməsi məsələsini müzakirə edir. Ekspertlər bu hadisənin səbəblərini tapmağa çalışır. Bir istefaya bu qədər maraq göstərilməsi təsadüfi deyil. Söhbət dünyanın ən qüdrətli dövlətinin xarici və təhlükəsizlik siyasətində mühüm rol oynayan şəxsdən gedir. C.Bolton son üç ildə Donald Trampın üçüncü müşaviri idi. Ona qədər həmin vəzifədə çalışanlardan bir qədər artıq işləyə bildi. Lakin nəticə baxımından öz sələflərindən elə də fərqlənmədi. Əksinə, qəfil işdən getməsi ilə daha çox sual yaratdı.