NEWTIMES

Dünya mediasının gündəmini yeni aktual mövzu zəbt edib. Ankara Suriyada növbəti hərbi əməliyyat keçirəcəyini bəyan edib. Bu informasiya ölkə başçısı səviyyəsində yayıldığından, həqiqət olduğuna şübhə yoxdur. R.T.Ərdoğan siyasi lider kimi sözünün üstündə duran və onu tam reallaşdıran şəxs olaraq tanınır. Digər tərəfdən, belə ciddi məsələ haqqında məlumatı əsas olmadan yaymazlar. Bunun nəticəsidir ki, Qərbdə və Rusiyada məsələ ciddi reaksiya yaradıb. Vaşinqton dərhal etirazını bildirib. Moskva isə loyaldır. Hiss olunur ki, Kreml Türkiyənin öz təhlükəsizliyini təmin etmək haqqını daha yaxşı anlayır. Ekspertlər proseslərin bu istiqamətdə inkişaf edəcəyi halda, hansı geosiyasi faktorların önə cıxa biləcəyini proqnozlaşdırmağa çalışırlar. Bu konktestdə məsələnin üzərində geniş dayanmağa zərurət gördük.

Rusiya Federasiyasının Sankt-Peterburq şəhərində dekabrın 6-da MDB dövlət başçılarının qeyri-rəsmi zirvə görüşü keçirilib. Tədbirdə bir sıra mühüm məsələlər müzakirə edilib. O cümlədən İlham Əliyevlə Nikol Paşinyanın söhbəti olub. Azərbaycan Prezidenti təklif edib ki, hər iki tərəfdə saxlanılan şəxslər "hamının hamıya" prinsipi üzrə dəyişdirilsin. Öncəki zamanlarda olduğu kimi, Ermənistan rəhbərliyi bunu müxtəlif uydurma bəhanələrlə qəbul etməyib. Azərbaycanın dövlət başçısının Kəlbəcərdə Ermənistan tərəfindən qeyri-qanuni olaraq girov götürülən iki azərbaycanlının da dəyişdirilməsi məsələsini qaldırması ekspertlər tərəfindən humanizm və pinsipiallığın nümunəsi kimi qiymətləndirilib. Müzakirə göstərdi ki, Azərbaycan həmişəki kimi ədalətli və barışcıl mövqedə, Ermənistan isə təcavüzkar və şovinist mövqedədir. Maraqlıdır ki, MDB dövlət başçıları N.Paşinyana elə də diqqət ayırmayıblar. Bunun fonunda ekspertlərin diqqətini İlham Əliyevə olan isti münasibət və böyük hörmət çəkib. Onlar belə münasibətin təsadüfi olmadığı qənaətindədirlər. Məsələyə geosiyasi faktorları nəzərə almaqla daha geniş aspektdə təhlili yanaşmağa ehtiyac vardır.

Müstəqil Azərbaycanın memarı və qurucusu, dünya şöhrətli siyasi xadim, türk dünyasının böyük oğlu, xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin siyasi kursunun analizi daim diqqət mərkəzində olmalıdır. Çünki bu kurs çoxtərəfli, müasir tələblərə tam cavab verən və çevik manevrlər etməyə imkan yaradan mükəmməl idarəetmə sistemidir. İllər keçdikcə Heydər Əliyevin dövlət xadimi kimi Azərbaycanın müstəqilliyində və idarə edilməsinin demokratikləşməsindəki əvəzsiz rolu daha aydın görünür. Hər keçən gün bu siyasi kursun istənilən sürətlə dəyişən situasiyaya adaptasiya potensialının möhtəşəmliyini sübut edir. Təcrübə göstərir ki, ulu öndərin siyasi kursu XXI əsrin bütün sınaqlarından uğurla çıxmaqdadır. Heydər Əliyevin siyasi varisi Prezident İlham Əliyev konkret proqramlarla bu kursun çox böyük potensiala malik olduğunu və onun nəzəri aspekti ilə praktiki tətbiqi arasında sıx bağlılığın mövcudluğunu təsdiq edir. Bütövlükdə Heydər Əliyevin siyasi kursu haqqında çox yazmaq olar. Bu məqalədə biz yalnız bir sıra məqamlara qısa təhlili nəzər salmaq istərdik.

Ərəb-müsəlman ölkələrində kifayət qədər iqtisadi, siyasi və geosiyasi problemlərin olduğu məlumdur. Yaxın Şərqdə terror uzun illərdir ki, insanlara böyük faciələr yaşadır. Onun səngiməsi ehtimalı isə görünmür. Burada baş verən hadisələrə dünyanın demək olar ki, bütün böyük dövlətləri qarışıblar. ABŞ-la Rusiya arasında isə həmin region uğrunda əsl savaş gedir. Onlar imkanlarında olan bütün vasitələrdən istifadə edirlər. Bu prosesə yerli böyük dövlətlər də qatılıblar. İran, Türkiyə, Səudiyyə Ərəbistanı, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Misir və digərləri hadisələrdən kənarda qala bilmirlər. Xüsusilə Suriyada hadisələr çox təhlükəli məzmun çalarları alır. Son günlər bütün bunlara bir informasiya da əlavə olunub. Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri Suriyadakı PKK/PYD qruplarına maliyyə, silah-sursat və əsgəri dəstək verməyi qərara alıblar. Bu informasiyanın doğru olması halında regionda geosiyasi vəziyyətin daha da ağırlaşacağına ekspertlər şübhə etmirlər. Üstəlik, daha geniş miqyasda təhlükəli proseslərin meydana çıxa biləcəyi ehtimal edilir.

Dünyanın iyirmi ən güclü iqtisadiyyatına malik dövlətlərinin rəhbərlərinin Argentinanın paytaxtında keçirilən sammitinə maraq böyük idi. Ekspertlər və media nümayəndələri böyük dövlətlər arasında münaqişəli situasiyaların necə həll ediləcəyi ilə maraqlanırdılar. Doğrudan da, hazırda qlobal miqyasda ciddi problemlər mövcuddur. Məsələn, Amerika-Rusiya münasibətlərindəki gərginlik ciddi geosiyasi təhlükələrə yol aça bilər. Vaşinqton-Pekin xəttindəki anlaşılmazlıqlar dünya ticarətini risklərə atır. İqlim dəyişikliyi ilə əlaqəli imzalanan müqavilənin taleyinin qeyri-müəyyənliliyi narahatlıq doğurur. Bunlara son günlər meydana gəlmiş Kerç böhranı da əlavə olunub. Beləliklə, ''G-20'' ("Böyük iyirmilik") qrupu üçün kifayət qədər vacib məsələlərin həlli aktuallaşmışdı. Yuxarıda vurğulanan geosiyasi məqamlar üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Azərbaycan Prezidentinin Türkmənistana səfəri milli dövlət quruculuğu prosesində vacib mərhələlərdən biri kimi qiymətləndirilə bilər. Beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində Azərbaycan-Türkmənistan münasibətlərinin inkişafı regional əməkdaşlıq və təhlükəsizlik üçün ciddi töhfələr verəcək. Azərbaycan faktiki olaraq Xəzər hövzəsində nəqliyyat və enerji qovşağına çevrilir. Beynəlxalq layihələrin reallaşmasında Bakının rolu daha da artır. Azərbaycan Xəzər hövzəsinin bütün dövlətləri ilə səmərəli əməkdaşlıq modelinə malikdir. İlham Əliyevin Aşqabada səfəri də bir daha sübut etdi ki, Azərbaycan müstəqil dövlət olaraq geosiyasi rolunu uğurla həyata keçirir. Regionda reallaşdırılan bütün beynəlxalq layihələrdə Bakının imzası var. Azərbaycan Prezidentinin fəaliyyəti nəticəsində bu proses daha da inkişaf edəcək.

ABŞ-ın "Stratfor" analitik mərkəzi gələn il üçün apardığı təhlillər və verdiyi proqnozlarla narahatlıq yaradıb. Onun qənaətlərinə görə, 2019-cu ildə Cənubi Qafqazda Amerika, İran və Rusiya arasında qarşıdurma daha gərgin səviyyəyə yüksələ, regionda yerləşən Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan isə bundan müəyyən təsirlər görə bilər. Lakin bu dövlətlərin hər biri ilə bağlı ABŞ-ın fərqli yanaşması vardır. "Stratfor" hesab edir ki, Vaşinqton Ermənistan və Gürcüstandan Rusiyaya qarşı, Azərbaycandan isə İrana qarşı istifadə etməyə çalışacaq. Bu zaman Ermənistana silah satışı, Gürcüstana isə silah satışı ilə yanaşı, birgə hərbi təlimlər keçirmək də təklif ediləcək. Azərbaycanla münasibətə gəlincə, Amerika tərəfindən İranla iqtisadi və enerji sahəsində əlaqələrdən imtina etmək təklif oluna bilər. Bütün bunlar son nəticədə regionun geosiyasi mənzərəsində riskləri artıra bilər. Həmin aspektdə "Stratfor"un proqnozları əsasında Cənubi Qafqazda növbəti ildə geosiyasi dinamikanın dəyişməsinin analizi üzərində dayanmağa ehtiyac görürük.

Amerikanın nüfuzlu "beyin mərkəzləri"ndən olan "Stratfor" özünün 2019-cu il üçün geosiyasi proqnozlarını dərc etməyə başlayıb. Corc Fridmanın 1996-cı ildə əsasını qoyduğu bu analitik mərkəz qlobal geosiyasi dinamikaya başlıca olaraq ABŞ-Rusiya münasibətləri fonunda nəzər salıb. "Stratfor"un analiz və proqnozları Vaşinqtonla Moskva arasında bir neçə istiqamətdə meydana gələ biləcək problemləri göstərib və onları xarakterizə edib. Belə görünür ki, bütövlükdə 2019-cu ildə geosiyasi mənzərə daha gərgin məqamlarla xarakterizə oluna bilər. Belə ki, Amerika ilə Rusiya sanksiyalarda, silahlanma məsələsində, keçmiş sovet respublikalarından öz xeyirlərinə istifadə etməkdə qarşı-qarşıya gələ bilərlər. Bu məsələlərin hər biri ilə bağlı onlar arasındakı münasibətlər xüsusilə gərgin olacaq. Biz problemin bu aspekti üzərində geniş dayanmağa ehtiyac gördük.

Dövlət başçısı İlham Əliyevin Belarusa etdiyi beşinci səfər ekspertlərin böyük marağına səbəb olub. Belarus Prezidenti də Azərbaycan rəhbərini səbirsizliklə gözlədiklərini açıq ifadə edib. Prezidentlər apardıqları danışıqlarda çox ciddi məsələləri müzakirə edib, razılıqlar əldə ediblər. İki ölkə arasında müxtəlif sahələri əhatə edən müqavilələr imzalanıb. İlham Əliyev və Aleksandr Lukaşenko birgə bəyanat imzalayıblar. Bunların fonunda ekspertlər Azərbaycan-Belarus münasibətlərini regional və qlobal kontekstdə qiymətləndirməyə çalışırlar. Onlar əmindirlər ki, Bakı ilə Minsk səmimi strateji tərəfdaş olduqlarını bir daha təsdiq etdilər. Bu tendensiyanın daha da inkişaf edəcəyi gözlənilir. Məsələnin bu tərəfi bir sıra geosiyasi faktorlarla bağlıdır. Onların qarşılıqlı əlaqədə təhlili Azərbaycan Prezidentinin Belarusa səfərinin üç tarixi özəlliyindən danışmağa əsas verir.

Dünya KİV-lərində böyük dövlətlərin neft və qaz ehtiyatları uğrunda mübarizəsinin yeni çalarları geniş müzakirə edilir. ABŞ, İran, Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanı arasında müşahidə edilən bir sıra prosesləri ümumiləşdirərək belə qənaətə gəlirlər ki, bütövlükdə dünyada geosiyasi gərginlik daha da yüksələ bilər. Amerikanın sanksiyaları genişləndirməsi, Səudiyyə Ərəbistanı rəsmilərinin jurnalist Camal Kaşıkçının qətlə yetirilməsində əlinin olmasına dair məlumatların yayılması, Rusiyanın İranı aktiv müdafiə etməsi, elektromobillərin və "slans nefti"nin istehsalına başlanması kimi hadisələr fonunda proseslərin hansı istiqamətdə davam edəcəyinin proqnozlaşdırılması əhəmiyyət kəsb edir. Bu kimi faktorların prizmasından qlobal miqyasda meydana çıxa biləcək problemlərin təhlili üzərində ətraflı dayanmağa ehtiyac vardır.