NEWTIMES

Artıq bir neçə ildir ki, ekspertlər Avropa İttifaqında neqativ tendensiyaların sürətlə artdığı haqqında fikir söyləyirlər. Bu təşkilatın hətta dağıla bilməsi ehtimalı istisna edilmir. "Breksit" nümunəsini bu kontekstdə tez-tez xatırlayırlar. Onun digər dövlətlərin də təşkilatı tərk etməsinə təkan verəcəyini bəyan edirlər. Bunların fonunda Aİ-nin gələcəyi ilə bağlı nikbin strateji planın hazırlanması maraqlı görünür. Həmin plan 2024-cü ilə qədər təşkilatın inkişaf istiqamətlərini özündə ehtiva edir. Konkret sahələr üzrə Aİ-nin daha da inkişaf edəcəyindən bəhs edilir. Onların reallığa nə dərəcədə uyğun olduğunu demək çətindir. Lakin sənəddə Aİ-yə üzv olmayan, ancaq onunla əməkdaşlıq edən ölkələrlə də bağlı müəyyən məqamların olması onu daha maraqlı edir.

ABŞ Prezidentinin milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə müşaviri C.Boltonun Ukrayna, Moldova, Belarus və Polşaya səfərinin trayektoriyası müəyyən mənada "z" hərfini xatırladır. Bir sıra ekspertlər hətta "Zorro" rəmzi ilə müqayisə aparırlar. Yəni, Amerika rəsmisi məcazi mənada səfərində bir "Zorro" damğasını vurdu. Ancaq bu, kənardan belə görünə bilər. Danışıqların real məzmununun analizi göstərir ki, C.Bolton gözlədiyi səviyyədə səmərəli danışıqlar apara bilməyib. Xüsusilə Minskdə onu məyus ediblər. Prezident A.Lukaşenko ilə demək olar ki, heç bir məsələdə razılıq əldə edilməyib. Kiyev və Kişineuda isə xeyli dərəcədə ortaq mövqe formalaşdırılıb. Bunlarla yanaşı, C.Bolton Varşavada yenidən Ukrayna, Belarus və Polşa nümayəndələri ilə görüşərək regional təhlükəsizlik məsələlərini müzakirə edib. Belə görünür ki, Polşadakı danışıqlar Ukrayna-Moldova-Belarus danışıqlarının müəyyən mənada davamı olub.

Son illərdə Kəmər və Yol Layihəsi (KYL) çərçivəsində Çinin Cənubi Qafqaz regionunda iqtisadi maraqları artmışdır. Bu baxımdan da bu regionda yerləşən ölkələr ilə, o cümlədən Ermənistan ilə iqtisadi əlaqələrini genişləndirmişdir. Lakin, Çinin regiondakı ölkələr ilə iqtisadi münasibətləri eyni səviyyədə deyildir. Ermənistan regionda Çin ilə ən aşağı ticarət dövriyyəsinə malik olan ölkədir. 2017-ci ildə Çin Ermənistanın 2-ci ən böyük ticarət tərəfdaşı olsa da 2018-ci ildə 7-ci olmuşdur. 2017-ci il ilə müqayisədə 2018-ci ildə Çinə ixrac 7.8%, Çindən idxal isə 21.4% artmışdır. Son illərdə istər idxalda Çinin payı artan tempə malik olsa da ixracda payı 2015-ci ildən sonra 2 dəfəyə qədər azalmışdır.

Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Türkiyənin Asiyaya yeni dönüş etməyə başladığı haqqında bəyanatı siyasi dairələrdə qızğın müzakirələrə yol açıb. Yanaşmalar fərqli olsa da, bütövlükdə, mütəxəssislər Ankaranın məqsədinin nədən ibarət olduğunu aydınlaşdırmağa çalışırlar. Əlbəttə, Türkiyə böyük dövlətdir və onun xarici siyasəti geniş geosiyasi məkanı əhatə edə bilər. Bununla yanaşı, müasir qlobal geosiyasi vəziyyəti nəzərə almaq lazımdır. Bu aspektdə isə müxtəlif risklər, qeyri-müəyyənliklər və güclü rəqabət özünü göstərir. Bütün bu faktorları əsas götürsək, Türkiyənin Asiya siyasətində nə kimi nəticələr əldə edə biləcəyi maraq doğurur.

Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Rusiya Federasiyasına səfəri Suriyanın İdlib əyalətində vəziyyətin gərginləşməsi fonunda baş tutdu. Əslində, məhz orada cərəyan edən hadisələrdən sonra Türkiyə lideri Vladimir Putinə zəng edib, görüşmək lazım gəldiyini ifadə edib. Rusiya Prezidenti də onu ölkəsinə səfərə dəvət etdi. Bu səfərin bir sıra aspektdən əhəmiyyətli olduğu aydın oldu. Tərəflər geosiyasi məsələlərlə yanaşı, hərbi sahədəki əməkdaşlıqla da bağlı müzakirələr aparıblar. O cümlədən masada Rusiyanın müasir döyüş təyyarələrinin Türkiyəyə satılması imkanları olub. Bunun fonunda, təbii ki, İdlib məsələsi ciddi müzakirə edilib. Bütövlükdə Moskva və Ankara anlaşıblar. Maraqlıdır ki, konkret detalları dövlət başçıları açıqlamayıblar.

ABŞ, Fransa, Almaniya, Böyük Britaniya, İtaliya, Yaponiya və Kanadanın üzv olduğu "Yeddilər qrupu"nun builki zirvə görüşünün gərgin keçəcəyi öncədən məlum idi. Çünki qlobal miqyasda o qədər çoxlu anlaşılmazlıq, ziddiyyətlər və münaqişələr mövcuddur ki, onların asan həllini gözləmək sadəlövhlükdür. Bundan başqa, artıq dünyada G7-ni hər şeyə qadir qüdrətli təşkilat kimi qəbul etmirlər. Rusiya Prezidenti V.Putin açıq ifadə edib ki, daha böyük təşkilat da var – G20! Dünyanın aktual məsələlərini orada müzakirə etmək daha konstruktivdir. Yəni G7-yə daxil olan ölkələrin iradəsi bütün dünya üçün məcburi deyil. Qlobal səviyyədə olan problemlərin məzmunu da onu göstərir ki, real həll üçün ciddi çalışmalar gərəkdir. Dünyada söz sahibi olan bir neçə dövlətin birgə fəaliyyəti zəruridir.

Azərbaycan uzun illərdir ki, müstəqil dövlət quruculuğu və suverenliyin təmin edilməsi istiqamətində həyati əhəmiyyətli mübarizə aparır, müxtəlif qüvvələrin təxribatlarını dəf edərək, yeni-yeni uğurlar əldə edir. Müstəqillik tarixinə nəzər salsaq, bu tezisi təsdiq edən çox sayda faktlara rast gəlmək olar. Hələ keçən əsrin 90-cı illərində dövlət çevrilişlərinə cəhdlər olmuşdu. Ulu öndər Heydər Əliyevin qətiyyəti və yüksək siyasi iradəsi bütün təhlükələri aradan qaldırdı. Lakin kimsə şübhə etmirdi ki, düşmən dairələr Azərbaycanın müstəqilliyinə qəsd etməkdə davam edəcək, o cümlədən informasiya terrorunu genişləndirəcək və gücləndirəcəklər. Bunun üçün də artıq təcrübədən keçmiş üsuldan – daxildə radikal müxalifət və "beşinci kolon" yetişdirib, onlardan öz mənfur məqsədləri üçün istifadə edirlər. Azərbaycanın siyasi mühitində ənənəvi funksiyasından əl çəkməyən, milli dövlətçiliyə qarşı təxribatçı addımlar atmağa cəhd göstərən radikal müxalif qrup, təəssüf ki, yenidən fəallaşmaqdadır.

Ekspertlərin qənaətinə görə, Brüssel bir sıra geosiyasi məsələlərdə daha fəal və müstəqil mövqe tutmağa başlayır. Buna nümunə olaraq Avropa İttifaqının Böyük Britaniya və Rusiya siyasəti göstərilir. Lakin Brüsselin bu dövlətlərin hər biri istiqamətində mövqeyi fərqlidir. Böyük Britaniya ilə bağlı "Breksit" məsələsi aktualdırsa, Rusiya istiqamətində problemlər çoxdur. Londona münasibətdə Brüssel "ağrısız boşanma"nın yollarını axtarırsa, Moskva ilə daha ciddi və daha çox məsələlərdə fikir ayrılığı vardır. Söhbət Aİ-nin, ümumiyyətlə, Rusiya ilə əməkdaşlıq edib-etməməsindən gedirsə, Böyük Britaniya ilə "Breksit"dən sonra da sıx əməkdaşlıq üsullarından gedir. Yəni London amili Avropanın bütövlüyü məsələsidirsə, Rusiya ən yaxşı halda "mehriban qonşu" kimi Aİ-yə lazımdır. Bu mövqe kontekstində Aİ-nin Böyük Britaniya və Rusiya siyasətinin bəzi incəlikləri üzərində dayanmaq istərdik.

Rusiyanın dövlət başçısının Fransaya səfərində qlobal miqyasda aktual olan məsələlərlə yanaşı, ikitərəfli münasibətlərlə də bağlı müzakirələr aparılıb. Yayılan informasiyalara görə, Rusiya və Fransa prezidentləri müzakirələrdə ciddi razılıqlar əldə edə bilməyiblər. Ancaq müzakirələr çox sayda məsələni əhatə edib. Bundan başqa, E.Makronun "Yeddilər" qrupu ilə bağlı V.Putinə dolayısı ilə etdiyi təkliflər lazımi səviyyədə qarşılıq görməyib. Yaxın Şərqdəki münaqişələrin həllində Moskva və Parisin mövqeyindəki fərqlər qalmaqdadır. Bütün bu məsələlərin fonunda Rusiya-Fransa münasibətlərinin geosiyasi kontekstdə analizi üzərində dayanmağa ehtiyac vardır.

Enerji siyasəti dünya üçün strateji əhəmiyyətli bir faktordur. Hazırda böyük dövlətlər enerji sahəsində üstünlüyü ələ almaq naminə ciddi mübarizə aparırlar. Son dövrlərdə bu mübarizə o dərəcədə intensivləşib ki, qlobal miqyaslı ciddi böhranların meydana gəlməsini daha çox məhz həmin faktorla əlaqələndirirlər. Konkret olaraq, ABŞ dünyanın enerjidaşıyıcıları ilə zəngin olan böyük dövlətlərilə kəskin rəqabətdədir. Bu kontekstdə Amerika daha çox Rusiya, Aİ, Səudiyyə Ərəbistanı, Venesuela, İran, Meksika və digər ölkələrin enerji siyasətinə ciddi təsir göstərməyə cəhd göstərir.