NEWTIMES

İkinci Qarabağ müharibəsində Azərbaycanın böyük Zəfər qazanması geosiyasi proseslərə yeni dinamika gətirdi. Cənubi Qafqazda indiyə qədər müşahidə edilməyən geosiyasi mənzərə yaranmağa başladı. Bu reallığı ilk olaraq Türkiyə və Rusiya gördü və qəbul etdilər. Hazırda Azərbaycan regionun hər iki böyük dövləti ilə bütün istiqamətlərdə sıx əməkdaşlıq edir. Lakin, təəssüf ki, Avropa İttifaqının aparıcı dövlətləri həmin reallığı təxminən bir il qəbul etmək istəmədilər. Nəticədə, Aİ-Azərbaycan münasibətlərinin gələcəyi ilə bağlı ekspert analizlərinin sayı artmağa başladı. Nəhayət, 2020-ci ilin dekabrında Brüsseldə keçirilən tarixi görüş situasiyanı müsbətə doğru dəyişdi.

Tanınmış Amerika dövlət xadimi Henri Kissincer 2014-cü ildə yazdığı "Dünya nizamı" kitabında vurğulayır: "bizi xaos təhdid edir...". Kitabın başqa bir yerində isə qeyd edir ki, "gəlin özümüzü aldatmayaq – qlobal dünya nizamı heç zaman mövcud olmayıb...". Amerikanın başqa tanınmış siyasətşünas-ideoloqları Riçard Haas və Çarlz Kapçan 2021-ci ildə dərc edilən məqalələrində vurğulayırlar: "Beynəlxalq sistem tarixi dəyişiklik nöqtəsindədir... Asiya iqtisadi yüksəlişə davam edir. Qərbin iki əsrlik dominantlığı başa çatır. Qərb yalnız iqtisadi dominantlığını deyil, həm də ideoloji hökmranlığını itirir... Yüksələn Çin aqressiv Rusiyanın dəstəyi ilə Qərbin nüfuzuna "əlcək atır""...

İkinci Qarabağ müharibəsinin regional geosiyasi dinamikaya göstərdiyi ciddi təsirlərin ekspertlər tərəfindən təhlili davam edir. İrəli sürülən tezislərin məzmunu göstərir ki, böyük əksəriyyət Cənubi Qafqazda geosiyasi vəziyyətin ciddi dərəcədə yeniləşdiyini və faktiki olaraq yeni təkamül xəttinə çıxdığını qəbul edir. Bundan başqa, bir sıra böyük dövlətlərin hadisələrə reaksiyası da bu tezisin doğruluğunu sübut edir.

Ermənistanın Azərbaycanla sərhədin bir sıra yerlərində təxribatları artırması və rəsmi İrəvanın sərsəm bəyanatlar verməyə başlaması dünya ictimaiyyətində müəyyən narahatlıq doğurub. Ekspertlər regionda nələrin baş verdiyini anlamağa çalışırlar. O cümlədən media nümayəndələri Cənubi Qafqazın bugünkü vəziyyəti və gələcək geosiyasi taleyi ilə bağlı konkret təsəvvürlər əldə etməkdə maraqlıdırlar.

Qərbdə yeni dünya nizamının mərkəzinə çevrilmək hüququ uğrunda daxili rəqabətin geniş vüsət aldığı hazırkı tarixi şəraitdə Avropa İttifaqı özünün siyasi kursunda dəyişikliklər etməyə çalışır. Ekspertlər bunu qlobal miqyasda geosiyasi mənzərədə son illər özünü göstərən ciddi transformasiyalarla da əlaqələndirirlər. Bu çərçivədə Brüsselin "Şərq Tərəfdaşlığı" Proqramı ilə bağlı atdığı addımlar böyük maraq doğurur. Avropa İttifaqı Şurasının Prezidenti Şarl Mişelin Cənubi Qafqaz turnesi bu baxımdan ekspertlərin diqqət mərkəzində qalmaqdadır.

Azərbaycanla Türkiyə arasındakı münasibətlərin dünyada analoqu yoxdur. Siyasi liderlər dəfələrlə bu faktı təsdiq ediblər. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra iki qardaş ölkənin münasibətlərinin inkişaf xarakteri və dinamikası göstərir ki, yeni tarixi şəraitdə onlar daha dərin və əhatəli əlaqələr səviyyəsinə keçməkdə qətiyyətlidirlər. Bu baxımdan Azərbaycan-Türkiyə dostluğunun, qardaşlığının və birliyinin yeni təsdiqi sayılan müttəfiqlik münasibətlərinə dair Şuşa Bəyannaməsi hər iki ölkə ilə yanaşı, region və dünya üçün də son dərəcə böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Son iki ayda "Taliban" silahlı qruplaşması Əfqanıstanın böyük bir hissəsinə nəzarəti ələ keçirib. Bəs qruplaşmanın belə uğur əldə etməsi nə ilə əlaqədardır? ABŞ, Rusiya, İran və başqa dövlətlərin, BMT-nin terrorçu kimi tanıdığı bir təşkilata belə hörmət və etibar haradan yaranıb? "Taliban"ı Əfqanıstanda yenidən hakimiyyətə gətirirlər? ABŞ başda olmaqla NATO ilə onlara qarşı fəaliyyət göstərmiş Əfqanıstan vətəndaşları və ya hökumət adamlarının aqibəti necə olacaq? "Taliban" Əfqanıstandakı milli məsələni həll edəcək? Bu qruplaşma ölkədə narkotik maddələrin becərilməsinin qarşısını ala biləcək? Əfqanıstanı düşdüyü bataqlıqdan xilas edəcək? "Taliban" vətəndaş həmrəyliyi və vətəndaş birliyi yaradacaq? və s. suallar yaranıb.

Azərbaycan hər zaman hesab edib ki, Ermənistan qonşuları ilə sülh siyasəti yürüdərsə, o, regional əməkdaşlıqdan faydalana bilər. Faydalanmalıdır da. Beləliklə, biz deyirik ki, gəlin, Cənubi Qafqazı daha gözəl məkana, sülh regionuna çevirək.

Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycanın İkinci Qarabağ müharibəsində əldə etdiyi şanlı qələbə geniş geosiyasi məkanda ciddi dəyişikliyə səbəb olub. Bu prosesin fonunda Zəngəzurdan – tarixi Azərbaycan torpağından keçəcək və Azərbaycanın əsas ərazisini ölkənin ayrılmaz hissəsi olan Naxçıvan Muxtar Respublikası, eləcə də Türkiyə ilə birləşdirəcək yeni birləşdirici dəhlizin əhəmiyyəti aydın nəzərə çarpır. O cümlədən müxtəlif dövlətlərin bu məsələyə münasibəti, regional və qlobal əməkdaşlıq kontekstində dəhlizin meydana gətirə biləcəyi yeni məqamlar, Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi fəaliyyətinin məzmunu kimi məsələlərin aktuallaşdığı şübhəsizdir. Həmin bucaq altında Zəngəzur dəhlizinin reallaşmasının geosiyasi analizi də çox aktualdır. Ekspertlər bu məsələ ilə bağlı öz fikirlərini ifadə edir, müəyyən proqnozlar verirlər. Maraqlıdır ki, proqnozların mütləq çoxluğu Zəngəzur dəhlizinin regional əməkdaşlıqda müstəsna rol oynayacağına olan inamla bağlıdır.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin "Bir millət, iki dövlət" prinsipinə uyğun olaraq, bu gün Azərbaycan-Türkiyə əməkdaşlığı uğurla inkişaf edir. Ortaq maraqların və dəyərlərin birləşdirdiyi bu iki ölkə dünya miqyasında ən yaxın strateji müttəfiqlər kimi daim bir-birinin yanındadır. Qırx dörd günlük Vətən müharibəsi zamanı Türkiyənin Azərbaycana verdiyi güclü siyasi və mənəvi dəstək buna bariz nümunədir. Belə ki, savaş dövründə ilk günlərdən etibarən Türkiyə Prezidenti açıqlamalar verirdi ki, Azərbaycan yalnız deyil, Türkiyə Azərbaycanın yanındadır. Əslində, bu, bir çox ölkələr və beynəlxalq təşkilatlar üçün bir mesaj idi, yəni, "kənarda durun, müdaxilə etməyin, Azərbaycana mane olmayın" anlamını ifadə edirdi. Başqa sözlə, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın açıq, birmənalı və sərt açıqlamaları Azərbaycan xalqını hədsiz sevindirirdi.