NEWTIMES

Amerikanın dövlət başçısı Donald Trampın Yaponiya, Cənubi Koreya, Çin, Vyetnam və Filippini əhatə edən uzunmüddətli səfərinə dünya KİV-i və analitik dairələr böyük maraq göstəriblər. ABŞ Prezidentinin ASEAN sammitində iştirakı haqqında elə də geniş təhlil aparmayan ekspertlər, onun Pekin müzakirələrinə daha çox diqqət yetiriblər. Bu da təsadüfi deyil. Çünki hazırda dünyanın geosiyasi taleyində Vaşinqton-Pekin münasibətlərinin rolu daha yüksəkdir. Eyni zamanda, iki böyük güc arasında Asiya-Sakit okean hövzəsində bir sıra problemlər yaşanır. Həmin bağlılıqda Şimali Koreyanın nüvə silahlarını sınaqdan keçirməsinə həssas reaksiyalar mövcuddur. Bir sıra ekspertlər bunları nəzərə alaraq D.Trampın səfərinə bədbin qiymət verirdilər. Ancaq əldə olunan nəticələr daha maraqlı bir prosesin başladığını göstərməkdədir. Onun geosiyasi aspektləri üzərində geniş dayanmaq ehtiyacı duyulur.

İranın paytaxtında Azərbaycan, Rusiya və İran dövlət başçılarının görüşünün keçirilməsinə ekspertlərin marağı böyük olub. Orada müzakirə olunan məsələlərin regional və qlobal inteqrasiyaya ciddi yardım edəcəyi qənaəti vardır. Müxtəlif kontekstlərdə təhlil edilən görüşün tarixi əhəmiyyətini də vurğulamaq lazımdır. Bu müzakirələr Azərbaycanın təklif etdiyi üçtərəfli əməkdaşlıq formatı çərçivəsində baş tutub. Birinci zirvə görüşü Bakıda keçirilmişdi. Tehran sammiti ikinci addımdır. Gələn il prezidentlər Rusiyada görüşməyi qərara alıblar. Bu prosesin davamlı olması proqnozlaşdırılır. Çünki müzakirələrdə əhəmiyyəti olan geosiyasi, iqtisadi, ekoloji, mədəni, enerji, təhlükəsizlik problemləri ilə bağlı fikir mübadiləsi aparılır və müəyyən qərarlar qəbul edilir. Onların reallaşması istiqamətində də konkret addımlar atılır. Azərbaycanın maraqları baxımından da bu prosesin əhəmiyyəti çoxdur. Biz məsələnin həmin kontekstdə başlıca geosiyasi məqamları üzərində dayanmaq istərdik.

Dövlət başçısı İlham Əliyev oktyabrın 4-də Avropa İttifaqı Şurasının Siyasi və Təhlükəsizlik Komitəsinin nümayəndə heyətini qəbul edib. Müzakirələr maraqlı keçib. Azərbaycan Prezidenti söylədiyi nitqində Avropa İttifaqı ilə əməkdaşlığın başlıca şərtlərini bir daha nümayəndə heyətinin üzvlərinin diqqətinə çatdırıb. Ölkə rəhbəri həyata keçirdiyi siyasi kursda müstəqillik xəttinin, qətiyyətli mövqenin mərkəzi yer tutduğunu ifadə edib. Rəsmi Bakı atdığı bütün addımlarda həmin prinsipə qətiyyət və dönməzliklə əməl edir. O cümlədən Aİ və onun müxtəlif institutları ilə əlaqələrdə bu, özünü daha qabarıq büruzə verir. İndi hamıya Aİ-nin "Şərq tərəfdaşlığı" proqramı ilə bağlı yaranmış vəziyyət məlumdur. Həmin layihədə nəzərdə tutulmuş ölkələrdən ikisi – Ermənistan və Belarus – Rusiyanın Avrasiya inteqrasiya təşəbbüsünə qoşulublar. Ukrayna, Moldova və Gürcüstan ifrat qərbyönümlü mövqeləri ilə özlərinə bir sıra geosiyasi ziddiyyətlər yaratmaqdadırlar. Onların Aİ-yə assosiativ üzvlüyü reallıqda elə bir rol oynamayıb.

Son vaxtlar Türkiyədə müəyyən xarici qüvvələr tərəfindən idarə olunan bəzi şəxslərin atdığı addımlar Azərbaycan ictimaiyyətində narahatlıqla izlənilir. Belə ki, sentyabrda bir neçə Türkiyə vətəndaşının ermənilər tərəfindən işğal edilən Azərbaycanın tarixi torpağı olan Dağlıq Qarabağa qanunsuz səfər etməsi, oktyabrda isə Avropa Şurası Parlament Assambleyasında başda Dəniz Baykal olmaqla Cümhuriyyət Xalq Partiyasından (CHP) olan millət vəkillərinin "Azərbaycanda demokratik təsisatların vəziyyəti" adlı tənqidi hesabat üzrə qətnamənin lehinə səs vermələri böyük müzakirələrə səbəb olmuşdur.

Türkiyə Prezidentinin İrana baş çəkməsinə ekspertlər ciddi maraq göstəriblər. Onlar bu səfərin arxasında qlobal geosiyasi proseslərlə bağlı mühüm məqamların dayandığını düşünürlər. Eyni zamanda, Yaxın Şərqdə son zamanlar müşahidə edilən bir sıra geosiyasi dəyişikliklər prizmasından iki böyük dövlətin əlaqələrinin yeni məzmun kəsb edə biləcəyi proqnozlaşdırılır. Buraya, bir qayda olaraq, Rusiya da aid edilir. Kremlin Ankara-Tehran əməkdaşlığının geosiyasi-hərbi aspektinin əsas təkanvericisi olduğu bildirilir. Bunların fonunda Yaxın Şərq-Cənubi Qafqaz-Mərkəzi Asiya oxunda meydana çıxa biləcək geosiyasi özəlliklərin analizi aktuallıq kəsb edir. Bundan başqa, tarixi Türkiyə-İran müttəfiqliyi baş tuta bilərmi?

Zaman-zaman Azərbaycana qarşı "qara piar" kampaniyalarının təşkil edildiyini bilirik. Müxtəlif səviyyələrdən ölkəmizin əleyhinə yalanlar uydurulur. Ancaq bunların sırasında "kirəlik adamlar" var ki, onlar sistemli şəkildə pis işlər görməkdədirlər. Avropa Şurasının baş katibi Turbyörn Yaqland və ABŞ Konqresinin üzvü Kris Smit, deyəsən, daha qabağa getməyi qərara alıblar. Hər iki şəxsin kimliyi yaxşı məlumdur. Onların bir sıra dairələrlə əlaqələri haqqında informasiyalar yayılıb. Bu dəfə hər ikisi antiazərbaycan cəbhəsində qoşa dayanmağa cəhd göstəriblər. T.Yaqland sentyabrın 13-də Avropa Şurasına üzv ölkələrin səfirləri ilə görüşündə Azərbaycanı insan haqları ilə bağlı ittiham edərək, onu təşkilatdan çıxarmaqla hədələyib. K.Smit isə sentyabrın 26-da Konqresə sənəd təqdim edərək, Azərbaycanda insan haqlarının pozulduğunu iddia edib. Ekspertlər onların məhz bu dönəmdə meydana çıxmalarını təsadüfi hesab etmirlər.

Bu yaxınlarda BMT-nin Baş Assambleyasının 72-ci sessiyası keçirilib. Dünya miqyasında bir-birindən ziddiyyətli proseslərin getdiyi, böyük dövlətlər arasında münasibətlərin daha da kəskinləşdiyi bir mərhələdə dünya ictimaiyyətinin diqqəti Nyu-Yorka yönəlmişdi. İnsanlar siyasətçilərdən problemlərin həlli yolları ilə bağlı fikirlər gözləyirdilər. Lakin bir sıra dövlət başçıları radikal və əsassız çıxışları ilə ümidləri doğrultmadı. Xüsusilə Ermənistana rəhbərlik edən Serj Sarkisyan gülüş obyektinə çevrildi. Bununla yanaşı, əksər dövlət başçılarının nitqləri böyük maraqla dinlənildi. Onların sırasında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin xüsusi yeri vardır. Çünki dövlət başçısı öz cəsarətli çıxışında elə məqamlara toxundu ki, həmin məqamlar yalnız Azərbaycan üçün deyil, bütövlükdə BMT-müstəqil dövlətlər münasibətləri aspektində aktual və zəruridir. Prezident İlham Əliyevin ifadə etdiyi fikirlər, hər şeydən əvvəl, Azərbaycan-BMT münasibətlərinin məzmunu və inkişaf dinamikası baxımından əhəmiyyətlidir.

Konstitusiyamıza görə xarici siyasətin yürüdülməsi hakimiyyətin icraedici orqanına həvalə edildiyi bir halda, bu sahəyə müdaxilə etmək eşqinə düşmüş Konqresimiz Amerikanın Qafqazda olan maraqları baxımından ciddi səhvlərə yol verməyə çox yaxındır. Bu yaxınlarda Konqres Azərbaycanda insan hüquqları sahəsində olan çatışmamazlıqlara görə bu ölkəni sanksiyaların tətbiqi ilə hədələmiş, eyni zamanda Dağlıq Qarabağda minatəmizləmə işlərinə kiçik məbləğin ayrılmasına icazə vermişdir.

Qlobal miqyasda gedən geosiyasi proseslər Cənubi Qafqaza da öz təsirini göstərir. Regionda yerləşən dövlətlərin taleyi daha da aktuallaşır. Bu baxımdan, Moskvada Azərbaycanla Rusiyanın geosiyasi tərəfdaşlığına həsr edilmiş beynəlxalq konfransın təşkili böyük önəm kəsb edir. Təşəbbüskar Rusiya tərəfidir. Tədbirdə çıxış edən rusiyalı mütəxəssislər iki ölkə arasında əməkdaşlığın bütövlükdə region üçün ciddi əhəmiyyəti olduğunu vurğulayıblar. Moskvanın tərəfdaş kimi məhz Bakını seçməsinin isə çoxlu səbəbləri vardır. Lakin onların təməlində duran əsas məqam Azərbaycan rəhbərliyinin ölkənin müasir tələblərə cavab verən müstəqil inkişaf kursunu dönmədən həyata keçirməsi ilə bağlıdır. Bu kursun əsasını Ulu öndər Heydər Əliyev qoyub. Həmin tezisdən çıxış edərək, tədbir iştirakçıları Rusiya-Azərbaycan əlaqələrinin perspektivləri ilə bağlı geniş fikir mübadiləsi aparıblar. Onların geosiyasi-nəzəri təhlili üzərində dayanmağın faydası olardı.

Bu il sentyabrın 14-də Bakıda ölkəmiz üçün tarixi əhəmiyyətli bir hadisə baş verdi. Azərbaycan 6 ölkənin 11 şirkəti ilə 2050-ci ilə qədər "Azəri", "Çıraq" yataqlarının və "Günəşli" yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsinin birgə işlənməsi və neft hasilatının pay bölgüsü haqqında düzəliş edilib yenidən işlənmiş saziş imzaladı. Bəlkə də bir çoxları üçün gözlənilməz olan bu hadisənin, əslində, dərin kökləri vardır. 1994-cü ildə Ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi uzaqgörənliyi, qətiyyəti və əzmkarlığı sayəsində "Əsrin müqaviləsi" imzalandı. Bununla Azərbaycan hökuməti ilə BP başda olmaqla dünyanın böyük enerji şirkətləri arasında uzunmüddətli əməkdaşlığın təməli qoyuldu. Keçən müddət ərzində əldə edilən təcrübə təsdiqləyir ki, tərəflər bir-birinə etibar edir və əməkdaşlığı davam etdirməkdə qərarlıdırlar. Həmin səbəbdən, imzalanan yeni saziş Azərbaycanın geosiyasi nüfuzunun yüksəlməsi, müstəqil dövlət quruculuğu prosesinin uğurla inkişaf etdirilməsi baxımından olduqca qiymətlidir.