NEWTIMES

Son zamanlar Rusiya ilə Qərb arasında açıq və ya gizli mübarizə daha da intensivləşib. Böyük Britaniyada Sergey Skripal ilə bağlı insident isə vəziyyəti bir qədər də mürəkkəbləşdirib. Bu hadisə müxtəlif prizmalardan təhlil edilir. Rusiya KİV-lərində onun arxasında dayanan və qlobal proseslərlə birbaşa bağlı olan faktorlar da qabardılır. Bütövlükdə dünya siyasətində əsrlərdir ki, həlledici rol oynayan, lakin hələ tam üzə çıxmayan dairələrin müəyyən planlarından bəhs edilir. Aydın olur ki, məsələ daha dərin və təhlükəli məqamlara bağlıdır. O cümlədən böyük dövlətlərin parçalanması, yaxud güclənməsi prosesi ilə bağlantılı analizlər verilir. Bütün bunlar faktiki olaraq dünya siyasətinə qeyri-ənənəvi müstəvidə nəzər salmaq imkanı yaradır.

Azərbaycanda keçirilən prezident seçkisinə marağın böyük olacağı öncədən proqnozlaşdırılırdı. Bu hadisəyə fərqli yanaşmaların da ola biləcəyi gözlənilirdi. Seçki prosesinin tam demokratik tələblərə cavab verməklə şəffaf baş tutacağına qətiyyən şübhə yox idi. Obyektiv mövqe tutanlar da bunu təsdiq edirlər. Lakin elə dairələr mövcuddur ki, onların qərəzli və böhtançı qiymət verə biləcəyini istisna etmək olmazdı. Doğrudan da, növbəti dəfə Azərbaycanın uğuruna qısqanc münasibət özünü göstərdi. Bəzi müşahidəçilər özlərindən qüsurlar uydurmağa çalışdılar. Onların davranışları göstərdi ki, Azərbaycanın nailiyyətlərini həzm edə bilməyənlər hələ də vardır. Lakin həqiqəti heç kəs inkar edə bilməz. Azərbaycan müstəqil dövlət quruculuğunu qətiyyətlə davam etdirir. Ölkənin idarəçiliyi əmin, etibarlı əllərdədir. Azərbaycan xalqı öz Prezidentinə inanır və onun arxasınca getməyə hazırdır.

Müasir Azərbaycan fəlsəfi fikrinin inkişafında xüsusi xidmətləri olan akademik Ramiz Mehdiyev növbəti sanballı əsərini ərsəyə gətirib. 2017-ci ildə Rusiyanın paytaxtında nəşr edilən və iki kitabdan ibarət olan əsər Azərbaycan cəmiyyəti üçün olduqca aktual olan problemlərin fəlsəfi-elmi tədqiqinə həsr edilib. Akademik Azərbaycan milli ideyasının fəlsəfi analizini verib, yeni müddəalar irəli sürüb, proqnostik fikirlər ifadə edib. Əsərdə, Azərbaycanda milli ideyanın formalaşmasının tarixi mərhələləri kifayət qədər dolğun araşdırılıb və dövlətçiliyin inkişafı bağlılığında maraqlı qənaətlər əldə edilib. Geniş təhlil əsasında müasir mərhələdə Azərbaycanda müstəqil dövlət quruculuğunun yeni mərhələyə qədəm qoymasında milli ideyanın rolu müəyyənləşdirilib, onun fəlsəfi səciyyəsi verilib. Geniş mövzuları əhatə edən bu problematikanın əsərdə ətraflı fəlsəfi təhlili yer alıb. Biz bir məqalədə onların bütün çalarları üzərində dayana bilmərik, lakin bir sıra məqamlarla bağlı fikirlərimizi bildirməyə ehtiyac görürük.

Amerika prezidenti Donald Trampın Rusiyanı hədələməsi yenidən bütün dünyada narahatlıq yaradıb. Moskva da cavab verib. Aydın olur ki, iki supergüc bir-biri ilə savaşmağa hazırdır. Hər ikisi hesab edir ki, qalib olacaq. Hər ikisi hesab edir ki, ədalətlidir. Lakin təhlillər göstərir ki, vəziyyət daha mürəkkəbdir və çoxlu sayda təhlükələr meydana gələ bilər. Suriyanı bombalamaq istəyənlər oradakı insanların taleyini qətiyyən düşünmürlər. Əksinə, suriyalılar arasında ixtilafları daha da dərinləşdirən addımlar atmaqdan çəkinmirlər. Belə bir şəraitdə Yaxın Şərqdə geosiyasi proseslər hansı istiqamətdə gedə bilər? Bu kimi suallara cavab üzərində geniş dayanmağı lazım bildik.

Türkiyə paytaxtında prezidentlər Rəcəb Tayyib Ərdoğan, Vladimir Putin və Həsən Ruhaninin görüşüb Yaxın Şərqin aktual problemlərini müzakirə etməsinə ekspert dairələrindən böyük maraq göstəriblər. Türkiyə, Rusiya və İran dövlət başçıları konkret olaraq Suriyadakı münaqişəni sona çatdırmaq üzərində geniş dayanıblar. Analitiklərin qənaətinə görə, bu görüşə Ankara güclü arqumentlərlə hazırlaşıb. Türk ordusu yüksək peşəkarlıqla Afrini terrorçulardan təmizləyib. Ankara kənar təzyiqlərə boyun əyməyərək hərbi əməliyyatları başa çatdırıb. İndi onunla bütün dünya hesablaşmaq məcburiyyətindədir. Rusiya da kifayət qədər siyasi fəallıq nümayiş etdirib və öz mövqeyini qorumaqdadır. Bu səbəbdən də Ankara görüşündən ekspertlər çox şey gözləyirdilər. Proqnozlar özünü doğrultdu. Rusiya, Türkiyə və İran Suriya münaqişəsini həll etmək istiqamətində növbəti ciddi addım atdılar. İndi müxtəlif səviyyələrdə dünya siyasətinə yeni bir konfiqurasiyanın gəldiyindən bəhs edirlər. Məsələnin bu aspekti üzərində bir qədər geniş dayanmaq istərdik.

Amerikanın nüfuzlu analitik mərkəzlərindən olan Atlantika Şurası cari ildə gözlənilən beş riski müəyyənləşdirib. Onların hansı meyarlarla müəyyən edildiyi barədə açıq danışılmır. Lakin məzmunundan görünür ki, müəlliflər başlıca olaraq Qərb dünyasının təhlükəsizliyinin qayğısına qalırlar. Hesab edirlər ki, vurğuladıqları risklər özünü göstərsə, qlobal təhlükəsizliyi təmin etmək çox çətin olacaq. Ekspertlərin diqqətini çəkən məqam ondan ibarətdir ki, proqnoz müəllifləri əsas günahkar kimi Donald Trampı göstərirlər. Belə təəssürat yaranır ki, dünya üçün 2018-ci ildə əsas təhlükə mənbəyi Vladimir Putinlə yanaşı Donald Trampdır. Məsələnin bu aspekti ayrıca əhəmiyyət kəsb edir. Eyni zamanda, Qərbin müəyyən dairələrinin Avro-Atlantika məkanında inteqrasiya proseslərinin taleyindən narahatlıq keçirdikləri duyulur. Bu kontekstdə Atlantika Şurasının risk hesab etdiyi beş mühüm faktorun 2018-ci ilin geosiyasi mənzərəsinə necə təsir edə biləcəyinin analizi maraqlı görünür.

Yeni regional əməkdaşlıq formatı çərçivəsində Azərbaycan, İran, Türkiyə və Gürcüstan xarici işlər nazirlərinin Bakıda müzakirələr aparmasına dünya ekspertləri xüsusi diqqət yetirmişdilər. Belə proqnozlaşdırılırdı ki, dördtərəfli formatda yeni bir əməkdaşlıq konfiqurasiyası meydana gəlir. Onun geosiyasi və iqtisadi təsiri isə yalnız regionun sərhədləri ilə məhdudlaşmır. Söhbət "Cənub-Qərb" dəhlizinin formalaşması imkanlarından gedir. İran Prezidenti Həsən Ruhaninin Azərbaycan səfəri bu məsələlər fonunda daha çox maraq doğururdu. Həqiqətən, Bakıda Azərbaycanla İran arasında Astara-Rəşt dəmiryolu xəttinin inşasının maliyyələşdirilməsi barədə vacib sənəd imzalandı. Bununla da iki proqnoz özünü doğrultdu. Birincisi, Ermənistanın ümid bəslədiyi bəzi layihələr arxivə atıldı, çünki İran Azərbaycanla əməkdaşlığa üstünlük verdi. İkincisi, regional və qlobal əməkdaşlıq kontekstində növbəti perspektivli əməkdaşlıq formatı – dördtərəfli əməkdaşlıq öz səmərəsini göstərməyə başladı. Bu məqamlar prizmasından İran Prezidentinin Azərbaycan səfərinin geosiyasi məqamları üzərində daha geniş dayanmaq zərurəti hiss olunur.

Tarixdə ilk dəfə keçirilən Azərbaycan, Türkiyə, İran və Gürcüstan xarici işlər nazirlərinin görüşünü ekspertlər geniş müzakirə edirlər. Nazirlər regional əməkdaşlığı genişləndirmək və dərinləşdirməklə bağlı maraqlı razılıqlara gəliblər. Onlar apardıqları müzakirələrin nəticəsi olaraq bəyannamə imzalayıblar. Dörd dövlətin yeni nəqliyyat dəhlizi yaratması təşəbbüsünü Bakı irəli sürüb. İranın dəmiryolu şəbəkəsi ilə Azərbaycanın dəmiryolunun birləşdirilməsi nəticəsində Cənub-Şərqi Asiya və Hindistana qədər uzanan yeni nəqliyyat marşrutu meydana gəlir. Bununla da Azərbaycan "Şərq-Qərb" və "Şimal-Cənub" nəqliyyat dəhlizləri ilə yanaşı, "Cənub-Qərb" nəqliyyat marşrutunun da mərkəzi punktuna çevrilir. Azərbaycan yeni nəqliyyat şəbəkəsinin qovşağına çevrilmiş olur. Bunun geosiyasi əhəmiyyəti üzərində dayanmaq istərdik.

Azərbaycan növbəti prezident seçkisi ərəfəsindədir. Namizədlər çoxdur. Konstitusiya hər bir Azərbaycan vətəndaşına ölkəyə başçılıq etmək iddiasında olmaq hüququ verir. Lakin onların sırasında yeganə real namizəd vardır – İlham Əliyev! Azərbaycanın hazırkı Prezidenti dövlətə rəhbərlik etdiyi 15 ildə çox böyük uğurlar əldə edib. Bütün sahələr üzrə inkişaf müşahidə edilir. Müstəqil dövlət quruculuğu kursu uğurla aparılmaqdadır. Azərbaycanda indi güclü dövlət və güclü cəmiyyət quruculuğu bir-biri ilə harmoniyada həyata keçirilir. Bunu təsdiq edən faktlar kifayət qədərdir. Bunlarla yanaşı, İlham Əliyev bir siyasətçi kimi yeni əməkdaşlıq formatlarının təşəbbüskarı olaraq dünyada nüfuz qazanıb. İndi Azərbaycan rəhbərinin təşəbbüsü ilə üçtərəfli və dördtərəfli əməkdaşlıq formatları reallaşdırılır. Bu, həm regional, həm də qlobal miqyasda dövlətlər arasında əlaqələrin inkişafı və təhlükəsizliyin təmini üçün son dərəcə səmərəli bir addım kimi qəbul edilir. İlham Əliyevin fəaliyyətinə sistemli yanaşdıqda, meydana bir sıra aktual faktorlar çıxır ki, onların üzərində geniş dayanmağa ehtiyac duyuruq.

Böyük Britaniyanın Solsberi şəhərində Rusiya Silahlı Qüvvələri Baş Kəşfiyyat İdarəsinin sabiq əməkdaşı Sergey Skripalın və onun qızı Yuliyanın zəhərləndirilməsindən sonra dünya siyasətində sözün həqiqi mənasında bir dram yaşanır. Məsələ London-Moskva münasibətlərinin sərhədini çoxdan aşıb. ABŞ və Aİ yaranmış situasiyada Böyük Britaniyanı haqlı saydıqlarını açıq bildirsələr də, bununla kifayətlənmirlər. Avropa İttifaqının 20-yə yaxın ölkəsi bəyan edib ki, Rusiya diplomatlarını deportasiya edə bilərlər. Martın 22-də Aİ-nin Rusiyadakı səfirinin geri çağırılması ilə həmin prosesə start verilib. XXI əsrdə ilk dəfədir ki, böyük geosiyasi güclər arasında qarşıdurma geniş miqyas almaqdadır. Mütəxəssislər proseslərin həmin istiqamətdə inkişafının bütün dünya üçün ciddi təhdid olduğu barədə xəbərdarlıq edirlər. O cümlədən yeni "soyuq müharibə" və silahlanma yarışının meydana gəlməsi istisna edilmir. Həmin kontekstdə "diplomat müharibəsi"nin mümkün geosiyasi sonucları ilə bağlı analizə ehtiyac duyuruq.