NEWTIMES

Son günlər Ermənistan mətbuatında ölkənin Avrasiya İqtisadi İttifaqından (Aİİ) çıxmalı olduğu haqqında fikirlər dərc edilir. Bir sıra elm və mədəniyyət xadimləri, siyasi müxalifətin təmsilçiləri Ermənistanın geosiyasi dalana dirəndiyini vurğulayırlar. Bunun əsas səbəbi kimi isə 1999-cu ildən başlayan və erməni xalqına qarşı sui-qəsd planını həyata keçirən dairələrin olması göstərilir. 2013-cü ilin sentyabrında Ermənistanın Aİİ-yə daxil olması da həmin planın bir fraqmenti hesab edilir. Bütün bunların fonunda çıxış yolunu ölkənin Aİİ-ni və Rusiyanın geosiyasi təsir dairəsini tərk etməsində görürlər. Konkret olaraq, onlar Rusiyanı Amerika ilə əvəz etməyi təklif edirlər. Yəni əsas söhbət ermənilərin öz ağalarını dəyişməsindən gedir. Lakin bu dəyişiklik realdırmı? Nəzəri və psixoloji olaraq bu tendensiyanı necə qiymətləndirmək olar?

ABŞ-ın vitse-prezidenti Mayk Pensin Estoniya, Gürcüstan və Monteneqroya səfəri ilə bağlı ekspertlər fikir yürüdür, geosiyasi xarakterli proqnozlar verirlər. Çünki M.Pens Tallinn, Tbilisi və Podqoritsada qlobal geosiyasətlə bağlı fikir bildirib. Onun əsas tezisi Amerikanın hər bir dostunun yanında olduğunu əsaslandırmaqdan ibarət olub. Amerika rəsmisinin sözlərinə görə, həmin istiqamətdə Vaşinqton lazım olan bütün addımları atmaqdadır. Əsas təhlükə mənbəyi isə Rusiyadır. Moskva Balkanlarda Avropanı parçalamaq istəyir, Baltik ölkələrini, Ukraynanı və Gürcüstanı təhdid edir. Son zamanlar isə onların sərhədlərinə yaxın yerlərə böyük hərbi qüvvə toplayır. Kreml bu ittihamları rədd edərək, ABŞ-ın Rusiyaya qarşı aqressiv siyasət yeritməyə başladığını vurğulayır. Belə görünür ki, dünyanın iki supergücü arasında mübarizə yeni gərginlik səviyyəsinə yüksəlir. Bunun fonunda regional və qlobal geosiyasətdə hansı tendensiyaların meydana gələ biləcəyi üzərində düşünmək maraqlı olardı.

Ankaranın Rusiyadan hava hücumundan müdafiə sistemlərinin alınması haqqında bəyanatından sonra bir sıra dairələrdə narahatlıq artıb. Konkret olaraq, ABŞ və onun avropalı müttəfiqləri etiraz xarakterli fikirlər söyləyiblər. Onlar hesab edirlər ki, Türkiyə bu addımı ilə NATO-nun müdafiə imkanlarını məhdudlaşdırır. Lakin bu zaman nədənsə eyni sistemləri Yunanıstanın, Bolqarıstanın və Macarıstanın almasına göz yumurlar. Ekspertlər hesab edirlər ki, burada daha ciddi geosiyasi faktorlar rol oynayır. Söhbət Türkiyənin böyük dövlət kimi dünya miqyasında daha geniş mövqe tutmasından gedir. Ankara regionun böyük dövləti olaraq daha əhəmiyyətli geosiyasi statusa can atır. Bu kontekstdə onun atdığı hər bir addıma Qərb reaksiya verir. Lakin hər nə olursa-olsun, Türkiyə təhlükəsizliyinin təmini qayğısına özünün lazım bildiyi formada və çərçivədə qalacaq və qalmalıdır. Bütün bunların fonunda Yaxın Şərqdə gərgin geosiyasi mübarizənin getdiyini demək mümkündür.

Rusiya Prezidenti Soçidə adətən olduqca əhəmiyyətli geosiyasi məsələləri müzakirə edir. Azərbaycan Prezidentinin Soçiyə dəvət edilməsi və çox mühüm məsələlərin müzakirə edilməsi bu kontekstdə bir sıra nəticələr çıxarmağa imkan verir. İlham Əliyevi yüksək səviyyədə qarşılayan Rusiya dövlət başçısı regional və qlobal təhlükəsizlik üçün ciddi əhəmiyyəti olan problemləri müzakirə edəcəyini açıq bildirib. Tərəfdaş kimi Azərbaycan Prezidentinin seçilməsi isə təsadüfi deyil. Çünki məhz İlham Əliyev regional əməkdaşlığı inkişaf etdirən bir sıra maraqlı formatların təşəbbüskarıdır. Bundan başqa, Azərbaycan rəhbərliyi enerji, nəqliyyat, ticarət və iqtisadiyyat sahələrini əhatə edən perspektivli beynəlxalq layihələrdə fəal iştirak edir. Təbii ki, Vladimir Putini İlham Əliyevlə görüşməyə sövq edən səbəblər içərisində Yaxın Şərqdə son zamanlar cərəyan edən hadisələrin və cəbhə bölgəsində ermənilərin törətdiyi təxribatların da təsiri vardır. Azərbaycan bu dəfə də ermənilərin layiqli cavabını verib və güclü orduya malik olduğunu yenidən təsdiqləyib. Bütün bunlar özlüyündə regional təhlükəsizliyin təmini istiqamətində yeni addımların atılmasını şərtləndirir.

Təbii ki, Aİ-nin beynəlxalq aləmdə öz mövqeyini gücləndirməsi Avropanın maraqlarına cavab verir. Lakin vurğulanan məqamlardan aydın görünür ki, təşkilat yaxın 10 ildə dünya liderliyinə iddia etmək niyyətindədir. Bütün dünyada sabitliyin təmini, daha da birləşmiş müdafiə sisteminin yaradılması kimi faktorların arxasında bu istək dayanır. Çünki əgər məqsəddə planetar miqyaslı prosesləri yaratmaq varsa, bu, supergüc iddiasıdır. Belə nəticə çıxarmaq olar ki, yaxın perspektivdə Avropa İttifaqı ABŞ, Rusiya, Çin və Hindistana geosiyasi arenada rəqib olmağı planlaşdırır. Onun buna nail ola biləcəyi ayrı məsələdir. Əsas məqam ondan ibarətdir ki, Brüssel qarşılaşdığı çətinlikləri nəinki həll etməyə, hətta daha sürətlə inkişaf etməyə və qlobal miqyasda mövqeyini gücləndirməyə hazırlaşır.

Avropa İttifaqının son illər qarşılaşdığı bir sıra ciddi problemlər bu təşkilatın taleyi ilə bağlı müxtəlif ssenarilərin meydana gəlməsinə səbəb olub. Mütəxəssislər fərqli proqnozlar verirlər. Onların içərisində bədbin məzmunlu olanlar az deyil. İtaliyanın paytaxtı Romada təşkilatın 60 illiyini qeyd etməyə toplaşmış 27 üzv dövlətin rəhbərləri də bununla bağlı geniş müzakirələr aparıblar. Yekunda yeni bəyannamə imzalanıb. Sənəddə təşkilatın gələcəyi ilə əlaqədar maraqlı məqamlar yer alıb. Onların analizi göstərir ki, Aİ faktiki olaraq yeni transformasiyalar mərhələsindədir. Artıq əvvəlki şərtlər daxilində fəaliyyət göstərmək səmərəli deyil. Lakin başlıca çətinlik ondan ibarətdir ki, yeniləşmələrin konkret məzmunu aydınlaşmayıb. Çünki ortada kifayət qədər problemlər vardır. Bu məsələlər üzərində dayanmağa ciddi ehtiyac görürük.

Fransada prezident seçkisinin nəticələri Avropa İttifaqı miqyasında mövcud siyasi problemlərin həllində müəyyən ümidlər yaratmışdı. Siyasi dairələr və elektorat hesab edirdi ki, sağ mərkəzçi Emmanuel Makron ""qoca qitənin" xilaskarı" rolunu oynaya bilər. İndi aydın olur ki, bu rəy xeyli dərəcədə antiavropaçı təsiri bağışlayan milliyyətçi Marin Le Penin Avropa siyasi şüuru üçün qorxulu sayıla biləcək şüarlar irəli sürməsi ilə bağlı olub. Ancaq E.Makron da istisna etmir ki, "Frexit" meydana gələ bilər. Onun fikrincə, bunun olmaması üçün Aİ-də ciddi islahatlar həyata keçirilməlidir. Əgər bu baş verməsə, Fransa Avropa İttifaqından çıxa bilər. Ancaq seçkidən sonra E.Makronun fəaliyyəti göstərir ki, Fransanın yeni prezidenti daha çox Avropa İttifaqının möhkəmlənməsində maraqlıdır. Hətta o, bütövlükdə Qərb dəyərlərinə üstünlük verdiyini nümayiş etdirir. Ekspertlər Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə görüşü zamanı Fransa dövlət başçısının cəsarətli davranışını və Donald Trampdan çəkinməyərək NATO sammitində avropalı siyasətçilərin qürurunu oxşayan hərəkətlər etməsini nümunə kimi göstərirlər.

"Bu gün beynəlxalq münasibətlərdə uğurlardan danışmaq çətin və mürəkkəbdir, çünki dünya Varşava Müqaviləsinin fəaliyyətinin dayandırılmasından sonra ədalətli prinsipləri saxlaya bilməyib".

Yaxın Şərqdə geosiyasi vəziyyətin mürəkkəbləşməsi fonunda Ukrayna məsələsinin daha fəal şəkildə gündəmə gətirilməsi ekspertləri düşündürür. Bu prosesin arxasında hansı məqsədlər dayana bilər? Ümumiyyətlə, böyük dövlətlər Ukrayna böhranını aradan qaldırmaq istəyirlərmi? Bu suallara cavab vermək asan deyil. Çünki bir tərəfdən, Donbasda vəziyyət daha da gərginləşir, digər tərəfdən isə Ukraynada terror təhlükəsi artır. Onlara paralel olaraq, Prezident Petro Poroşenkonun Qərb dövlətlərinə səfərləri intensivləşir. O, ABŞ, Almaniya və Fransa dövlət başçıları ilə danışıqlar aparıb. Onların real nəticəsi hələ özünü göstərmir. Rusiya isə münaqişə zonasına əlavə hərbi qüvvələr yeritməkdədir. Bu ziddiyyətli proseslərin Ukraynaya və bütövlükdə postsovet məkanına mümkün təsirləri düşündürücüdür.

Son zamanlar Qərb geosiyasi məkanında fikir ayrılıqlarının dərinləşdiyi barədə KİV-də məlumatlar tez-tez yayılır. Əsas olaraq Vaşinqtonla Brüssel arasında müxtəlif sahələrə aid ixtilafların meydana gəldiyini vurğulayırlar. Bu sırada Avropanın Rusiya, Çin və İranla əlaqələrinin xarakterinin tərəflər arasında mübahisə obyektinə çevrildiyini ekspertlər ayrıca qeyd edirlər. Rəsmi Vaşinqtonun Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalar müəyyən dərəcədə Avropanın enerji şirkətlərinə də mənfi təsir edir. Bununla bağlı avropalı ekspertlər belə qənaətə gəliblər ki, ABŞ qəsdən onlara zərbə vurur. Çünki başlıca məqsədi Avropa ölkələrini özündən asılı vəziyyətə salmaqdan ibarətdir. Həmin kontekstdə ABŞ "Şimal axını-2" layihəsinin reallaşmasına əngəllər törətməkdədir. Avropalılar isə buna etiraz edirlər. KİV İran və Çinlə Avropa şirkətlərinin əməkdaşlığına da həmin bucaq altında nəzər salaraq, Amerika-Avropa əlaqələrində yeni risklərin özünü göstərməyə başladığını vurğulayır.