NEWTIMES

İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahunun Azərbaycana ikinci səfəri geniş rezonans doğurub. Bunu iki istiqamətdə müşahidə etdik. Birincisi, ölkələr arasında əməkdaşlıq keyfiyyətcə yeni səviyyəyə yüksəlir. İqtisadi əlaqələrin genişləndirilməsi ilə bağlı xüsusi komissiya yaradılır. Bundan başqa, müxtəlif sferalarda əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsinə dair konkret sənədlər imzalanıb. İkincisi, bəzi dairələr bu yaxınlaşmadan narahatlıqlarını gizlətmədilər. Xüsusilə Ermənistan özünə qarşı təhlükələrin meydana gələ biləcəyini ifadə etdi. Çox təəssüf ki, qonşu və dost İranda da bəzi şəxslər Azərbaycan-İran münasibətlərinin ruhuna zidd olan fikirlər söylədilər. Bütün bunların fonunda İsrail-Azərbaycan münasibətlərinin gələcəyi ilə bağlı müəyyən analitik fikirlər söyləməyə ehtiyacın olduğunu düşünürük.

Milli valyutaların ABŞ dollarına nisbətən dəyərdən düşməsi müxtəlif sahələrə təsir edir. İnsanların həyat səviyyəsi aşağı düşür, bir sıra ölkələrdə inflyasiya dərinləşir. Bu vəziyyətdən çıxış yolu axtarılır. O cümlədən Türkiyə Rusiya və Çinlə ticarəti milli valyuta ilə aparmaq qərarına gəlib. Mütəxəssislər bu dəyişikliyin geosiyasi dinamikaya ciddi təsir edə biləcəyini vurğulayırlar. Bu hadisələrin fonunda Yaxın Şərqdə hərbi durum da daha gərgin və dramatik hal alır. Suriyada vəziyyət xeyli qarışıb. Burada müharibə şiddətlənir, tərəflər arasında amansız toqquşmalar baş verir. Digər yandan isə İraqda İŞİD-lə mübarizə güclənir. Lakin orada həm də terror qruplarından bəziləri əlavə güc alırlar. Bütün bunlar regionun geosiyasi mənzərəsini kifayət qədər mürəkkəbləşdirir. Bəs onların nəticəsi necə ola bilər?

Hər bir tarixi şəxsiyyətin xidmətləri mənsub olduğu xalqın yaddaşında əbədi qalır, ancaq bununla məhdudlaşmır. Çünki elə dühalar var ki, onlar həm də bəşər əhəmiyyətli işlər görürlər. Azərbaycan xalqının görkəmli oğlu Heydər Əliyev məhz həmin şəxsiyyətlərdəndir. Dövlət xadimi kimi Ulu öndər Azərbaycan üçün əvəzedilməzdir. Müstəqil demokratik dövlətin memarı olan Heydər Əliyev həm də ölkənin müasirləşməsinin başlıca xəttini müəyyənləşdirmiş insandır. Onun işləyib hazırladığı inkişaf konsepsiyası zamanın bütün sınaqlarından uğurla çıxaraq Azərbaycanı zirvələrdən zirvələrə aparmaqdadır. Siyasi varislik prinsipini gözləyən Prezident İlham Əliyev də Ulu öndərin dövlət quruculuğu ilə bağlı strateji fikirlərini yaradıcılıqla həyata keçirməkdədir. Müstəqil dövlətimiz etibarlı əllərdədir. Faktiki olaraq 1993-cü ilin ikinci yarısından başlayan Heydər Əliyev yolunun bir sıra məqamları üzərində daha geniş dayanmağa ehtiyac duyuruq.

Suriya və İraqda vəziyyətin daha da mürəkkəbləşməsi Yaxın Şərq ətrafındakı regionlarda da təhlükəsizlik məsələsini xeyli aktuallaşdırır. Ekspertlərin fikrinə görə, Yaxın Şərqdə fəaliyyət göstərən qrupların tərkibi çox qarışıq olduğundan, əslində, ortaq bir strategiyanı həyata keçirmək imkansızdır. Burada region dövlətlərinə və buraya aidiyyəti olmayan böyük ölkələrə bağlı olan qruplaşmalar az deyil. Belə vəziyyətdə Yaxın Şərqdəki prosesləri nəzarətə götürüb, sülhü təmin etmək məsələsi xeyli mürəkkəbləşir. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, bu cür durum Cənubi Qafqazda təhlükəsizlik məsələsinə də təsirsiz qalmaya bilər. Bu bağlılıqda Ermənistanın Yaxın Şərqdəki mürəkkəb və ziddiyyətli situasiyadan istifadə edərək, artıq Cənubi Qafqazda suları bulandırmağa başladığı tezisi düşündürücüdür. Çoxkombinasiyalı geosiyasi manevrlər və təxribatçı addımlar Cənubi Qafqazda hansı proseslərin əsasını qoya bilər?

Bir sıra böyük dövlətlərin başı Yaxın Şərqdə müharibəyə qarışdığı bir zamanda rəsmi Pekin perspektivli "Yeni İpək Yolu" layihəsini inkişaf etdirməkdədir. Son illər Çinin həmin layihə çərçivəsində yatırdığı sərmayənin həcmi 1 trilyon ABŞ dollarını keçib. Sentyabrın 26-da Çinin Sian şəhərində təşkil edilən beynəlxalq seminarda çıxış edənlər həmin məqamı xüsusi vurğulayıblar. Dünyanın müxtəlif ölkələrindən tədbirdə iştirak edən mütəxəssislər Pekinin strateji məqsədlərini də analiz ediblər. Hazırlanan yekun sənəddə bu strategiyanın bir neçə istiqaməti vurğulanıb. "Yeni İpək Yolu" ilə bağlı atılan addımlar dünya siyasətinə də təsir göstərir. Ölkələrin buna reaksiyası müxtəlifdir. Ermənistanın reaksiyasından aydın olur ki, rəsmi İrəvan hələ də reallığı dərk etmir. Bu layihəyə də öz qərəzli siyasi mövqeyindən qiymət verməyə çalışır ki, bu da ölkənin hələ uzun müddət təcrid vəziyyətində qalma ehtimalını göstərir. Bu kimi məqamların analizi oxucular üçün maraqlı ola bilər.

Prezident seçkilərindən sonra Amerikanın xarici siyasətində mümkün dəyişikliklər haqqında ekspertlər fikir yürüdürlər. Bu sırada rəsmi Vaşinqtonun Azərbaycan və Türkiyə istiqamətində ata biləcəyi addımlar üzərində dayanırlar. Bu zaman bir məqama diqqət çəkirlər ki, Donald Tramp hətta bir sıra Avropa dövlətləri başçılarından əvvəl Azərbaycan və Türkiyə rəhbərliyi ilə telefonda danışıb. Özü də ABŞ-ın yeni Prezidenti hər iki ölkə ilə əməkdaşlığı daha da inkişaf etdirmək fikrində olduğunu açıq deyib. Bunlara ekspertlər müxtəlif qiymətlər veriblər. Erməni mütəxəssislərin isə qısqanclığı və qeyri-obyektivliyi aydınca hiss olunur. Onlar Amerikanın regionda iki müsəlman ölkəsinə daha çox üstünlük verməsini həzm edə bilmirlər. Lakin reallıq budur və məhz Azərbaycanla Türkiyə müstəqil siyasət yeridir, bütün dövlətlərlə bərabərhüquqlu konstruktiv əməkdaşlığa üstünlük verirlər.

Qlobal miqyasda sürətli geosiyasi dəyişikliklərin getdiyi bir zamanda Türkiyə rəsmən təhlükəsizlik konsepsiyasını yeniləşdirdiyini bəyan edib. Onun müxtəlif müddəaları barədə Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan fikir söyləyib. Onlardan aydın olur ki, Ankara öz qarşısına kifayət qədər ciddi məqsədlər qoyub. Buna Qərb və Çinin reaksiyası da maraqlıdır. Avropa İttifaqı Türkiyəni itirmək istəmir, Çin isə onu Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatında görməyi arzulayır. Türkiyənin özünün məqsədləri isə bir qədər fərqlidir. O, artıq superdövlət olmaq iddialarını ortaya qoyur. Atacağı bütün addımlar bu məqsədə xidmət etməlidir. Hazırkı geosiyasi dinamikada bu, nə dərəcədə realdır? Ankara həmin məqsədə çatmaq üçün konkret resurslara və gücə malikdirmi? Bu cür suallara cavab tapmaq maraqlı olardı.

Azərbaycan müstəqilliyinin 25-ci ildönümünü xüsusi şəraitdə qeyd etdi. Hazırda dünyanın bir çox regionlarında müharibə alovu çoxlu sayda insanın həyatına son qoyur. İşgəncələr, hüquq pozuntuları, sürgünlər, qaçqınlıq, miqrantlara qarşı qeyri-insani münasibətlər baş alıb gedir. Prezident İlham Əliyevin ifadə etdiyi kimi, "ətraf od tutub yanır". Belə bir şəraitdə Azərbaycan sabit inkişaf və tərəqqi adasını xatırladır. Bəs onu belə bir sabit inkişafa hansı siyasət gətirib çıxarıb? Bu sualın cavabını 25 il ərzində həyata keçirilən müstəqil siyasətin işığında tapmaq olar. Obrazlı desək, ötən müddətin hər səhifəsinə Ulu Öndərin əsasını qoyduğu müstəqil dövlət quruculuğu kursunun nuru fonunda nəzər salsaq, çox maraqlı məqamları görmüş olarıq. Burada müxtəlif destruktiv qüvvələrlə gərgin mübarizə, təxribatlara qarşı ciddi dirəniş, reallaşdırılan beynəlxalq layihələr, aparılan böyük diplomatik savaş və irəli sürülən geosiyasi əməkdaşlıq formatları vardır. Azərbaycan 25 ildə Cənubi Qafqaz fenomeni kimi siyasətə qədəm qoyub. Bakı dünyaya bu regionda yerləşən dövlətin dünya siyasətinə necə və hansı məzmunda töhfə verə biləcəyinin ən səmərəli formulunu nümayiş etdirib. Müstəqil dövlətçiliyin geosiyasi aspektdə ən gözəl töhfəsi məhz bundan ibarətdir.

İndi hamı dünya miqyasında mövcud olan problemlərdən danışır. Mütəxəssislər və siyasətçilər vəziyyətin getdikcə mürəkkəbləşdiyini, meydana yeni təhdidlərin çıxdığını və qlobal trendlərin qeyri-müəyyənliyini vurğulayır, bu əsasda yaxın perspektivdə bəşəriyyəti nələrin gözləyə biləcəyini proqnozlaşdırmağa çalışırlar. Maraqlıdır ki, böyük dövlətlərin liderləri belə hesab edirlər ki, proseslər bu istiqamətdə davam etdiyi təqdirdə olduqca təhlükəli durum ortaya çıxa bilər. Lakin daha təəccüblüsü odur ki, bu fikirləri söyləyənlər konkret xilas yolu göstərmirlər – hər kəs qarşısındakını ittiham edir. Bu isə beynəlxalq münasibətlərdə dialoq imkanlarını heçə endirir. O cümlədən universal beynəlxalq təşkilatların təkmilləşdirilməsi işinə əngəllər törədir. Bu kimi məsələlərin müzakirəsinə həsr edilmiş "Valday" beynəlxalq diskussiya klubunun növbəti tədbiri maraqlı keçib. Burada Rusiya Prezidenti Vladimir Putin də çıxış edib.

Türkiyənin terrorla mübarizəsi fonunda Qərb dövlətlərinin reaksiyası düşündürücü xarakter almaqdadır. Ənənəvi müttəfiq hesab olunan bir sıra Avropa ölkələri açıqca rəsmi Ankaranı ittiham edirlər. Onlar bir tərəfdən Ankaradan terror təşkilatlarına qarşı çox sərt mövqe tutmamasını tələb edir, digər tərəfdən isə HDP-li millət vəkillərinin müdafiəsinə qalxırlar. Bu zaman Avropanın böyük dövlətləri həmin millət vəkillərinin Türkiyə məhkəməsinə getməkdən imtina etməsinə heç reaksiya vermirlər, Türkiyənin şəhər və qəsəbələrində törədilən terrorun kökünün kəsilməsi üçün bir addım belə atmırlar. Rəsmi Ankaranın isə bu hadisələrə reaksiyası çox sərtdir. Türkiyə rəhbərliyi qətiyyətlə bəyan edir ki, terrora qarşı sona qədər özü bildiyi kimi mübarizə aparacaq və hər bir millət vəkili də hüquq qarşısında məsuliyyət daşıyır. Kənardan edilən heç bir təzyiqə Türkiyə dövlət və millət olaraq boyun əyməyəcək. Bu bəyanatların fonunda regional və qlobal miqyasda geosiyasi mənzərənin dinamikası maraq doğurur.