NEWTIMES

Dünyanın bir sıra ekspertləri Rusiyadakı prezident seçkisindən sonra bu ölkənin xarici siyasətində baş verə biləcək dəyişikliklər haqqında fikir bildirməkdədirlər. Onlar hesab edirlər ki, Moskva siyasi kursuna düzəlişlər etməlidir. Hazırda xarici siyasətdə bir sıra ziddiyyətlər mövcuddur ki, bütövlükdə Rusiyada vəziyyəti qeyri-müəyyən edir. Onun Qərb, Şərq, Yaxın Şərq və Cənubla əlaqələrində bir mürəkkəblik yaranır. Eyni zamanda, Moskva xarici siyasət sahəsində konkret uğurlar da əldə edib. Bunu da xarici ekspertlər etiraf edirlər. Lakin Rusiya çox böyük dövlətdir və onun dünyaya ciddi təsiri vardır. Bu səbəbdən də Kremlin xarici siyasəti sistemli və səmərəli olmalıdır. Bu kimi faktorların işığında Rusiyanın xarici siyasətinin növbəti mərhələdə məzmunu ilə bağlı analizə ehtiyac duyuruq.

Son dövrlərdə Yaxın Şərqdə baş verən hadisələr bütün dünya ictimaiyyətinin diqqətini öz üzərinə çəkib. Bütün dövlətlərin maraqları məhz bu regionda toqquşur. Əlbəttə ki, Şərqin təbii zənginliklərinin istismarına imkan verəcək yeni işğal planının arxasında bəzi mühüm məqamlar vardır. Ərəb baharı, Afrikadan Mərkəzi Asiyaya qədər əməliyyatların əsasında "fəlakət kapitalizmi", yəni beynəlxalq terrorizmlə mübarizə adı altında qlobal sərmayəyə yeni pul kanallarının açılması dayanır. Xüsusilə müsəlman ölkələrində oyuncaq dövlətlər qurulmaqda, ölkələr terror bataqlığına çevrilməkdədir. 11 sentyabr 2001-ci ildən etibarən Yaxın Şərqdə eyni ssenari oynanır. Müharibələr, ölkələrin daxili işlərinə müdaxilələr, rejimlərin dəyişdirilməsi, terror qruplarının yaradılması, onlara silah və maliyyə dəstəyinin verilməsi, mülki vətəndaşların öldürülməsi, köçlər, təbliğatlar, qeyri-qanuni sərmayələr, işgəncələr və qanunsuz həbslər bu ssenarinin bir parçasıdır.

İstanbulda İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) fövqəladə sammiti keçirilib. Tədbirin təşəbbüskarı Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan olub. Toplantıya İordaniya Kralı, Qətər Əmiri və İran Prezidenti də qatılıb. İştirakçılar Amerika səfirliyinin Qüdsə köçürülməsi nəticəsində regionda yaranmış geosiyasi vəziyyəti müzakirə ediblər. İƏT yekunda bir sıra qərarlar qəbul edib. Onların sırasında İsrail və ABŞ-a qarşı birgə fəaliyyət haqqında müddəalar da var. O cümlədən bu iki ölkəyə Qüds məsələsində dəstək verən dövlətlərə qarşı da sanksiyaların tətbiq edilməsi imkanlarından bəhs edilib. Bununla ekspertlər İslam aləmində müəyyən bir siyasi təşkilatlanmanın olduğu barədə fikir bildirirlər. Onlar hesab edirlər ki, İslam ölkələri birlikdə ciddi addımlar atmalıdırlar ki, qarşıya çıxan maneələri dəf etsinlər. Bu aspektdə ABŞ siyasətinə təsir edən üç zümrənin mövcudluğu ilə əlaqədar mətbuatda dərc edilən yazılar da diqqəti çəkir. Onların üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Almaniyanın kansleri Angela Merkel Soçidə Vladimir Putinlə görüşüb. Kütləvi informasiya vasitələrinin yaydığı məlumatlara əsasən demək olar ki, tərəflər qlobal siyasətin aktual məsələlərini müzakirə ediblər. Bu zaman onlar siyasi, geosiyasi və təhlükəsizlik aspektləri ilə yanaşı, iqtisadi sferaya da diqqət yetiriblər. Merkel-Putin danışıqlarının detalları barədə geniş məlumat verilməsə də, aydın olur iki, iki böyük geosiyasi güc dünyada baş verən hadisələrə təsir etmək niyyətindədirlər. Rusiya onsuz da müxtəlif regionlarda fəaldır. Almaniya da son illər aktivliyini xeyli artırıb. İndi onlar üçün ortaq fəaliyyət sahəsinin axtarılıb tapılması önəm kəsb edir. Hələlik bu istiqamətdə əhəmiyyətli irəliləyiş əldə edilməyib. Demək olar ki, bütün istiqamətlərdə fikir ayrılığı mövcuddur. Buraya ilk növbədə Suriya müharibəsi, Ukrayna ətrafında münaqişə, "Şimal axını-2" layihəsi, Skripal məsələsi və digərləri daxildir. Ancaq ekspertlər də vurğulayırlar ki, A.Merkelin Soçiyə uçması Almaniyanın Rusiyaya verdiyi önəmə işarə edir. Bu müstəvidə Soçi görüşünün geosiyasi aspektini təhlil etməyə dəyər.

Məşhur amerikalı alim və siyasi filosof Frensis Fukuyama "Deutsche Welle" agentliyinə müsahibə verib. Onun bir çox məsələlər üzrə söylədiyi fikirləri böyük maraqla qarşılanıb. F.Fukuyama liberalizm, "tarixin sonu" və postsovet məkanında sosial-siyasi transformasiyalardan bəhs edib. Xüsusi olaraq Ukrayna, Gürcüstan, Rusiya və Ermənistan hadisələri üzərində dayanıb. F.Fukuyamanın Ermənistandakı olayları müsbət inqilabi dəyişiklik kimi təqdim etməsi birmənalı qəbul edilmir. Proseslərin təhlili göstərir ki, orada situasiya qeyri-müəyyəndir. Hadisələrin nəticələrini proqnozlaşdırmaq risklidir. Təcrübəyə əsasən fikir yürütdükdə isə, əslində, Ermənistanda postsovet məkanında "məxməri inqilab", yaxud "liberal dəyişiklik" adı alında tamamilə başqa prosesin getdiyi qənaəti alınır. Bu kimi məqamlar üzərində daha geniş dayanmağa ehtiyac hiss etdik.

Ermənistanda "məxməri inqilab"dan ağızdolusu danışanlar nədənsə susublar. Onlar bir neçə gün əvvələ kimi ölkədə ciddi siyasi, sosial, iqtisadi və sair dəyişikliklərin olacağından, "erməni demokratiyası"ndan dəm vururdular. Deyirdilər ki, Ermənistan regionda islahatların aparılmasında yeni səhifə açacaq. Xaricdəki ermənilərin də bu prosesə marağı get-gedə sönür, çünki hər kəs görməyə başlayıb ki, İrəvan Moskvanın qoyduğu çərçivədən kənara çıxmaq iqtidarında deyil. Bu baxımdan burada kimin baş nazir olmasının əhəmiyyəti yoxdur. Əsas məsələ Ermənistan rəhbərliyinin müstəqil siyasət yeridib-yeritməməyə qabil olması ilə bağlıdır. Məhz bu məqamla əlaqədar Nikol Paşinyanın Soçidə nələrdən danışacağı maraq doğururdu. O isə gözlənildiyi kimi, fərqli heç nə deyə bilmədi. Ekspertlər bütün bunların işığında Ermənistanın xarici siyasəti ilə bağlı müəyyən fikirlər ifadə edirlər. Həmin aspekt üzərində bir qədər geniş dayanmaq olar.

Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Böyük Britaniyaya olan səfərində hər iki ölkə üçün vacib sayılan bir sıra məsələlər müzakirə edilib. İngiltərə ilə Türkiyə arasındakı münasibətlərin yeni geosiyasi şərtlər daxilində hansı istiqamətdə inkişaf edəcəyi maraqlı idi. R.T.Ərdoğan Londonda apardığı danışıqlarda bu məsələyə aydınlıq gətirdi. Belə görünür ki, Londonla Ankara Avropa İttifaqına üzv olan bəzi ölkələrin antitürkiyə ovqatına baxmayaraq bütün istiqamətlərdə əməkdaşlığı inkişaf etdirməkdə maraqlıdırlar. Hətta strateji xarakter daşıyan məqamların önə çəkilməsindən bəhs edilir. Buraya siyasi, iqtisadi, enerji və hərbi sferalar daxildir. Ekspertlər iki ölkə arasında əlaqələrin inkişafı fonunda qlobal siyasətdə mümkün dəyişikliklərlə bağlı fikir yürüdürlər. Məsələnin bu aspekti üzərində geniş dayanmağa ehtiyac var.

Amerika Prezidenti Donald Trampın İranla imzalanan nüvə sazişindən çəkilməsi ilə bağlı bəyanatı bütün dünya siyasətinə yeni dinamika verdi. Qlobal miqyasda geosiyasi gərginlik daha da artmağa başladı. Çox keçmədi ki, KİV-də İsraillə İran arasında savaşın başlamaqda olduğu haqqında məlumatlar yayıldı. Yaxın Şərqin müxtəlif guşələrində hər iki dövlət bir-birinə hərbi-siyasi zərbələr endirməkdədir. Şübhəsiz ki, regionun digər dövlətləri uzun müddət bu prosesdən kənarda qala bilməzlər. Bu o deməkdir ki, Yaxın Şərqdə bir neçə böyük dövləti əhatə edən gərginlik sahəsi meydana gələ bilər. Eyni zamanda, Rusiya, Çin və Avropanın böyük dövlətləri də məsələyə laqeyd qalmırlar. Nəticədə nələr ola bilər? Dünya daha geniş məkanı əhatə edən müharibə meydanına çevrilə bilərmi? Bu proses bütövlükdə qlobal geosiyasi trendləri hansı müstəviyə ata bilər? Daha əhəmiyyətlisi, dünyanın yeni düzənini yaratmaq kimi ciddi vəzifə qarşıda durarkən, bütün bunlar bəşəriyyəti haraya sürükləyə bilər? Bu suallara cavablar üzərində düşünməyə dəyər.

Müxtəlif "beyin mərkəzləri" dünyada baş verən ciddi geosiyasi proseslər haqqında təhlillər aparır və proqnozlar verməyə çalışırlar. Bu cür yazılarda müəyyən faydalı fikirlər ifadə edilir. Lakin bir sıra hallarda bəzi dairələr öz niyyətlərini obyektiv reallıq kimi qələmə verməklə insanları çaşdırmağa cəhd edirlər. Beynəlxalq Böhran Qrupunun Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı hazırladığı son hesabat-məruzə də bu qəbildəndir. Orada müəllif münaqişə ilə əlaqəli üç mümkün ssenaridən bəhs edir. İlk baxışdan obyektiv təhlil təsiri bağışlayan məruzəyə daha diqqətlə yanaşdıqda, ortaya başqa məqamlar çıxır. Onlar üzərində daha geniş dayanmağa ehtiyac görürük. Çünki Azərbaycan haqqında yanlış təsəvvürlər formalaşdırmaq kimi bir məqsədin olduğunu duyuruq.

Hazırda Ermənistanda baş verən siyasi hadisələrə iki səviyyədə baxmaq olar. Birincisi, vassal, forpost dövlətin daxili sosial, siyasi və iqtisadi reallıqları aspektində. İkincisi, regional və qlobal geosiyasi proseslərin dinamikası kontekstində. Bu iki baxışı vahid məntiqi düzənə gətirmək mümkün olsa, onda Cənubi Qafqazın bu qondarma dövlətində nələrin baş verdiyinin həqiqi üzünü görə bilərik. Hətta qısa təhlil göstərir ki, erməni siyasi şüurunda heç bir dəyişiklik yoxdur. Demokratiyadan isə söhbət gedə bilməz. Çünki iqtisadiyyatı, siyasəti və təfəkkürü kölə vəziyyətində olan cəmiyyətin demokratikləşməsi imkansızdır. Erməni şüuru isə əsrlərdir ki, kənar ssenarilər üzrə siyasiləşib. Bu səbəbdən Paşinyan da erməni ssenarisi deyil. Ermənistana ağalıq edənlərin yeni bir oyunudur. Bunun üzərində bir qədər geniş dayanmaq istərdik.