NEWTIMES

Dövlət başçısı İlham Əliyevin Rusiya, Qırğız Respublikası və Xorvatiyaya olan səfərləri ekspertlərin diqqət mərkəzində qalmaqda davam edir. Bu səfərlərə vahid mövqedən yanaşılaraq təhlillər aparılır. Doğrudan da, coğrafi olaraq bir-birindən uzaq olan ölkələrə səfərlərin geosiyasi əhəmiyyətinin dərk edilməsi vacibdir. Bundan başqa, həmin səfərlər zamanı müzakirə olunan məsələlər və onların strateji təyinatı üzərində düşünəndə maraqlı qənaətlər əldə etmək olur. Aydın görünür ki, Azərbaycanın xarici siyasətdə sistemli və davamlı addımları ilə uğurlar qazanması təsadüfi deyil. Burada daxili məntiq vardır. Xarici siyasət elə qurulmalıdır ki, atılan hər bir addım dövlətçiliyə, milli maraqların təmininə xidmət etsin. Hazırda bu şərti heç də bütün dövlətlər ödəyə bilmirlər. Uğursuzluğa düçar olanlar da vardır. Azərbaycan isə daim nailiyyət əldə edir və yeni-yeni zirvələr fəth edir. Bu bağlılıqda Prezidentin Rusiya Federasiyası, Qırğız Respublikası və Xorvatiyaya səfərlərinə geosiyasi prizmadan yanaşmağa ehtiyac duyuruq.

Dövlət başçısı İlham Əliyevin Xorvatiyaya rəsmi səfəri kütləvi informasiya vasitələrinin və ekspertlərin ciddi marağına səbəb olub. İki ölkə arasındakı münasibətlərin inkişaf dinamikası maraqlı faktlarla və strateji məqamlarla zəngindir. Xorvatiya Cənub-Şərqi Avropanın sayılan, Azərbaycan isə Cənubi Qafqazın lider dövlətidir. Xorvatiya yerləşdiyi regionda energetika və nəqliyyat sahələrində inkişaf etmiş qovşağa çevrilməyi planlayıb. Bu baxımdan Zaqrebin Azərbaycanın təşəbbüskarı olduğu enerji və nəqliyyat layihələrində iştirakı prinsipial əhəmiyyət daşımaqdadır. Təbii ki, Xorvatiya üçün Azərbaycanla əlaqələrin bütün istiqamətlər üzrə strateji xarakter alması vacibdir. Burada onu da demək gərəkdir ki, Zaqreb Xəzərin hüquqi statusunun müəyyən edilməsinə Bakı ilə əməkdaşlığın inkişafında mühüm faktor olaraq baxır. Bütün bunlar dövlət başçısı İlham Əliyevin Xorvatiya səfərinin çox uğurlu olduğunu təsdiqləyir. Həmin bağlılıqda səfərin geosiyasi konteksti üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

İranın paytaxtı Tehran şəhərində Türkiyə, Rusiya və İran prezidentlərinin İdliblə bağlı müzakirələr aparmasına dünya KİV-i böyük maraq göstərib. Tədbirdən dərhal sonra BMT-də də müzakirələr aparılıb. Bu təşkilatın 7 üzvü ayrıca müraciət hazırlayaraq problemin siyasi-diplomatik yolla həll edilməsinin tərəfdarı olduqlarını bildiriblər. Onların sırasında Almaniya, Fransa, Böyük Britaniya və İsveç də vardır. Müraciətdə xüsusi olaraq Türkiyənin danışıqlar yolu ilə münaqişəni həll etmək çağırışına haqq qazandırılıb. Tehran sammitində də R.T.Ərdoğan və V.Putinin İdlib məsələsini siyasi-diplomatik yolla həll etməyə səsləyən fikirlər söyləmələri də təqdir edilib. Bunlarla yanaşı, sammitin yekun bəyannaməsinin müzakirəsi zamanı tərəflər arasında yaşanan diskussiya xarakterli müzakirələrin canlı yayımda izlənməsi geniş əks-səda doğurub. Suriya müxalifətini BMT-də təmsil edən nümayəndə Ankaranın mövqeyinin dəstəklənməsi zərurətini açıq vurğulayıb. O, Türkiyəni Suriyada sülhün olmasına çalışan əsas dövlət adlandırıb. Bütün bunların fonunda Tehran sammitinin geosiyasi əhəmiyyətini qiymətləndirməyə və orada müzakirə edilən məsələləri təhlil etməyə ehtiyac yaranır.

Elmi tədqiqatçılar tarixin hazırkı mərhələsinin bir sıra özəlliklərini geniş araşdırırlar. Qlobal geosiyasi kontekstdə bu məsələ kifayət qədər aktualdır. O cümlədən yeni dünya nizamı, qlobal təhlükəsizlik, bəşəriyyətdə özünü göstərən dəyişikliklər kimi problemlərin qarşılıqlı əlaqədə təhlilinə böyük ehtiyac yaranıb. Həmin məsələ beynəlxalq təşkilatların müasir şərtlər daxilində səmərəli fəaliyyətinin təmini prizmasından xüsusi önəm kəsb edir. Belə ki, BMT kimi təşkilatın qlobal təhlükəsizliyi təmin etməkdə qarşılaşdığı çətinliklər müxtəlif suallar yaradır. Onlara cavab tapmaqla, faktiki olaraq, yeni dünya nizamının formalaşdırılmasının nəzəri əsasları işlənmiş olur. Təəssüf ki, hələlik bu problem öz həllini tapmayıb. Ancaq bir sıra maraqlı araşdırmalar və onlardan irəli gələn mühüm nəticələr vardır. Burada onlar üzərində bir qədər geniş dayanaq.

Qırğız Respublikasının Çolpon-Ata şəhərində Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının (TDƏŞ) VI Zirvə görüşü keçirilib. Tədbirə ilk dəfə olaraq Özbəkistan və Macarıstan da qatılıb. Sammitdə türk dövlətlərinin əməkdaşlığında aktual hesab edilən müxtəlif məsələlər müzakirə edilib. Bunlara siyasi, iqtisadi, enerji, nəqliyyat, təhlükəsizlik, idman, elm, təhsil və s. kimi sahələr daxildir. Zirvə görüşündə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev dərin məzmunlu nitq söyləyib. Dövlət başçısı müasir mərhələdə TDƏŞ-in vacib funksiya yerinə yetirdiyini vurğulamaqla yanaşı, üzv dövlətlərin əməkdaşlığının konkret istiqamətlərini də göstərib. Təşkilatın qarşısında duran əhəmiyyətli məsələlərdən biri kimi Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli prosesinə ayrıca diqqət yetirilib. Bundan başqa, TDƏŞ çərçivəsində əməkdaşlığın yeni səviyyəyə yüksəldilməsinin müxtəlif aspektləri haqqında fikirlər söylənilib. Onlar üzərində daha geniş dayanmaq zərurəti mövcuddur.

Ekspertlər Amerika və Rusiyanın qlobal geosiyasi nüfuz uğrunda mübarizəsinin yeni mərhələyə qədəm qoyduğu haqqında proqnozlar verirlər. Həmin mövzu xüsusilə Cenevrədə ABŞ Prezidentinin milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə müşaviri Con Boltonla Rusiyanın Təhlükəsizlik Şurasının katibi Nikolay Patruşevin keçirdiyi görüşdən sonra daha da aktuallaşıb. Məsələ ondan ibarətdir ki, tərəflər heç bir razılıq əldə edə bilməyiblər. Lakin bir sıra məsələlərin müzakirəsini dərindən apardıqlarını ifadə ediblər. Belə qənaət yaranır ki, Bolton-Patruşev görüşü əsas olaraq tərəflərin öz mövqelərini daha aydın ifadə etmək aspektindən maraqlı olub. Bu məqamın özünün də geosiyasi əhəmiyyəti vardır. Çünki dünyanın iki böyük dövlətinin hazırda cərəyan edən geosiyasi proseslərə verdikləri qiymət həmişə maraqlı və əhəmiyyətlidir. Həmin kontekstdə Cenevrə görüşünün geosiyasi analizinə ciddi ehtiyac duyulur.

Qərbin bir sıra aparıcı nəşrləri avqustun 28-də Milan şəhərində olan bir görüşlə bağlı geniş informasiyalar yaymaqdadırlar. Görüş Macarıstanın baş naziri Viktor Orban ilə İtaliyanın daxili işlər naziri Matteo Salvini arasında olub. Vəzifə fərqinə baxmayaraq, hər ikisi partiya lideridir. Müzakirələri də məhz partiya liderləri kimi aparıblar. Qərb KİV-ləri bu məqama əsasən yazır ki, məsələ, ümumiyyətlə, Avropa İttifaqının gələcək siyasi təşkilatlanması ilə əlaqədardır. Məsələn, "The Wall Street Journal", "El País", "Le Figaro" kimi nəşrlərdə mövzuya aid analitik məqalələr dərc edilib. Ekspertlər hesab edirlər ki, mübarizə Avropa İttifaqının açıq və ya qapalı təşkilat olması və burada avropaçılığın, yaxud suverenliyin üstünlük təşkil etməsi dilemması ilə bağlıdır. Bu kontekstdə Milan görüşünün fonunda Aİ-nin gələcək taleyi və onun geosiyasi təsirləri üzərində bir qədər geniş dayanmağa ehtiyac duyulur.

Azərbaycanın dövlət başçısı İlham Əliyevin Rusiyanın Soçi şəhərində Vladimir Putinlə apardığı müzakirələr geniş marağa səbəb olub. Burada imzalanan sazişlərin məzmunu və əldə edilən nəticələr göstərir ki, söhbət iki müstəqil dövlətin strateji əməkdaşlığı daha da inkişaf etdirmək niyyətindən gedir. Cənubi Qafqazın başqa heç bir dövləti bu miqyasda çoxvektorlu xarici siyasət həyata keçirə bilmir. Azərbaycan ABŞ-la əlaqələrini inkişaf etdirir. Avropa İttifaqı ilə hərtərəfli əməkdaşlığa dair yeni saziş hazırlanır, Türkiyə ilə əlaqələr yüksək səviyyədədir, İranla münasibətlər dinamik inkişaf edir, Çin ilə əlaqələr genişdir, Gürcüstanla əməkdaşlığın konkret məzmunu hamıya məlumdur. Rusiya kimi böyük qonşu dövlətlə də qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq kursunun müəyyənləşdirilməsi həyat əhəmiyyətli məsələdir. Regionda məhz Bakı bu vəzifənin öhdəsindən gəlir. Bütün bunlara görədir ki, Soçidə əldə edilən razılıqlar tarixi məzmun kəsb edir və Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi inkişafına ciddi töhfələr verəcək. Məsələnin bu aspekti üzərində bir qədər geniş dayanmaq zərurəti vardır.

Almaniya Kanslerinin Azərbaycana səfəri yalnız iki ölkə arasındakı münasibətlərin gələcəyi ilə məhdudlaşmır. Angela Merkelin Cənubi Qafqazın hər üç ölkəsinə səfər etməsi faktı prizmasından mövzunun daha geniş kontekstlə bağlı olduğunu demək olar. Belə görünür ki, A.Merkel bütövlükdə region dövlətləri ilə Avropa İttifaqının münasibətlərinin bir sıra mühüm tərəflərini "sərf-nəzər" etmək məqsədi də güdüb. Bu tezisin fonunda tərəflər arasında əlaqələrin hazırkı dinamikası və yeniləşmə perspektivinin təhlili kifayət qədər aktual görünür. A.Merkelin səfərindən sonra Aİ-Azərbaycan münasibətlərində hansı mümkün geosiyasi dəyişikliklər baş verə bilər?

Ölkə tarixində qadınların yüksək sosial statusa malik olduğunu təsdiq edən çoxlu sayda nümunələr vardır. Azərbaycan qadını hər şeydən öncə ana və ailənin tərbiyəçisidir. Müasir dövrümüzdə qadının, ümumiyyətlə, ictimai işlərdə fəal olması da mühüm şərt sayılır. Azərbaycanda bunun ən gözəl nümunəsi ölkənin birinci xanımı və Birinci vitse-prezidenti Mehriban xanım Əliyevadır. Bu günlərdə ölkə ictimaiyyəti birinci xanımın doğum gününü qeyd etdi. İnsanların münasibəti göstərir ki, cəmiyyət Mehriban xanımın xeyirxahlığı, xoşməramlılığı ilə yanaşı, dövlətin idarə edilməsində, Prezidentin tapşırıqlarını yerinə yetirməkdə fəaliyyətini də yüksək qiymətləndirir. Mehriban xanım müasir dövrdə böyük əhəmiyyəti olan mənəvi-əxlaqi keyfiyyətlərlə dövlət xadimi olmağı üzvi şəkildə birləşdirə bilir. Bu məqamların fövqündə Mehriban xanım Əliyevanın fəaliyyətinə təhlili nəzər salmağa ciddi ehtiyac görürük.