NEWTIMES

Avropa İttifaqının öz potensialına və qlobal geosiyasi proseslərdə oynadığı rola görə çox böyük güc olduğu etiraf edilir. Bu təşkilata üzv olanlar sırasında dünyanın ən yüksək inkişaf etmiş dövlətləri də vardır. "Böyük yeddilik" qrupu ölkələrinin dördü Aİ-yə daxildir. Ekspertlər daim bu təşkilatla ilgili siyasi, ideoloji və geoiqtisadi məsələlərə həssaslıq göstərirlər. Son zamanlar bu ehtiyac Aİ-nin hazırkı durumu və gələcəyi ilə əlaqədar müxtəlif ekspert rəylərinin sayının artması fonunda daha maraqlı görünməkdədir. Doğrudan da, Aİ hansı çətinliklərlə üz-üzədir və onlar bütövlükdə təşkilatı nə kimi hala gətirə bilər? Avropa İttifaqı daxili və xarici mühitdən qaynaqlanan ziddiyyətli məqamlara necə reaksiya verir? Bu kimi suallara cavab tapmaq üçün təşkilatla bağlı bir sıra vacib ziddiyyətli özəlliklər üzərində geniş dayanaq.

Rəsmi İrəvan xeyli vaxtdır ki, "fərqli" xarici siyasət yeritdiyindən və "uğurlar" əldə etdiyindən dəm vururdu. Hakimiyyətə qulluq edən KİV də müxtəlif aspektlərdə Ermənistan rəhbərliyinin "uğurları"ndan yazırdı. Bütün bu yalançı təsəvvürlər Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının Astana sammitində sabun köpüyü kimi dağıldı. Astanadan erməni nümayəndə heyəti məyus qayıtdı. Onlar Ermənistanın mövqeyinin təşkilatda nəzərə alınmadığından gileylidirlər. Əslində isə təşkilat üzvləri reallığa və hüquqi normalara uyğun hərəkət ediblər. Ermənistana anladıblar ki, kollektiv təhlükəsizliyi təmin etmək üçün yaradılan KTMT əsassız erməni iddialarını təmin etməli olan struktur deyil. Burada hər bir üzv dövlətin ilk növbədə kollektiv təhlükəsizliyə verdiyi töhfə əsas sayılır. Bunun fonunda isə KTMT-nin Azərbaycanla maraqlandığı haqqında informasiyalar yayılmağa başlayıb. Belə məlum olur ki, həmin təşkilat öz üzvü Ermənistandan çox Azərbaycana qiymət verir. Məsələnin bu aspektinin geosiyasi məqamları üzərində geniş dayanmağa ehtiyac duyulur.

Dünya KİV-i Amerika rəhbərliyinin noyabrın əvvəllərində işləyib hazırladığı iki qərarın adi hadisə olmadığını vurğulayır. Ekspertlər bunların, əslində, bir-biri ilə bağlantısı olan, lakin fərqli sferaları əhatə edən hadisələr olduğunu ayrıca qeyd edirlər. Biz İrana qarşı sanksiyaların tam həcmdə noyabrın 5-də qüvvəyə minməsi ilə PKK-nın üç liderinin məhv edilməsinə və ya onların yeri barədə verilən informasiyaya görə ABŞ-ın toplam 15 milyon dollar mükafat təyin etməsini nəzərdə tuturuq. Yaxın Şərqdə və ona yaxın geosiyasi məkanlarda cərəyan edən hadisələrə eyni bucaq altında baxsaq, bu iki olayın son dərəcə təhlükəli ssenaridən qaynaqlana biləcəyi haqqında qənaət əldə edə bilərik. Belə ki, İrana qarşı sanksiyalar geniş məkanda xalqların faciəsinə, yoxsulluğuna və qarışıqlığa yol açırsa, PKK-nı səhnədən silmək fonunda yaradılan yeni terror təşkilatı həmin fürsətdən istifadə edib, yeni-yeni fəlakətlərə təkan verə bilər. ABŞ rəsmi səviyyədə başqa terror təşkilatını hüquqi reabilitasiya etməyə çalışmaqla məhz bu məqsədini ortaya qoymuş olur. Bu bağlılıqda meydana gələ biləcək mənzərənin təhlili üzərində dayanmaq istərdik.

Dünya Bankı növbəti hesabatını dərc edib. Orada 150-dən çox ölkənin biznes mühiti ilə bağlı xüsusi göstəricilər yer alıb. O cümlədən biznes fəaliyyətinin asanlaşdırılması üzrə reytinq cədvəli tərtib edilib. Hesabatda yazılır ki, Azərbaycanda biznesin asanlaşdırılması üzrə ciddi müsbət nəticələr əldə edilib. Azərbaycan bu istiqamətdə böyük nailiyyətlər əldə edən 10 ölkə sırasına daxil edilib. Müasir qlobal geosiyasi vəziyyəti və dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində belə böhranın hiss olunduğu bir mərhələdə müstəqil Azərbaycana verilən bu qiymət çox vacib həqiqətləri bir daha meydana çıxarır. Məsələnin əhəmiyyətli aspektlərindən biri geosiyasi-iqtisadi dinamika ilə bağlıdır. Onun üzərində geniş dayanıb, təhlil aparmağa ehtiyac hiss edirik.

Dünya səudiyyəli müxalif jurnalist, ABŞ-ın "Vaşinqton Post" qəzetinin köşə yazarı Camal Kaşıkçının Səudiyyə Ərəbistanının İstanbulda yerləşən baş konsulluğunda qətlə yetirilməsinə laqeyd qalmadı. Müxtəlif səviyyələrdə hadisə qınanıldı. Hətta dövlət başçıları belə məsələyə münasibət bildirdilər. Getdikcə aydın oldu ki, əslində, məsələ xeyli ciddi məqamlarla bağlıdır. Onların sırasında geosiyasi faktorlar heç də son yeri tutmur. Türkiyə rəhbərliyinin fəallığı nəticəsində C.Kaşıkçı cinayəti dünya KİV-ləri və siyasi dairələrinin aktual mövzusuna çevrildi. Hadisənin tam təfərrüatı məlum olmasa da və mərhumun meyiti tapılmasa da, rəsmi olaraq belə bir versiyaya inanırlar ki, bu məsələyə Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhd şahzadəsi Məhəmməd bin Salman Al Saud da qatılıb. Səudiyyə krallığının baş prokurorunun Türkiyəyə səfəri də bu fikri dəyişə bilmədi. Əksinə, Ankara məhkəmənin Türkiyədə keçirilməsində israr etdi. İndi Türkiyənin baş prokuroru istintaq üçün Ər-Riyada səfər edib. Bütün bunlar jurnalistin qətlinin siyasi və geosiyasi bağlantılı olması tezisini gücləndirir. Eyni zamanda, region dövlətləri arasında liderlik mübarizəsinə yeni çalar verir. Məsələnin bu aspekti üzərində geniş dayanmaq istərdik.

Qlobal miqyasda proseslərin sürətli transformasiyası məlumdur. Son zamanlar bunun regional səviyyədə də ciddi təsir göstərməkdə olduğunu mütəxəssislər vurğulayırlar. Həmin bağlılıqda Cənubi Qafqazla ilgili müşahidə edilən hadisələrin geosiyasi qiymətləndirilməsi daha da aktuallaşıb. Bir tərəfdən, ABŞ və Rusiyanın fəallığı, digər tərəfdən isə İrana qarşı sanksiyaların tam olaraq qüvvəyə minməsi ortaya yeni suallar çıxarır. Şübhəsizdir ki, sanksiyalar region ölkələrindən yan keçə bilməz. Artıq mütəxəssislər maliyyə sferasında vəziyyətin dəyişə biləcəyinin ilk işarələrini verirlər. Bu cür məsuliyyətli bir mərhələdə tarixi Dolmabaxça sarayında Türkiyə-Azərbaycan-İran və Türkiyə-Azərbaycan-Gürcüstan görüşünün keçirilməsi çox əhəmiyyətlidir. Ekspertlər həmin hadisələri regional əməkdaşlıqda yeni səhifənin açılması kimi dəyərləndirirlər. Həmin məsələ üzərində geniş dayanmağa böyük ehtiyac görürük.

Cənubi Qafqazın ən kiçik və ən zəif ölkəsində növbədənkənar parlament seçkisinin keçirilməsi ilə bağlı qərar qəbul ediləndən sonra ekspertlər müəyyən proqnozlar verməyə cəhd göstərirlər. Baş nazir Nikol Paşinyanın öncədən planladığı ssenari əsasında Ermənistan addım-addım sözdə qanuni olaraq bu hadisəyə doğru gedir. Prezident Armen Sarkisyanın seçki ilə bağlı fərman imzalaması ilə növbədənkənar parlament seçkisinin keçiriləcəyinə əminlik yarandı. Ancaq Ermənistanın içində olduğu siyasi və geosiyasi proseslərin qısa müqayisəsi göstərir ki, burada vəziyyət heç də stabil deyil. İstənilən an qeyri-müəyyənlik arta bilər. Onun mənbəyi isə yalnız daxildə deyil, xaricdə də ola bilər. Bu ölkə o dərəcədə qarışıq və ziddiyyətli siyasət yeridib ki, siyasi mühitdə təlatümlər qaçılmaz görünür. Ekspertlər bunun bir neçə əlamətini də göstərirlər. Bütün bunlar Ermənistanda erkən seçkinin yarada biləcəyi siyasi və geosiyasi problemlərin üzərində dayanmaq ehtiyacını meydana gətirir.

Azərbaycan paytaxtında VI Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumu çox uğurla başa çatıb. Bu dəfə tədbirin ana mövzusu yaradıcılıq və insan inkişafı olub. Təbii ki, bu məsələlər bütövlükdə humanizm kontekstində müzakirə edilib. Forumda dünyanın müxtəlif guşələrindən yüzlərlə təmsilçi iştirak edib. Tədbirdə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev əhatəli nitq söyləyib. Forum iştirakçıları iki gün ərzində mövzu ilə bağlı maraqlı müzakirələr aparıblar. Bu tədbir həm də ona görə əhəmiyyətli idi ki, Cənubi Qafqazda bir sıra dairələrin gərginliyi daha da artırmağa çalışması ilə ümumi mənzərə xeyli ziddiyyətli hala gəlib. Ermənistan bunların fonunda psevdohumanitar tədbir həyata keçirməyə cəhd göstərdi. Ancaq elə bir nəticəsi olmadı. Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumunda isə bütün dünya üçün aktual olan və müxtəlif sahələri əhatə edən maraqlı məsələlərə toxunuldu. Bu reallığın fonunda tədbirin geosiyasi əhəmiyyəti aspekti üzərində geniş dayanmağa ehtiyac duyduq.

Müasir təhlükəsizlik mühiti hadisələrin gözlənilməz inkişafı, aparıcı dünya ölkələri və regional dövlətlər arasında rəqabətin güclənməsi, separatizm, milli və dini ekstremizmin vüsət alması, həmçinin bir-biri ilə qarşılıqlı təsirdə olan müxtəlif istiqamətli və ziddiyyətli tendensiyalarla xarakterizə edilir. Qloballaşma prosesi ölkələr və regionlar arasında coğrafi sərhədləri sildiyindən transmilli xarakterli yeni tip təhdidlərin bütün təzahürlərinə qarşı mübarizəni çətinləşdirir.

Silahlı münaqişələr zamanı uşaqlarınzərər çəkməməsi üçün uşaq hüquqlarının müdafiəsi barədə hələ 1924-cü ildə Millətlər Cəmiyyəti tərəfindən Uşaq hüquqları haqqında Cenevrə bəyannaməsi, BMT yaradılandan sonra, 1948-ci ildə Baş Məclis tərəfindən İnsan Hüquqları Haqqında Ümumi Bəyannamə, 1959-cu ildə isə Uşaq hüquqları bəyannaməsi qəbul edilmişdir.1949-cu il 12 avqust tarixli IV Cenevrə konvensiyası və 1977-ci il Beynəlxalq silahlı münaqişə qurbanlarının müdafiəsinə dair Cenevrə konvensiyalarına I əlavə protokol mülki əhalinin, o cümlədən, uşaqların mühafizəsi haqqındadır. 1954-cü ildə uşaqların müdafiəsi üçün BMT-nin Uşaq Fondu (UNİSEF) yaradılmış, 1989-cu il noyabrın 20-də BMT Uşaq Hüquqları Konvensiyasını qəbul etmişdir. BMT Baş Məclisi 2000-ci il yanvarın 26-da Uşaq hüquqları haqqında konvensiyaya Uşaqların silahlı münaqişələrə cəlb edilməsinə dair Fakultativ Protokol daxil etmişdir. Eyni zamanda, 1998-ci ildən etibarən BMT Baş Katibinin uşaqlar və silahlı münaqişələr üzrə ilk xüsusi nümayəndəsi öz işinə başlamışdır.