NEWTIMES

Amerikanın yeni administrasiyasının bütövlükdə fərqli siyasət yeridəcəyini öncədən proqnozlaşdırırdılar. Prezident Donald Trampın bir sıra dövlətlərin başçıları ilə söhbətləri, müəyyən beynəlxalq məsələlərlə bağlı verdiyi bəyanatlar, ölkə daxilində atmaq istədiyi addımlar bu cür proqnozların əsaslı olduğunu ortaya qoyurdu. Bu proseslərin fonunda Amerika dövlətinin başçısının Rusiya XİN rəhbərindən sonra Türkiyə Prezidenti ilə aparacağı müzakirələrin məzmunu böyük maraq doğururdu. Vaşinqtona Çindən gedən Rəcəb Tayyib Ərdoğan D.Trampla görüşdən narazı qalmasa da, razı da görünmədi. Tərəflər açıq, konkret danışıblar. Türkiyə Prezidenti Trampın kifayət qədər konkret fikir bildirən, onu açıq deyən bir siyasətçi olmasını ayrıca qeyd edib. Lakin prinsipial mövqe nümayişinə gəldikdə isə, məsələn, ekspertlər belə bir məqama diqqət yetiriblər ki, tərcüməçi Ərdoğanın "terror təşkilatı YPG" sözünü sadəcə "YPG" kimi ingiliscəyə çevirib. Bu o deməkdir ki, Vaşinqtonla Ankara arasında Suriyadakı qruplarla bağlı fikir ayrılığı qalmaqdadır. Qlobal geosiyasi məsələlərdə də tərəflərin mövqelərində fərqlər mövcuddur. İlk olaraq Yaxın Şərqlə əlaqədar onlar arasında ziddiyyətlərin kəskinləşməsi gözləniləndir.

Səudiyyə Ərəbistanının paytaxtında Ərəb-İslam-Amerika sammiti keçirilib. Tədbirdə dünyanın müxtəlif ölkələrinin liderləri iştirak ediblər. Sammitdə beynəlxalq terrorla mübarizə əsas müzakirə mövzusu olub. Amerika Prezidenti Donald Tramp çıxışı zamanı bir sıra tezislər irəli sürüb. Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyası rəhbərinin müavini Novruz Məmmədov bununla bağlı öz müsahibəsində qeyd edib ki, əslində, söhbət ABŞ rəhbərliyinin bütövlükdə xarici siyasətə korrektələr etməsindən gedir. O cümlədən Donald Tramp artıq Amerikanın başqa dövlətlərə öz həyat tərzini qəbul etdirməyəcəyini və onlara yardım edəcəyini bəyan edib. Bu, təbii ki, maraqlıdır, eyni zamanda, nəzərə almaq lazımdır ki, onları həyata keçirmək üçün güclü siyasi iradə lazımdır. Çünki indiyə qədər böyük dövlətlər terrorla mübarizədə ikili standartlara üstünlük veriblər. Əhəmiyyətlidir ki, sammitdə Azərbaycan Prezidenti də iştirak edib. Real olaraq, sivilizasiyalar, dinlər və mədəniyyətlər arasında əməkdaşlığın konkret modellərini Azərbaycanın dövlət başçısı bir neçə ildir ki, irəli sürür. Bunların diqqətə alınması ümumən dünya üçün ciddi faydalar verə bilərdi.

İranda prezident seçkisinin nəticələrini ekspertlər maraqla təhlil edirlər. Onlar Həsən Ruhaninin yenidən seçilməsinin verə biləcəyi geosiyasi nəticələr haqqında proqnozlar ifadə edirlər. Lakin mütəxəssislər yekdil mövqedə deyillər. Belə ki, bir sıra ekspertlərə görə, H.Ruhaninin yenidən dövlətin başına keçməsi İranın daha yumşaq mövqe tutmağa çalışacağını göstərir. Bu siyasi lider bütövlükdə islahatçıdır. Ölkənin dünyaya daha geniş açılması tərəfdarıdır. Digər qrup isə əksini söyləyir. Onlar İranın dünya iqtisadi sistemində rəqabəti daha da gücləndirəcəyini deyirlər. Yəni Tehran, faktiki olaraq, Qərbə sərt rəqibdir. Bu səbəbdən, Tehranla münasibətlərdə risklər qala bilər. Bunlardan başqa, məsələyə İranın daxili siyasi reallıqları prizmasından baxmağa üstünlük verənlər də az deyil. Bu ölkədə islahatların aparılması vəziyyəti dəyişə bilər. O halda İranın beynəlxalq miqyasda fəallığı artar ki, bu da yekunda daha sabit vəziyyətin yaranmasına səbəb olar. Hər bir halda, bu məsələlər Donald Trampın Yaxın Şərq turnesi fonunda düşündürücü görünür.

Amerika Prezidentinin müxtəlif sərt bəyanatlar verdiyi bir zamanda Rusiya dövlət başçısı geosiyasi əhəmiyyətli iki ciddi addım atıb. Vladimir Putin Soçidə əvvəlcə Angela Merkel, bir neçə gün sonra isə Rəcəb Tayyib Ərdoğanla görüşüb. Hər iki liderlə Yaxın Şərq və Avrasiya üçün əhəmiyyəti olan məsələlər müzakirə edilib. Almaniya ilə əməkdaşlıq hələlik ciddi maneələrlə üzləşirsə, ekspertlər Rusiya-Türkiyə əlaqələrinin inkişaf imkanlarına ciddi qiymət verirlər. Soçidə Putin-Ərdoğan görüşünün geniş məsələləri əhatə etdiyi və tərəflərin nikbin olduğu bildirilir. İki liderin danışıqları bütövlükdə regionda yeni geosiyasi proseslərə təkan verə bilər. Bu baxımdan məsələnin bu tərəfi üzərində bir qədər geniş dayanmaq istərdik.

Fransada yeni mərkəzçi "İrəli" hərəkatının nümayəndəsinin prezident seçilməsi ekspertlərin bir sıra sualları ortaya atmasına səbəb olub. Bir tərəfdən, E.Makrona Avropa İttifaqının xilaskarı kimi baxılır, digər tərəfdən isə ölkə daxilindəki siyasi mühitin tam durulmadığı qənaəti var. Eyni zamanda, Fransada seçki ilə qlobal geosiyasətdə, o cümlədən ABŞ və Böyük Britaniyada baş verən siyasi proseslər arasında əlaqə axtarılır. Bu kontekstdə E.Makronun qələbəsi ilə D.Trampın seçilməsi və "Brexit" arasında bağlantı görürlər. Bir çox analitiklər isə problemə, ümumiyyətlə, İkinci dünya müharibəsindən sonra Qərb siyasətinin məzmununda gedən dəyişikliklər aspektində baxırlar. Onlar hesab edirlər ki, ikili standartlar siyasəti bu gün Avropada müşahidə edilən siyasi və geosiyasi müəmmaların kökündə dayanan faktorlardandır. Bütövlükdə Fransadakı prezident seçkisinin nəticəsinin qlobal siyasətə ciddi təsir edəcəyi proqnozlaşdırılır.

KİV Amerika Konqresinin 2017-ci il üçün büdcə sənədini qəbul etdiyi barədə informasiya yayıb. Həmin sənəddə Gürcüstan və Ukraynanın ərazi bütövlüyünə dəstək ifadə olunub. Bunun üçün ABŞ-ın dövlət orqanları qarşısında vəzifələr qoyularaq həmin ölkələrə ayrılacaq dəstək vəsaiti də göstərilib. Gürcüstan və Ukraynanın ərazi bütövlüyünə zərər verə biləcək hər hansı dövlətə yardım edilməyəcəyi vurğulanıb. Bunlar normal və başadüşüləndir. Lakin həmin sənəddə Azərbaycanın suverenliyinin, ərazi bütövlüyünün dəstəklənməsinə dair heç nə yoxdur. Avropa və postsovet məkanı ölkələrini "Rusiya aqressiyası"ndan qorumaq üçün 100 milyon dolların ayrılacağı haqqında mücərrəd bir bənd vardır. Ancaq konkret işğalçı olan, təcavüzkar Ermənistana qarşı heç bir müddəa yoxdur. Səbəb nədir? Əgər Rusiya "təcavüzkardırsa", onun regiondakı ən yaxın müttəfiqi, Azərbaycanın 20 faizini işğal etmiş Ermənistan kimdir?

Çinin təşəbbüsü ilə həyata keçirilən "Yeni İpək Yolu" layihəsinin reallaşmasında bir sıra risklər özünü göstərməkdədir. Böyük bir məkanı əhatə edən həmin proqramda dünyanın çoxlu sayda dövləti iştirak edir. Buna görə də layihənin həyata keçməsi məsələsi qlobal geosiyasətin aktual problemləri ilə sıx bağlı görünür. Mütəxəssislər bu kontekstdə nəqlin alternativ marşrutları məsələsinə ayrıca diqqət yetirirlər. Onların sırasında hazırda daha perspektivlisi Çin-Qazaxıstan-Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə istiqaməti hesab olunur. Ekspertlər bunun konkret səbəblərini göstərirlər. Həmin məsələ qlobal geosiyasətin dinamikası prizmasından da aktuallıq kəsb edir. Problemə "Forbes" jurnalında dərc olunan bir məqalənin məntiqi işığında nəzərə salmağa ehtiyac görürük.

Müasir dövrdə Qərb elmi dairələrində formalaşmaqda olan yeni tendensiya "liberal dünya nizamı" kimi adlandırılan mövcud beynəlxalq münasibətlər sistemi qarşısındakı çətinliklər və onun gələcəyi ilə bağlı narahatlıqların getdikcə daha çox müzakirə olunmasıdır. Xüsusən nəzərə almaq lazımdır ki, bu tendensiya bir sıra regionlarda böhranlı vəziyyətlərin kəskin şəkildə artması, dövlətlərarası münasibətlərin kəskinləşməsi, beynəlxalq terrorizmin güclənməsi, həmçinin Qərbin öz daxilində baş verən bir sıra məqamlar (Donald Trampın ABŞ prezidenti seçilməsi, Birləşmiş Krallığın Avropa İttifaqından ayrılması, Qərbdə radikal millətçiliyin güclənməsi) səbəbindən daha geniş miqyas almaqdadır.

Azərbaycan Respublikasının taleyinin müəyyənləşməsində Heydər Əliyevin əvəzsiz rolu olub. Heydər Əliyev həm keçmiş Sovet İttifaqında, həm də Azərbaycanda ən yüksək vəzifələrdə çalışıb. Azərbaycanı indiki iqtisadi, sosial, mədəni inkişaf səviyyəsinə məhz Heydər Əliyevin müəyyənləşdirdiyi siyasət gətirib çıxarıb. Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycanı dünya birliyinin tamhüquqlu üzvünə çevirib, ölkədə əlverişli investisiya mühiti, sahibkarlar üçün münbit şərait yaradıb. Məhz onun sayəsində ölkənin neft sənayesi dirçəlib, neftdən gələn gəlirlər əhalinin rifahına sərf olunub. Heydər Əliyev Azərbaycanı regionda və dünyada aparıcı mövqeyə yüksəldib. 2003-cü ildə dünyasını dəyişsə də onun irsi əbədi yaşayır.

Ermənistanın Gümrü şəhərində yerləşən Rusiyanın 102-ci hərbi bazasının əsgəri Valeri Permyakov 2015-ci il yanvar ayının 12-də hərbi hissəni özbaşına tərk edərək Avetisyan ailəsinin yeddi fərdini avtomat silah və süngü ilə öldürmüşdü. Bu hadisə Ermənistanda şok effekti yaratdı və bir neşə gün başda Gümrü olmaqla Ermənistanın bir neçə şəhərində Rusiyaya qarşı mitinqlər təşkil edildi.