NEWTIMES

Bir neçə gün bundan öncə ABŞ Milli Kəşfiyyatı Senatda 2018-ci il üçün hesabatla çıxış edib. Orada bütövlükdə dünya üzrə meydana gələ biləcək təhlükə və risklər barədə proqnozlar əks olunub. Rusiya faktoruna xüsusi yer ayrılıb. Məruzədə Kremlin Ukrayna, Belarus və Gürcüstanda hansı riskləri yarada biləcəyi haqda müəyyən qənaətlər səsləndirilib. Amerikalıların fikrinə görə, sadalanan məkanlarda Moskva dağıdıcı, risk yaradıcı və silahlı toqquşmalara apara biləcək faktor rolunu oynayacaq. Yəni böyük bir geosiyasi məkanda Rusiya 2018-ci ildə təhlükə mənbəyi ola bilər. Bunun fonunda da ABŞ kəşfiyyatı Dağlıq Qarabağda müharibə riskinin yüksələ biləcəyini vurğulayır. Ayrıca qeyd edir ki, Moskva Cənubi Qafqazdakı müttəfiqinə hərbi yardım edəcək. Məlumdur ki, Rusiyanın buradakı hərbi müttəfiqi Ermənistandır. Bu səbəbdən Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı regionda genişmiqyaslı savaş yarana bilər. Doğrusu, bu proqnozların nə dərəcədə reallığa əsaslandığı aydın deyil. Ondan daha çox Rusiya düşmənçiliyinin iyi gəlir. Ancaq ermənilərin hər bir əsassız məqamdan öz maraqları üçün istifadə etmək vərdişini nəzərə alaraq məsələnin bir sıra geosiyasi aspektləri üzərində dayanmaq istərdik.

Bakıda "Cənub Qaz Dəhlizi" Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin dördüncü toplantısı keçirilib. Tədbirdə iştirak edən dövlət başçısı İlham Əliyev strateji xarakterli və dərin məzmunlu nitq söyləyib. Azərbaycanın "Cənub Qaz Dəhlizi" layihəsini reallaşdırmaqla əldə etdiyi geosiyasi dividendlərin dərin təhlilini verib. Ölkə rəhbərliyinin təşəbbüsü ilə irəli sürülən əməkdaşlıq formatlarının səmərəli aspektləri bir daha vurğulanıb. Bu barədə Məşvərət Şurasında iştirak edən yüksək səviyyəli qonaqlar də fikir bildiriblər. Göstərilən faktlar sübut edir ki, Azərbaycan qlobal miqyasda əsas enerji təchizatçılarından birinə çevrilməkdədir. Rəsmi Bakı öhdəsinə götürdüyü bütün şərtlərə dəqiq əməl edir. Onun təşkil etdiyi beynəlxalq əməkdaşlıq qrupu da genişlənməkdədir. Deməli, Azərbaycanın həmin istiqamətdə daha böyük uğurlara imza atması üçün bütün imkanlar səfərbər edilib. Bu prizmadan Məşvərət Şurasının toplantısında ifadə olunan bir sıra tezislərin təhlili maraqlı olardı.

Erməni ekspertlər Azərbaycanda prezident seçkisinin apreldə keçirilməsi barədə qərarın qəbul edilməsi ilə bağlı regionda yaranmış geosiyasi vəziyyəti təhlil edirlər. Onların bir qismi İrəvanın qarşısına çoxlu sayda suallar çıxarır. Aydın olur ki, Ermənistanda bəziləri hakimiyyətin daxili və xarici siyasətinin reallığa əsaslanmadığını, qeyri-rasional və perspektivsiz olduğunu anlamağa başlayıblar. Onlar bunu Azərbaycanın əldə etdiyi uğurların fonunda Ermənistanın faktiki olaraq heç bir irəliləyişə nail ola bilməməsi ilə müqayisədə deyirlər. Belə çıxır ki, İrəvanın vədlərinə rəğmən, Ermənistanın hətta ən yaxın müttəfiqləri olan İran və Rusiya belə Azərbaycanla əməkdaşlığa üstünlük verirlər. Burada hər şeyi başqasının üstünə atmaq ağılsızlıqdır. Əsas günahkar Ermənistan rəhbərliyidir. Onun indiyə qədərki fəaliyyəti tamamilə uğursuz prinsiplər üzərində qurulub və faktiki olaraq ölkəni fəlakətə gətirib çıxarıb. İndi Ermənistan heç bir regional layihədə iştirak edə bilmir, onun kənardan asılılığı getdikcə daha da artır. Belə şəraitdə nə etməli? Erməni hakimiyyəti və cəmiyyəti empatiya edə biləcəkmi? Artıq bu, ermənilərin öz problemləridir – "özü yıxılan ağlamaz"!

Nursultan Nazarbayevin bu il yanvarın 16-18-də Amerikaya rəsmi səfəri ilə bağlı müxtəlif fikirlər ifadə edilir. Bu hadisəyə yanaşmalar müxtəlifdir. Ancaq Qazaxıstan dövlət başçısının müzakirə etdiyi məsələlərə obyektiv və ədalətli yanaşanda bir sıra maraqlı və aktual məqamları görmək mümkündür. Hər şeydən öncə, N.Nazarbayev Amerika prezidenti ilə bütövlükdə Mərkəzi Asiya üçün aktual olan məsələləri müzakirə edib. Həmin sırada iqtisadi-ticarət, energetika, nəqliyyat və təhlükəsizliklə bağlı məsələlərə daha çox diqqət yetirilib. Bu istiqamətdə baza kimi "Səmərqənd bəyannaməsi" götürülüb. Bu, onu təsdiq edir ki, Astana ardıcıl xarici siyasət yeridir. Ekspertlər həmin çərçivədə Vaşinqtonda tərəflərin 20-dən çox saziş imzalamasına diqqət çəkirlər. Bu, demək olar ki, strateji tərəfdaşlıq səviyyəsi anlamına gəlir. Müqavilələrdə nəzərdə tutulan maliyyənin həcmi də bu tezisin əsaslı olmasını sübut etməkdədir – 7,5 milyard ABŞ dolları! Buraya amerikalı iş adamlarının Qazaxıstana sərmayə qoyması da daxildir.

İsveçrənin dağ-kurort şəhəri olan Davosda növbəti Dünya İqtisadi Forumu keçirilib. Tədbirdə çoxlu sayda siyasi lider, mütəxəssis, ekspert və ictimai xadimlər iştirak ediblər. Foruma 70-dən artıq ölkənin dövlət və hökumət başçısı qatılıb. Bütövlükdə 100-dən çox ölkədən 3 minə yaxın nümayəndə iştirak edib. Prezident İlham Əliyev də tədbirdə iştirak edib. Dövlət başçısı 30-a yaxın görüş keçirib, Azərbaycan üçün əhəmiyyətli olan məsələləri müzakirə edib. Forumda əhəmiyyət daşıyan məqamlar sırasında ənənəvi inklüziv indeksin müəyyənləşməsində Azərbaycanın əldə etdiyi nəticə də olub. Ölkəmiz həmin indeks üzrə inkişaf edən ölkələr arasında 3-cü yeri tutub. Onu xatırladaq ki, inklüziv indeks ümumi daxili məhsulun alternativi kimi işlənib hazırlanır. Mütəxəssislərin rəyinə görə, o, insanların öz ölkələrində iqtisadi tərəqqini qiymətləndirdikləri meyarları daha dəqiq əks etdirir. Bu ilki hesabatda Azərbaycan 7 mümkün baldan 4,69-nu toplayaraq Litva və Macarıstandan sonra 3-cü yeri tutub. Forumda dövlət başçısı çıxış edərək geosiyasi aspektdə çox maraqlı məqamlara toxunub.

Cənubi Qafqazdakı geosiyasi dinamikaya Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin son dərəcə mənfi təsir etdiyini hamı etiraf edir. Problemin həll edilməməsi qeyri-müəyyənliyi daha da dərinləşdirir. Gözləmək olardı ki, ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədr dövlətləri 2018-ci ildə münaqişənin ədalətli həlli istiqamətində real və səmərəli addımlar atacaqlar. Lakin bu ilin ilk ayından Qərb və Rusiya KİV-də dərc edilən bir sıra analitik yazıya görə, belə bir nikbin əhval-ruhiyyə yoxdur. Əksinə, onlar mövcud vəziyyəti saxlamağa və tərəflərin qəti addım atmamasına çalışacaqlar. Konkret deyilsə, münaqişənin həllini deyil, status-kvonun dəyişməməsini önə çəkməyə cəhd edəcəklər. Təbii ki, bu, dolayısı ilə təcavüzkara dəstək vermək deməkdir. Bu kimi məqamları nəzərə alıb, 2018-ci ildə Dağlıq Qarabağla bağlı hansı proseslərin gedə biləcəyini təhlil etmək aktuallıq kəsb edir.

Bir müddətdir ki, Ermənistan və Rusiyanın bəzi KİV orqanlarında Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli üçün Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovun prinsiplər hazırladığı haqqında informasiyalar yayılırdı. Azərbaycanda da bəzi ekspertlər bununla bağlı proqnozlar verməyə çalışırdı. Yanvarın 15-də Moskvada keçirdiyi mətbuat konfransında S.Lavrov bu məsələyə müəyyən dərəcədə aydınlıq gətirdi. Onları təhlil edən rusiyalı siyasi analitik Sergey Markedonov açıq vurğulayıb ki, belə bir şey yoxdur. Sergey Lavrovun münaqişə ilə bağlı sistemli prinsipləri mövcud deyil. Xarici işlər nazirinin dedikləri də bunu sübut edir. Buna görə də problemin həlli "açarı"nı Rusiyada axtaranlar yanılırlar. Maraqlı fikirdir və bununla bağlı daha geniş analiz aparmağa ehtiyac duyuruq.

Bir sıra media orqanları son zamanlar antiazərbaycan kampaniyası aparanların dəyirmanına su tökməyi xatırladan informasiyalar yayırlar. Onlar milli maraqları deyil, kənar qüvvələrin mənafelərini müdafiə edirlər. Konkret olaraq Avropa İttifaqı və Avropa Şurası ilə əlaqəli məsələlərdə yanlış mövqedə durur və bilmədikləri məqamları bildikləri kimi qələmə verməyə cəhd edirlər. Bunun fonunda Azərbaycan rəhbərliyinə, yüksək vəzifə tutan insanlara qarşı haqsız fikirlər yazır, onları olmayan günahlarda ittiham etməyə çalışırlar. Ancaq kiçik araşdırma belə göstərir ki, həmin dairələr böyük yanlışlıq içindədirlər. Tarixi faktları araşdırıb həqiqəti öyrənmək əvəzinə xaricdən verilən paylara görə öz dövlətinin nümayəndələrinə böhtan atırlar. Yalançı demokratların sifarişi ilə hərəkət edən bu qruplar ölkənin imicinə, onun rəhbərliyinə qarşı fəaliyyət göstərirlər. Bu bağlılıqda Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi Novruz Məmmədovun Avropa qurumları ilə bağlı ifadə etdiyi haqlı fikirlərin düzgün dərk edilməməsi pis haldır. Aparılan araşdırma kimin haqlı olduğunu gün kimi ortaya qoyur.

Amerika Prezidentinin Qüdslə bağlı ifadə etdiyi fikirlər qlobal siyasəti silkələməkdə davam edir. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) Ankaranın təşəbbüsü ilə İstanbulda keçirdiyi sammitdə mühüm bir sənəd qəbul edib. Təşkilat üzvləri Donald Trampın qərarını kəskin qınayaraq, öz etirazlarını bildiriblər. Onlar Şərqi Qüdsü Fələstin dövlətinin paytaxtı kimi tanıdıqlarını bəyan ediblər. Üstəlik, digər dövlətləri də eyni addımı atmağa çağırıblar. Bununla da beynəlxalq səviyyədə yeni bir ziddiyyət meydana gəlib. Qüds şəhərini ABŞ İsrailin, 60-a yaxın müsəlman ölkəsi isə Fələstinin paytaxtı olaraq qəbul edirlər. Mütəxəssislər belə bir ziddiyyətin ciddi geosiyasi problemlərə yol aça biləcəyindən ehtiyatlanırlar. Məsələyə müsəlman dövlətlərinin öz daxili münasibətləri prizmasından yanaşdıqda da maraqlı və düşündürücü məqamları görmək olur. Aydın olur ki, müsəlman ölkələrinin öz aralarında olan münasibətləri arzu olunan səviyyədə deyil. Hətta bir sıra aspektlərdə kəskin fərqlər qalmaqdadır. Belə bir şəraitdə Qüds məsələsi də daxil olmaqla, müsəlman dövlətlərinin aldıqları qərarlar nə dərəcədə reallaşa bilər? Bu kimi suallar üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Belçikanın paytaxtı Brüssel şəhərində Avropa İttifaqının "Şərq tərəfdaşlığı" proqramı çərçivəsində növbəti zirvə görüşü keçirilib. İki il bundan əvvəl Riqada baş tutan tədbirdə alınan qərarlar bir sıra suallar yaratmışdı. O cümlədən həmin sammitdə qəbul edilən yekun bəyannamədə Ukrayna, Moldova və Gürcüstandakı münaqişələrin bu ölkələrin ərazi bütövlüyü çərçivəsində həllinə dəstək ifadə olunsa da, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü ilə bağlı bir fikir bildirilməmişdi. Brüssel sammiti bu məsələdə mümkün dəyişikliklər kontekstində də maraq doğururdu. Zirvə görüşü göstərdi ki, Azərbaycan diplomatiyası böyük zəhmət hesabına uğur əldə edib. Ermənistan və ona havadarlıq edən dairələrin sammit ərəfəsi apardıqları antiazərbaycan kampaniyası diplomatiyamızın çevikliyi və səmərəliliyi sayəsində puç oldu. Brüsseldə qəbul edilən birgə bəyannamədə bütün ölkələrin, o cümlədən Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmini birmənalı vurğulandı. Bundan başqa, Prezident İlham Əliyevin dərin məzmunlu nitqi Azərbaycanın həm Avropa İttifaqı, həm də ümumiyyətlə, bütün beynəlxalq təşkilatlarla qarşılıqlı münasibətləri nə dərəcədə səmərəli qurduğunu bir daha nümayiş etdirdi.