NEWTIMES

Bütün dünyanın beynəlxalq terrorla necə mübarizə aparmağın lazım gəldiyini müzakirə etdiyi bir vaxtda Ermənistan silahlı qüvvələri Azərbaycana qarşı növbəti təxribatını həyata keçirdi. Füzuli rayonunun Alxanlı kəndində işğal edilmiş ərazilərdən atılan top atəşi nəticəsində 50 yaşlı qadın və onun 2 yaşlı nəvəsi həlak olub. Bu hadisə özlüyündə heç bir zaman qəbul edilməyəcək işdir. Dünyanın ən qəddar insanları belə onu kəskin şəkildə qınayırlar. Rəsmi Bakı baş verən bu hadisəyə ciddi reaksiya verib və düşməndən təxribatlarını dayandırmasını tələb edib. Türkiyə rəsmi orqanları da dinc sakinlərin qətlə yetirilməsini ciddi şəkildə qınayıb. Bu kimi hallara son qoyulmasını tələb edib. Bununla yanaşı, bir sıra böyük dövlətlərin susduğunu görürük. Yaxın Şərqdə humanitar faciədən danışan dairələrdən nədənsə səs çıxmır. Ancaq hamı bilməlidir ki, belə əməlləri ilə Ermənistan regionu böyük fəlakətlərə sürükləməkdə davam edir. Həmin prosesin qarşısının alınması bir zərurətə çevrilib.

Rusiyanın dövlət başçısı Vladimir Putin iyun ayının sonlarında "Türk axını" layihəsinin reallaşmasının növbəti mərhələsinin startını verdi. O, Anapada gəmidə düyməni basaraq "irəli" dedi. Bu, "Türk axını" layihəsinin dənizin dibi ilə çəkilişinin başlaması deməkdir. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, bu proses uğurla başa çatacaq. Çünki indi texnologiya o dərəcədə inkişaf edib ki, bu kimi işləri sürətlə görmək çətin deyil. Özü də bu kəmər ekoloji olaraq tam zərərsizdir. Rusiya boru xəttini Türkiyə sahillərinə qədər çəkəcək. Sonrasını türk tərəfi həyata keçirməlidir. Ekspertlərin fikrinə görə, bu hadisənin geosiyasi əhəmiyyəti az deyil. Yəni o, yalnız enerji məsələsi ilə məhdudlaşmır. Bir tərəfdən, Yaxın Şərqdəki geosiyasi dinamikaya, digər tərəfdən isə Avropanın enerji ilə təminatına ciddi təsiri ola bilən faktordur. Burada Amerikanın mümkün reaksiyasını və cavab addımlarını da nəzərə almaq lazımdır. Bütün bunlar "Türk axını" layihəsinin Qərbin enerji təhlükəsizliyinin təminində vacib rol oynaya bilməsi ilə yanaşı, müəyyən geosiyasi riskləri də meydana çıxardığını göstərir.

Vaşinqtonda ABŞ-la Çin təmsilçilərinin müzakirələr aparmasına dünya KİV-i maraq göstərib. Tərəflər qlobal səviyyədə əhəmiyyəti olan bir sıra problemlər haqqında fikir mübadiləsi aparıblar. Onlar daha çox Şimali Koreyanın nüvə silahı və ballistik raketləri ətrafında danışıblar. Rəsmi Vaşinqton açıqca Çindən tələb edib ki, koreyalıları durdursun. Bu baş verməsə həm Şimali Koreyaya, həm də Çinə pis olacaq. Amerika nümayəndələri konkret ifadə ediblər ki, Çinə ağır zərbə vurula bilər. Çinlilər isə öz arqumentlərini irəli sürüblər. Onlar öncə Amerikanın öz hərbi qruplaşmalarını regiondan çəkməsinin lazım olduğunu deyiblər. Yalnız bundan sonra Şimali Koreya rahat fəaliyyət göstərə bilər. Və Pxenyana nüvə silahı lazım olmaz. Pekin bu məsələdə qəti addım ata bilər. Bunlara rəğmən, tərəflərin ortaq mövqeyə gəlmədiyi bildirilir. Onlar əsas olaraq dialoqu davam etməkdə yekdil fikrə gəliblər. Deməli, iki böyük güc hələlik münasibətlərində risk və təhdidlərin mövcudluğunun fərqindədirlər. Bunun qlobal təhlükəsizliyə necə təsir edə biləcəyi məsələsi düşündürücüdür.

"Ərəb baharı" adlanan qeyri-müəyyənlik və risklərlə dolu bir prosesin müsəlman ölkələrinə gətirdiyi faciələr davam edir. İraq, Suriya, Liviya və Misirdən sonra Qətəri ortaya atıblar. Lakin bu sonuncu ilə bağlı fərqli ssenarilərin qurulduğu hiss edilir. Belə ki, Qətərə qarşı bir neçə ərəb ölkəsini qoyurlar. Həm də bunu başqa müsəlman dövlətləri olan İran və Türkiyəyə qarşı yönəltmək şərti ilə edirlər. Dohadan tələb olunur ki, İranla əlaqələri ümumiyyətlə kəssin və Türkiyə ilə təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq etməsin. Kifayət qədər qərəzli, anti-müsəlman mahiyyətli və təxribatçı tələblərdir. Çünki müsəlman dövlətindən tələb edirlər ki, başqa müsəlman ölkələrinə düşmən kəsilsin və nicatı xristian ölkələrində tapsın. Nə yazıq ki, buna dəstək verən dörd müsəlman-ərəb ölkəsi də vardır. Bu kimi proseslərin fövqündə geosiyasi proseslərin hansı istiqamətdə dəyişə biləcəyi çox düşündürücüdür.

Rusiya-Ukrayna münaqişəsi postsovet ölkələri, ilk növbədə, MDB üzvü olan dövlətlər üçün ciddi nəticələr doğurdu. Lakin Ukrayna böhranının MDB daxilində cərəyan edən proseslərə konkret praktik təsirini yalnız müəyyən müddətdən sonra qiymətləndirmək mümkündür. Hazırda isə yalnız bəzi MDB ölkələrinin Ukrayna hadisələrinə və Rusiyanın siyasətinə reaksiyası əsasında proqnozlar irəli sürə bilərik. MDB ölkələri xarici siyasətə əlaqələndirilmiş yanaşma nümayiş etdirmir, çünki Birlikdə ümumi xarici siyasəti həyata keçirən dövlətlərüstü qurum yoxdur. Buna görə də Ukrayna böhranına dair vahid rəy ifadə olunmamışdır. Əksər MDB üzvlərinin reaksiyasının neytral olduğu, yaxud birmənalı olmadığı qeyd edilməlidir.

Ukraynada böhran 2013-cü ildə Avropa İttifaqı ilə siyasi və iqtisadi sazişin bağlanması haqqında qərarın rəsmi Kiyev tərəfindən dayandırılması ilə vüsət aldı. Ukrayna hökuməti Avropa İttifaqı ilə sazişdən imtina qərarının ölkədə sənaye istehsalının azalması və MDB ilə münasibətlərin pisləşməsi səbəbindən verildiyini bəyan etdi. Ukraynanın Avropa İttifaqı ilə saziş bağlamasına qarşı çıxan Rusiya Ukraynadan idxalla bağlı qaydaları sərtləşdirdi. Bu, Ukraynaya qarşı ticarət müharibəsinin başlanması kimi qiymətləndirildi. 2013-cü ilin dekabrında V.Yanukoviç və V.Putin arasında imzalanan sazişə əsasən, Rusiya Ukraynadan 15 mlrd. ABŞ dolları məbləğində istiqraz almaq və Ukraynaya verilən Rusiya təbii qazının qiymətini aşağı salmaq öhdəliyi götürdü.

Beynəlxalq aləmdə və ölkə içində cəmiyyət daxilində qloballaşma proseslərinin təsiri altında baş verən transformasiyalar müasir dövrümüzün ən mühüm çağırışlarındandır. Qloballaşma universal dəyərlər, multikultural mühit, fərqliliklərə dözümlü yanaşma, proses və hadisələrin astronomik sürəti ilə səciyyələnir. Bu baxımdan qlobal müstəvidə yeni dünya nizamında da qeyd etdiyimiz məqamlar öz əksini tapmaya bilməz. Liberal dünya quruluşu tərəfdarları bütün dünyada universal dəyərlərin, həm də yalnız Qərbin qəbul etdiyi vahid universal dəyərlərin cəmiyyətin və beynəlxalq münasibətlər sisteminin əsasında dayanmalı olduğunu təbliğ edirlər. Əslində yalnız Qərbin qəbul etdiyi dəyərlərin universal adlandırılmasının özü-özlüyündə ümumbəşəri xarakter daşıya bilməsi və bütün dünyaya aid edilməsi doğru yanaşma deyil.

Suriya ətrafında geosiyasi vəziyyətin daha da gərginləşməsi mütəxəssisləri narahat edir. Faktiki olaraq ölkənin parçalanması prosesinə başlayıblar. Müxtəlif bölgələrdə bir neçə böyük dövlət öz hərbi güclərini yerləşdirməkdədirlər. ABŞ, Rusiya, Türkiyə və İran hansı məkanlarda hərbi qüvvələrini yerləşdirəcəklərini müzakirə edirlər. Onlardan başqa bir sıra ərəb dövlətləri də öz "paylarını" almaqda israrlıdırlar. Qətər böhranının arxasında duran məqamlardan birinin bundan ibarət olduğunu yazırlar. Bütün bu proseslər Yaxın Şərqdə riskləri və təhdidləri artırır. Eyni zamanda, bu dalğanın Qafqaz və Mərkəzi Asiyaya yayılması ehtimalını çoxaldır. Yekun olaraq belə bir tendensiyanın geniş geosiyasi məkanda hansı nəticələr verə biləcəyi üzərində düşünməyə dəyər.

Hər bir xalq üçün müstəqillik böyük nemətdir. Yalnız müstəqil dövləti olan millətlər müasir mürəkkəb dünyada mövcud ola bilir, ləyaqətli həyat sürürlər. Tarixi təcrübə onu da göstərir ki, heç də bütün xalqlar öz dövlətlərini müasir tələblərə və çağırışlara cavab verən səviyyədə qura bilmirlər. Onlardan bəziləri kənar qüvvələrdən asılı olan və müstəqil hərəkət edə bilməyən kvazi (yalançı) dövlətlərə çevrilirlər. Həmin ölkələr suverenliklərini təmin etmək iqtidarında olmurlar. Buna nümunə Cənubi Qafqazda Ermənistandır. Azərbaycan isə keçən müddətdə tam müstəqil və sürətlə inkişaf edən, bütün sferalarda suverenliyini təmin edən dövlətdir. Ulu öndər Heydər Əliyevin əsasını qoyduğu müstəqil dövlət quruculuğu kursu öz bəhrəsini verməkdədir. Bununla yanaşı, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin müstəqil dövlətçilik təcrübəsi qiymətli tarixi irsimizdir. 28 May tarixi müqəddəsdir və fəxarət yerimizdir.

Müasir dövrdə dünyada cərəyan edən miqrasiya prosesləri bütün bəşəriyyətin əsas problemlərindən biridir. Bu proseslərin mahiyyəti təhlükəsizliyə və rifaha can atan miqrant axınının güclənməsidir. Qlobal çağırış olan miqrasiya həmişə miqrantların üz tutduqları ölkələrin sabit inkişafına təhlükə törədir. Miqrasiya probleminin sosial mahiyyətinə əsasən demək olar ki, bütün məlum mənfi sosial təzahürlər daim miqrasiyanı müşayiət edir. Müxtəlif mənbələrə görə, ХХI əsrin əvvəlində dünyada təkcə əmək miqrantlarının sayı 36-42 mln., ailə üzvləri ilə birlikdə 80-97 mln., bəzi qiymətləndirmələrə görə isə hətta 120 mln. nəfər təşkil etmişdir. Miqrasiya mürəkkəb ictimai proses olub, cəmiyyətin və hər bir insanın həyatına mühüm təsir göstərir.