NEWTIMES

Avropa İttifaqı qlobal geosiyasi miqyasda cərəyan edən hadisələrin fonunda daha çox xarici siyasətdəki qeyri-müəyyənlikdən əziyyət çəkir. Brüsseldə anlamağa başlayırlar ki, münaqişələrin həllinə yanaşmalarda qüsurlar vardır. Daha konkret desək, Brüssel heç də bütün hallarda ədalətli və obyektiv ola bilmir. Bunun bariz nümunəsi Aİ-nin sözdə deyil, reallıqda Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinə olan münasibətidir. Müşahidələr göstərir ki, Aİ bu vəziyyəti dəyişməyə meyllənib. İyun ayında baş verən üç hadisə bu baxımdan maraq doğurur.

Hərbi əməliyyatların Dağlıq Qarabağdan Ermənistan-Azərbaycan sərhədinə transformasiyası

Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həlli ilə bağlı uzun illərdir ki, aparılan danışıqların konkret nəticə verməməsinin səbəbləri çoxdur. Ancaq başlıca maneə rəsmi İrəvanın tutduğu qeyri-konstruktiv mövqedir. Buna qarşılıq olaraq münaqişənin həlli ilə məşğul olan ATƏT-in Minsk qrupunun təcavüzkara açıq şəkildə və qətiyyətlə işğalçı olduğunu deməsi və zəbt etdiyi torpaqlardan qeyd-şərtsiz çıxmasını tələb etməsi lazımdır. Təəssüf ki, Minsk qrupunun həmsədrləri hələlik bu qətiyyəti və ədalətli mövqeni ortaya qoya bilmirlər. Beynəlxalq təşkilatlar Ermənistanı təcavüzkar kimi xarakterizə edən sənədlər qəbul ediblər. BMT, Avropa İttifaqı, Avropa Şurası, NATO, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, Qoşulmama Hərəkatı və digərləri bu barədə mövqelərini bildiriblər. Onlarla yanaşı, Ermənistandan Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərinə magistral yolun çəkilməsi ilə əlaqədar Avropa Parlamenti üzvlərinin birgə bəyanatı öz konkretliyi və dəqiq mövqeyi ilə fərqlənir. Avropa Parlamenti tərəfindən qəbul edilmiş "Avropa Komissiyasına və Komissiyanın vitse-prezidentinə Şərq Tərəfdaşlığı ilə bağlı tövsiyələr" adlı qətnamə də Avropa İttifaqının prinsipial mövqeyini əks etdirən bir sıra ciddi müddəalardan ibarətdir.

Ermənistan silahlı qüvvələrinin Tovuz rayonunda sərhəd xətti istiqamətində törətdiyi hərbi təxribat ancaq döyüş əməliyyatları ilə məhdudlaşmadı. Azərbaycan Ordusunun güclü zərbələri altında diz çökən işğalçı və havadarları çox məyus oldular. Erməni əsgəri Azərbaycan Ordusunun atəş gücünü öz üzərində aşkar hiss etdi. İndi bir sıra ekspertlər baş verənləri analiz etməyə çalışırlar. Müxtəlif qiymətləndirmələr, arqumentlər eşidirik. Lakin ermənilərin Tovuz istiqamətində hücum cəhdinin taleyini həll edən tək faktor var: Azərbaycan Ordusunun şücaəti, hərbi sistemimizin qüdrəti, zərgər dəqiqliyi ilə işləməsi, Ali Baş Komandan-ordu rəhbərliyi-müxtəlif qoşun növləri arasında yüksək koordinasiyalı fəaliyyət-Azərbaycan əsgərinin vətənsevərliyi, qeyrəti, fədakarlığı və peşəkar hazırlığının bir-birini tamamlaması! Məhz bunların sayəsində ermənilərin hərbi və informasiya təxribat potensialı tükəndi. Və ondan sonra Nikol Paşinyan KTMT-yə üz tutdu, kömək istədi!

Erməni silahlı qüvvələrinin qəfil Azərbaycanın Tovuz rayonu istiqamətində hücuma keçməsi regionda geosiyasi-hərbi vəziyyəti kəskinləşdirib. Azərbaycan Ordusunun dərhal cavab verməsi və düşmənin geri oturdulması rəsmi İrəvanın iflasını yaxınlaşdırır. Dünya dövlətləri, beynəlxalq təşkilatlar, region ölkələri yaranmış vəziyyətə münasibət bildirirlər. Belə görünür ki, regionda müəyyən qüvvələr hansısa prosesə start veriblər. Onların məqsədi geosiyasi sabitliyi pozmaq və bulanıq suda balıq tutmaqdır. Lakin qətiyyətli və güclü Azərbaycan Ordusu çoxlarının məkrli planlarını alt-üst etməkdədir. Bundan düşmən daha da quduzlaşır və yeni həmlələr etməyə çalışır. Cavabını almaqla yeni-yeni itkilər verir. İndi Ermənistanın sərhədə yaxın məntəqələrindən sakinlər qaçırlar. Polis onları zorla geri qaytarmağa çalışır.

Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həlli onillərdir ki, uzanır. Faktiki olaraq, bu işlə məşğul olan ATƏT-in Minsk qrupu heç bir real nəticə əldə edə bilməyib. Bu qrupa həmsədrliyi dünyanın üç qüdrətli dövləti edir. Təsəvvür edin, bu üç dövlət Cənubi Qafqazda bir münaqişəni "həll edə bilmir"! Absurddur! Çünki qətiyyətli və ədalətli davransalar, çox qısa müddətdə məsələni yoluna qoya bilərlər. Necə ki, dünyanın müxtəlif regionlarında daha genişmiqyaslı münaqişələrin həlli üçün dəridən-qabıqdan çıxırlar və nələrəsə nail olurlar, burada iş görmək mümkün olur. Forpost Ermənistan bu qədər uzun müddətə təcavüzkar siyasət yürüdə bilməz. Yəni, məsələ Ermənistanda deyil, ona havadarlıq edən qüvvələrdədir. Bu səbəbdən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Minsk qrupunun fəaliyyəti ilə bağlı irad bildirməsi, kəskin tənqid etməsi və tələblər irəli sürməsi tam əsaslıdır. Dövlət başçısının Azərbaycan telekanallarına verdiyi son müsahibədə məsələ daha kəskinliyi və konkretliyi ilə qaldırılıb.

2017-ci ildə Moskvada nəşr olunan AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun kollektiv monoqrafiyası olan "Azərbaycanlılar" kitabında türk dilinin oğuz qrupunun tərkibində təsnif olunan dillərdən Azərbaycan dili ilə yanaşı Türkiyə türkcəsi, Krım türk dili, türkmən, qaqauz və salar dilləri verilmişdir. Qeyd olunan monoqrafiya Rusiya Elmlər Akademiyasının məşhur "Xalqlar və mədəniyyətlər" çoxcildlik seriyasına daxildir və bu seriya dünya miqyasında xalqların etnoqrafiyası ilə bağlı fundamental tədqiqatlardan biri hesab olunur. Diqqətimizi çəkən məqam Türk dilinin oğuz qrupuna salar dilinin aid edilməsi olmuşdur.

Azərbaycan rəhbərliyi nəinki pandemiyanın təsirlərini minimuma endirməyə çalışır, hətta sonrakı mərhələdə indi saxlanılan imkanlardan istifadə edərək sürətli inkişafa davam etməkdə qərarlıdır. Bu o deməkdir ki, bütün istiqamətlərdə islahatlar genişlənəcək, davam edəcək və Azərbaycan daha güclü bir səviyyəyə yüksələcək. Buna isə tam əsas vardır. Budur, pandemiya dövründə Azərbaycan Cənubi Qafqazda yeganə dövlətdir ki, kimsədən maliyyə yardımı almayıb. Əksinə, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatına 10 milyon dollar yardım edib ki, pandemiya ilə mübarizə aparan imkansız ölkələrə kömək olunsun. Azərbaycan 10-larla ölkəyə konkret yardımlarını da göstərib.

Pandemiya həyəcanı qlobal güclərin mübarizəsini bir qədər arxa plana atsa da, son zamanlar yenidən maraqlı proseslər haqqında mətbuatda yazılar dərc edilir. ABŞ-ın "The National Interest" jurnalının bu kontekstdə apardığı bir araşdırma maraq doğurur. Nəşr rusiyalı ekspertlərin Çinin hərbi imkanlarının sürətlə artması fonunda bu ölkənin Rusiya ilə münasibətlərində hansı dəyişikliklərin ola biləcəyilə bağlı fikirləri ilə maraqlanıb. Cavabların analizi düşünməyə vadar edən nəticələr əldə etməyə imkan yaradır.

Bəşəriyyəti yeni çağırışlar qarşısında çətin vəziyyətə salan koronovirus epidemiyası heç şübhəsiz ki, mövcud geosiyasi nizam və səhnədə də ciddi dəyişikliklərə əsas verir. Üçüncü minilliyin başlamasından cəmi 20 il keçməsinə baxmayaraq artıq əksər beyin mərkəzləri və analitiklər yenicə formalaşmağa başlayan geosiyasi konfiqurasiyanın konturlarının tamamilə yeni istiqamətdə dəyişəcəyini proqnozlaşdırırlar. Məlumdur ki, soyuq müharibədən sonrakı dövrün – XXI əsrin əsas siyasi doqması Qərbin təkqütblü dünya modeli olmuşdur. Çox təəssüf ki, bu modelin əsas meyarı "Mənim kimi düşünməyən mənimlə yanaşı ola bilməz'' fikri üzərində qurulmuşdu. Bu yanaşma isə dünya nizamının uzun müddət dayanıqlı ola bilməyəcəyi fikrini formalaşdırırdı. Bu həm də Qərbin dominantlığı altında mövcud dünya modelini yeni çağırışlarla qarşı-qarşıya qoyurdu.