NEWTIMES

Yaxın Şərqdə qan tökülməkdə davam edir. Suriya hələ də ixtilaf içində boğulur. Milyonlarla insan yurdundan didərgin düşüb və savaş meydanında həlak olanların sayı durmadan artır. Belə bir şəraitdə Suriyada barış və sülhə nail olmaq bütün dünya üçün aktuallıq kəsb edir. Türkiyənin təşəbbüsü ilə İstanbulda Rusiya, Türkiyə, Almaniya və Fransa rəhbərlərinin görüşünün keçirilməsi insanlara müəyyən ümid verir. Toplantıda liderlər Suriyadakı münaqişənin sona çatdırılması və ölkənin ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi ilə bağlı geniş fikir mübadiləsi aparıblar. Nəticədə, birgə bəyannamə qəbul edilib. Bu hadisənin geosiyasi təsirləri ilə bağlı təhlil aparmağa ehtiyac görürük.

Amerika Prezidentinin milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə müşaviri Con Boltonun Cənubi Qafqaz turnesi başa çatıb. O, Ermənistandan sonra Gürcüstana gedib və orada iki gün ərzində baş nazir, xarici və daxili işlər nazirləri ilə görüşlər keçirib. Bundan öncə isə C.Bolton İrəvanda Ermənistan Milli Təhlükəsizlik Şurasının katibi ilə təkbətək görüşdən və onunla şam yeməyindən imtina etmişdi. Gürcüstanda isə amerikalı qonaq özünü daha istiqanlı, açıq və ünsiyyətcil aparıb. Bunların fonunda onun Ermənistan və Gürcüstanda etdiyi təkliflərin geosiyasi məzmunu maraq doğurur. C.Bolton İrəvan və Tbilisi qarşısında riyazi teorem kimi həlli çətin görünən tələblər qoyub. İndi hər iki ölkənin rəsmi dairələri "Bolton teoremi"ni həll etmək üzərində baş sındırırlar. Bu məqamın üzərində təhlili dayanmağa ehtiyac görürük.

Ekspertlər ABŞ Prezidentinin milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə müşaviri Con Boltonun Cənubi Qafqaz səfərindən bəhs edərkən bir sıra məqamları xüsusi vurğulayırlar. Daha çox təhlükəsizlik və sülhün təmin edilməsi ilə bağlı müzakirələrin aparılacağını proqnozlaşdırırdılar. Bunlar özünü bütövlükdə doğrultdu. C.Bolton Bakıda regionda sülh və təhlükəsizliyin təmini kontekstində fikir mübadiləsi apardı. Azərbaycandan sonra isə Ermənistana getdi. Təbii ki, C.Bolton keçirdiyi mətbuat konfransında bütün detallara aydınlıq gətirmədi. Ancaq KİV-də yayılan bir sıra məqamlara əsaslanmaqla bütöv mənzərə haqqında müəyyən nəticələr çıxarmaq olar. Məhz bu çərçivədə biz Amerika Prezidentinin milli təhlükəsizlik müşavirinin Azərbaycan səfərinin geosiyasi kontekstdə analizi üzərində dayanmaq istərdik.

Son bir neçə gündə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı baş verən proseslər ekspertlərin diqqətini çəkib. Daha doğrusu, ABŞ və Avropanın böyük dövlətlərinin rəsmi olaraq ifadə etdikləri bəzi fikirlər Ermənistanda narahatlıqla qarşılanıb. Amerikanın Ermənistandakı səfiri Riçard Mills İrəvanı tərk etməzdən öncə verdiyi müsahibədə erməniləri münaqişənin mahiyyətini anlamamaqda ittiham edib. Onunla, demək olar ki, eyni vaxtda digər ABŞ rəsmisi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyən fikirlər bildirib. Yenə də həmin günlərdə Almaniya hökuməti rəsmi bəyanatında Dağlıq Qarabağı Azərbaycan ərazisi kimi qəbul etdiyini ifadə edib. Bunlarla yanaşı, Fransa Azərbaycanla hərbi əməkdaşlıq edəcək. Ermənistanın bütün iradlarına baxmayaraq, Fransa rəhbərliyi qərarından dönmür. Bütün bunlar nəyi ifadə edir? Cənubi Qafqazda geosiyasi dinamika hansı yeni çalarları kəsb edir? Bu kimi suallar üzərində bir qədər geniş dayanmaq istərdik.

Müasir dünyada konkret proqramların reallaşması asan proses deyil. Bütün bəşəriyyəti bürümüş müxtəlif xarakterli böhranlar qarşıya xeyli çətinliklər çıxarır. Xüsusilə Cənubi Qafqaz regionunda geosiyasi və geoiqtisadi mənzərə xeyli mürəkkəbdir. Təcrübə göstərir ki, Azərbaycanın həyata keçirmək istədiyi hər bir böyük və əhəmiyyətli layihəyə əngəl yaratmaqda maraqlı olan dairələr mövcuddur. Bunu "Əsrin müqaviləsi"ndə, TANAP və TAP-ın razılaşdırılmasında, "Cənub qaz dəhlizi"nin həyata keçirilməsində gördük. Azərbaycanın xaricdə ən böyük investisiya layihəsi olan "Star" neft emalı zavodunun istifadəyə verilməsi bu bağlılıqda çox mühüm geosiyasi və geoiqtisadi hadisədir. Bu barədə zavodun açılışında söylədikləri geniş və dərin məzmunlu nitqlərində Azərbaycan və Türkiyə dövlət başçıları dolğun fikirlər ifadə ediblər. Biz həmin məqamlar üzərində geniş dayanmağa ehtiyac duyduq.

Qloballaşma dövrü və üçüncü minillik bəşər cəmiyyəti qarşısında yeni çağırışlar, dilemmalar ortaya çıxardı. Heç şübhəsiz ki, günümüzdə ən çox rast gəlinən, eşitdiyimiz ifadə "böhran" sözüdür. Dünya maliyyə böhranı, iqtisadi böhran, beynəlxalq hüququn qarşılaşdığı ədalət böhranı, hətta mənəvi dəyərlərin aşınması böhranı və sonsuz sayda digər məsələlərlə bağlı cəmiyyətin qarşılaşdığı istənilən aktual problemi böhran olaraq qəbul etmək olar. Sual oluna bilər ki, cəmi 20-25 əvvəl qeyd olunan məsələlərə problem kimi yanaşırdılarsa hazırda niyə məhz böhran adlandırılır? Suala birmənalı cavab vermək çətin olsa da, fikrimizcə, hadisələr o qədər dərininə inkişaf edib ki, cəmiyyət artıq ciddi bir seçim qarşısında qalıb: "tamam, yoxsa davam".

Adətən ekspertlər müxtəlif beynəlxalq qurumların analitik məruzələrinə və hesabatlarına ciddi fikir verirlər. Dünya İqtisadi Forumunun hesabatlarına isə beynəlxalq aləmdə xüsusi diqqət yetirilir. Bu, yeganə beynəlxalq qurumdur ki, dünyanın ən nüfuzlu mütəxəssislərini, dövlət və hökumət başçılarını bir araya gətirə bilir. Bu səbəbdən onun hesabatlarına ayrıca əhəmiyyət verilir. DİF-in 2018-2019-cu illər üzrə hesabatı da istisnalıq təşkil etmədi. Həm də ona görə ki, ekspertlər ilk dəfə olaraq yeni metodologiyadan istifadə ediblər. Onlar əvvəlki hesabatlarda istifadə olunan indikatorların 70 faizini dəyişiblər. Bununla da meydana iqtisadi dinamikanı daha adekvat və müasir iqtisadi reallıqlara uyğun əks etdirən hesabat çıxıb. Həmin hesabatda Azərbaycanın ciddi uğurlar əldə etdiyi konkret rəqəmlərlə ifadə edilib. Biz onların üzərində geniş dayanaraq, analiz aparmağa ehtiyac gördük.

ABŞ prezidentinin milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə müşaviri Con Boltonun Cənubi Qafqaz ölkələrinə səfəri gözlənilir. O, buraya Rusiyadan gəlməlidir. Bu məqam əhəmiyyətsiz deyil. Ekspertlər hesab edirlər ki, Amerika tərəfi Rusiya ilə münasibətlərə müəyyən aydınlıq gətirəndən sonra Qafqaz dövlətlərinə nə deməyin lazım olduğunu dəqiqləşdirmək arzusundadır. Moskvada C.Boltonu ağır danışıqlar gözləyir. Onu həmkarı Nikolay Patruşev və xarici işlər naziri qəbul etməlidirlər. İstisna deyil ki, prezident Vladimir Putinlə də görüşsün. Sonra isə amerikalı rəsminin Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistana səfər edəcəyini deyirlər. Bu ölkələrlə C.Boltonun əsas olaraq İran məsələsini müzakirə edəcəyi təxmin edilir. Məsələnin bu tərəfində ziddiyyətli məqamların olduğu haqqında fikir yürüdürlər. Həmin kontekstdə səfərin mümkün geosiyasi nəticələri üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin ölkə rəhbəri vəzifəsində fəaliyyətinin 15 ili tamam olub. Bu müddət ərzində ölkə rəhbəri çox böyük uğurlara imza atıb. Azərbaycanda müstəqil dövlət quruculuğu prosesi 2003-cü ildən başlayaraq yeni dinamika alıb. Bütün istiqamətlər üzrə ciddi nailiyyətlər əldə edilib. Daxili və xarici siyasətin tam vəhdəti təmin edilib. Ölkəmiz hazırda sabit şəraitdə sürətli inkişafını davam etdirir. Özü də bu, bütün dünyada müxtəlif sahələrdə özünü göstərən böhranların fonunda baş verir. Deməli, Azərbaycan Prezidenti çox düzgün, müasir, səmərəli və fayda gətirən kurs həyata keçirir. Bu kontekstdə Prezident İlham Əliyevin 15 illik fəaliyyətinin bir sıra aspektləri üzərində geniş dayanmaq istərdik. Təbii ki, bir məqalədə dövlət başçısının həyata keçirdiyi proqramların hamısını əhatə etmək mümkün deyildir. Bu səbəbdən, biz müəyyən məsələləri vurğulamalı oluruq.

Bəşər tarixi yarandığı andan müharibələrlə üz-izə gəlmişdir. Tarixi inkişafın elə bir mərhələsi yoxdur ki, orada qəbilələr, şəhərlər, dövlətlər və siyasi ittifaqlar arasında münaqişə və müharibələr olmasın. Müharibələr ərazi və resurslar uğrunda aparılmış, dini, mədəni, ideoloji, etnik və digər ziddiyyətlərdən doğmuşdur. Alman hərb tarixçisi və nəzəriyyəçisi Karl fon Klauzeviç (1780-1831) qeyd etmişdir ki, bəşər tarixi müharibələr tarixindən ibarətdir.