NEWTIMES

"Ərəb baharı" adlanan qeyri-müəyyənlik və risklərlə dolu bir prosesin müsəlman ölkələrinə gətirdiyi faciələr davam edir. İraq, Suriya, Liviya və Misirdən sonra Qətəri ortaya atıblar. Lakin bu sonuncu ilə bağlı fərqli ssenarilərin qurulduğu hiss edilir. Belə ki, Qətərə qarşı bir neçə ərəb ölkəsini qoyurlar. Həm də bunu başqa müsəlman dövlətləri olan İran və Türkiyəyə qarşı yönəltmək şərti ilə edirlər. Dohadan tələb olunur ki, İranla əlaqələri ümumiyyətlə kəssin və Türkiyə ilə təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq etməsin. Kifayət qədər qərəzli, anti-müsəlman mahiyyətli və təxribatçı tələblərdir. Çünki müsəlman dövlətindən tələb edirlər ki, başqa müsəlman ölkələrinə düşmən kəsilsin və nicatı xristian ölkələrində tapsın. Nə yazıq ki, buna dəstək verən dörd müsəlman-ərəb ölkəsi də vardır. Bu kimi proseslərin fövqündə geosiyasi proseslərin hansı istiqamətdə dəyişə biləcəyi çox düşündürücüdür.

Beynəlxalq aləmdə və ölkə içində cəmiyyət daxilində qloballaşma proseslərinin təsiri altında baş verən transformasiyalar müasir dövrümüzün ən mühüm çağırışlarındandır. Qloballaşma universal dəyərlər, multikultural mühit, fərqliliklərə dözümlü yanaşma, proses və hadisələrin astronomik sürəti ilə səciyyələnir. Bu baxımdan qlobal müstəvidə yeni dünya nizamında da qeyd etdiyimiz məqamlar öz əksini tapmaya bilməz. Liberal dünya quruluşu tərəfdarları bütün dünyada universal dəyərlərin, həm də yalnız Qərbin qəbul etdiyi vahid universal dəyərlərin cəmiyyətin və beynəlxalq münasibətlər sisteminin əsasında dayanmalı olduğunu təbliğ edirlər. Əslində yalnız Qərbin qəbul etdiyi dəyərlərin universal adlandırılmasının özü-özlüyündə ümumbəşəri xarakter daşıya bilməsi və bütün dünyaya aid edilməsi doğru yanaşma deyil.

Suriya ətrafında geosiyasi vəziyyətin daha da gərginləşməsi mütəxəssisləri narahat edir. Faktiki olaraq ölkənin parçalanması prosesinə başlayıblar. Müxtəlif bölgələrdə bir neçə böyük dövlət öz hərbi güclərini yerləşdirməkdədirlər. ABŞ, Rusiya, Türkiyə və İran hansı məkanlarda hərbi qüvvələrini yerləşdirəcəklərini müzakirə edirlər. Onlardan başqa bir sıra ərəb dövlətləri də öz "paylarını" almaqda israrlıdırlar. Qətər böhranının arxasında duran məqamlardan birinin bundan ibarət olduğunu yazırlar. Bütün bu proseslər Yaxın Şərqdə riskləri və təhdidləri artırır. Eyni zamanda, bu dalğanın Qafqaz və Mərkəzi Asiyaya yayılması ehtimalını çoxaldır. Yekun olaraq belə bir tendensiyanın geniş geosiyasi məkanda hansı nəticələr verə biləcəyi üzərində düşünməyə dəyər.

Hər bir xalq üçün müstəqillik böyük nemətdir. Yalnız müstəqil dövləti olan millətlər müasir mürəkkəb dünyada mövcud ola bilir, ləyaqətli həyat sürürlər. Tarixi təcrübə onu da göstərir ki, heç də bütün xalqlar öz dövlətlərini müasir tələblərə və çağırışlara cavab verən səviyyədə qura bilmirlər. Onlardan bəziləri kənar qüvvələrdən asılı olan və müstəqil hərəkət edə bilməyən kvazi (yalançı) dövlətlərə çevrilirlər. Həmin ölkələr suverenliklərini təmin etmək iqtidarında olmurlar. Buna nümunə Cənubi Qafqazda Ermənistandır. Azərbaycan isə keçən müddətdə tam müstəqil və sürətlə inkişaf edən, bütün sferalarda suverenliyini təmin edən dövlətdir. Ulu öndər Heydər Əliyevin əsasını qoyduğu müstəqil dövlət quruculuğu kursu öz bəhrəsini verməkdədir. Bununla yanaşı, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin müstəqil dövlətçilik təcrübəsi qiymətli tarixi irsimizdir. 28 May tarixi müqəddəsdir və fəxarət yerimizdir.

Amerikanın İranla münasibətlərində dramatizm demək olar ki, bitmir. İndi də dövlət katibi Reks Tillerson son bəyanatlarının birində çox ciddi informasiyalar verib. Məlum olur ki, Vaşinqton Tehranla toqquşmalardan çəkinməyəcək. Amerika rəsmisi bunun səbəblərini də deyib. Onlar Donald Trampın seçkiqabağı ittihamlarından faktiki olaraq fərqlənmir. ABŞ İranın Yaxın Şərqdəki fəaliyyətindən və nüvə potensialını inkişaf etdirmək əzmindən narahatdır. Bunun konkret nümunələrindən biri kimi Tehranın uzaqmənzilli ballistik raketləri sınaqdan keçirməsi göstərilir. Bunların fonunda isə İranın Qərb, Rusiya və Cənubi Qafqaz istiqamətlərində atacağı addımlar təhlil olunur.

Fransada yeni prezidentin seçilməsi ilə rəsmi Parisin xarici siyasətdə dəyişikliklər edəcəyi barədə informasiyalar yayılmağa başladı. Qısa müddətdə aydın oldu ki, Emmanuel Makron həqiqətən də siyasətdə öz dəst-xətti olan adamdır. Onun Rəcəb Tayyib Ərdoğan və Donald Trampla olan görüşləri bu nəticəni çıxarmağa əsas verir. Son olaraq Fransa prezidenti Vladimir Putinlə üç saatlıq müzakirələr aparıb. Ekspertlər tərəflərin hansı razılıqlar əldə etdikləri ilə ciddi maraqlanıblar. Hələlik bununla bağlı konkret bir nəticə olmadığı barədə ortaq bir qənaət vardır. Lakin V.Putinin ciddi bir siyasi rəqiblə üzləşdiyini Rusiya KİV-i açıq yazır. Ekspertlər E.Makronun timsalında Avropanın yeni ruhlu və qətiyyətli bir liderə malik olduğu qənaətindədirlər. Lakin onun yolun hələ başlanğıcında olduğunu da unutmaq doğru deyil.

Amerikanın dövlət başçısı xarici siyasətdə dəyişikliklər edəcəyi barədə seçki marafonunda vədlər vermişdi. Artıq onun bir sıra əlamətləri özünü göstərir. O cümlədən, Vaşinqtonun Azərbaycan siyasətində yeni nəfəs duyulmaqdadır. Ər-Riyadda Ərəb-İslam-Amerika sammitində də Donald Tramp dünya dövlətləri ilə münasibətlərdə həyata keçirmək istədiyi yeni prinsiplərdən söhbət açmışdı. Ayrıca, son iki həftədə Azərbaycan rəhbəri İlham Əliyevə iki məktub yazan ABŞ Prezidenti iki ölkə arasında münasibətlərin keyfiyyətcə yeni səviyyəyə yüksəldilməsində maraqlı olduğunu vurğulayıb. O, Azərbaycanın əldə etdiyi nailiyyətlərdən bəhs edib, müxtəlif sferalarda əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsinə hazır olduqlarını bəyan edib. Ekspertlər bunu Amerika-Azərbaycan münasibətlərində yeni səhifənin açılması kimi xarakterizə ediblər. Bu məsələyə təhlili yanaşmağa ciddi ehtiyac duyulur.

On ərəb ölkəsinin bir yerdə Qətərlə diplomatik əlaqələri kəsməsi, onunla quru, hava və su yolunu bağlaması ekspertlərin marağına səbəb olub. Bu prosesin arxasında duran səbəblər və onun geosiyasi təsiri haqqında müxtəlif fikirlər irəli sürülür. Belə proqnozlar verilir ki, bütövlükdə müsəlman dünyasında qarşısıalınmaz və təhlükəli geosiyasi proseslərə təkan verilə bilər. Ayrıca ərəb ölkələri arasında ziddiyyətlərin kəskinləşməsi regionda terrorun və silahlı toqquşmaların daha da genişlənməsinə aparıb çıxara bilər. Geosiyasi aspektdə isə Yaxın Şərqin uzun müddət təhdidlər altında qalması ehtimalı daha çox narahatlıq yaradır. Bunların fonunda İranla bağlı həyəcanlı informasiyaların yayılması da kifayət qədər düşündürücü təsir bağışlayır. Belə qənaət əldə etmək olur ki, Yaxın Şərqlə əlaqəli təhlükə və risklə dolu planlar həyata keçirilir. Bu prosesin proqnozlaşdırılmasına ehtiyac duyulur.

Pekində böyük bir forum keçirilib. Çin rəhbərliyi 2013-cü ildə "Bir zolaq – bir yol" adlı maraqlı layihə irəli sürüb. Bunu prezident Si Szinpin ilk dəfə Qazaxıstana olan səfərində ifadə edib. İdeya sürətlə dünyada geniş yayılıb. Doğurdan da, rəsmi Pekinin təklifində böyük bir geosiyasi məkanı əhatə edən nəhəng əməkdaşlıq potensialı mövcuddur. Eyni zamanda, bu layihə sivilizasiyalar və mədəniyyətlər arasında əlaqələri inkişaf etdirməklə birbaşa bağlıdır. Pekində keçirilən tədbirə 130-dan çox ölkədən nümayəndələrin gəlməsi bu aspektdə təəccüblü deyil. Bundan başqa, Çin rəhbəri forum çərçivəsində Pekinin 30-dan çox ölkə ilə əməkdaşlıq sənədi imzalayacağını bəyan edib. Ekspertlər buna da xüsusi önəm verirlər. Lakin məsələyə daha geniş prizmadan yanaşdıqda meydana bir sıra maraqlı suallar çıxır.

Üçüncü minillikdə Azərbaycanın xarici siyasətinə yeni əməkdaşlıq formatı əlavə olunmuşdur. Müstəqilliyin ilk illərindən etibarən respublikamızın beynəlxalq münasibətlər sistemində ikitərəfli və çoxtərəfli formatda əməkdaşlıq prioritet olmuşdur. Yeni mərhələdə isə Azərbaycan xarici siyasətinə üçtərəfli regional əməkdaşlıq formatı əlavə etmişdir. Azərbaycan regional müstəvidə bir neçə üçtərəfli formatın təşəbbüskarı və ya iştirakçısıdır. Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə, Azərbaycan-İran-Türkiyə, Azərbaycan-Türkiyə-Türkmənistan və Azərbaycan-Rusiya-İran formatları regional məsələlərin müzakirəsi, əməkdaşlıq əlaqələrinin daha da dərininə inkişafı, birgə layihələrin həyata keçirilməsi baxımından əhəmiyyətli təşəbbüslərdir. Bu yeni trend eyni zamanda Azərbaycanın təcavüzkar Ermənistanı çıxmaq şərtilə bütün qonşuları ilə qarşılıqlı faydalı münasibətlərə verdiyi əhəmiyyəti göstərir.