NEWTIMES

Nəhayət, sükut pozuldu. Qlobal koronavirus pandemiyasının yaratdığı geosiyasi və informasiya burulğanı fonunda Avropa İttifaqı (Aİ) da daxil olmaqla, böyük güclərin xarici siyasətdə atacaqları konkret addımlar sanki "yaddan çıxmışdı". Dövlət başçıları əsasən pandemiyanın meydana gətirdiyi yeni dünya mənzərəsini analiz etməyi və ondan çıxış yollarını axtarmağı önə sürürdülər. Reallıqda isə həmin güclər heç biri praktiki təkliflə çıxış etmirlər. Nəticədə, dünya geosiyasi qarışıqlığın və risklərin getdikcə artdığı meydanı xatırladır. Bunun fonunda Aİ-nin "Şərq Tərəfdaşlığı" proqramı ilə bağlı atdığı addımlar ekspertlərin marağına səbəb olub. 2020-ci ildən sonra həmin istiqamətdə Brüsselin nəzərdə tutduğu əməkdaşlıq şərtləri üzərində geniş dayanmağa ehtiyac gördük.

Koronavirus pandemiyası hər bir dövlətin nəyə qadir olduğunu bir daha ortaya qoydu. Bu bəlaya dünya dövlətləri fərqli reaksiya verdilər. Çətin sınaq qarşısında hadisələrdən təşvişə düşənlər və sistemsiz hərəkət edənlər də oldu. Hətta bir sıra dövlətlər baş verənlərə laqeyd belə qaldılar. Onların fonunda Azərbaycan dövlətinin fəaliyyəti olduqca təqdirəlayiq görünür. Prezident İlham Əliyev qlobal pandemiya böhranı şəraitində çox səmərəli və kollektiv fəaliyyətə dəvət edən təşəbbüslər irəli sürdü. Beynəlxalq ictimaiyyət bu təşəbbüslərə laqeyd qalmadı. Maraqlı reaksiyalar oldu. Siyasi dairələr və ekspertlər bu təşəbbüsləri yüksək qiymətləndirdilər.

Hazırkı tarixi mərhələdə siyasi liderlərin dünyanın taleyində rolu daha da artıb. Siyasi nəzəriyyələrdə şəxsiyyətlərin fəaliyyəti üzərində geniş dayanılır. Siyasətçi öz davranışı ilə bütövlükdə dünyanın təkamül dinamikasını yeniləşdirə bilər. İlham Əliyev məhz bu səviyyədə qəbul edilən liderlərdəndir. Azərbaycan Prezidentinin Rusiyanın "Rossiya-24" televiziya kanalına verdiyi müsahibədən də bu aydın görünür. Dövlət başçısı lakonik, dərin məzmunlu və nəzəri-praktiki əhəmiyyətli fikirlər ifadə edib. İlham Əliyevin irəli sürdüyü tezislər müasir geosiyasi şəraitdə cərəyan edən hadisələrə obyektiv, geniş aspektdə və dərindən yanaşmağa imkan verir. Oxucu bir daha əmin olur ki, Azərbaycan sözün bütün mənalarında Cənubi Qafqazın lider dövləti olmağa layiqdir. Çünki bu ölkənin rəhbəri uzaqgörən, müdrik siyasətçidir.

Ekspertlər xeyli vaxt idi ki, İdlibdə hərbi vəziyyətin kəskinləşməsini xüsusi həssaslıqla izləyirdilər. Bu prosesin inkişaf etməsi halında hətta dünya savaşının meydana çıxa biləcəyini istisna etmirdilər. Belə ki, Suriya rejimi müttəfiqlərinin köməyi ilə İdlibdə Türkiyə hərbi qüvvələrinə qarşı əməliyyat keçirməyə başlamışdı. Onlar çoxlu sayda məntəqəni ələ keçirdilər, üstəlik, 36 türk əsgərini şəhid etdilər. Türkiyə ordusu buna çox sərt reaksiya verdi və qısa müddətdə Bəşər Əsədə bağlı hərbi qüvvələrə sarsıdıcı zərbələr endirildi. Bütün dünya gördü ki, Türkiyənin böyük hərbi gücü var və onunla zarafat etmək olmaz. Bununla türk əsgərlərinə qarşı hərbi əməliyyatlar dayandırıldı. Ancaq türk ordusu Əsəd qüvvələrini diz çökdürmək üçün tədbirlər görməli oldu. Türklər yüksək dəqiqliklə yerdəki hərbi hədəfləri vurdular. Həyata keçirilən əməliyyatlar dünyanı heyrətə gətirib. Çünki bir nəfər də olsun dinc insana zərər dəyməyib. Türk pilotsuz hərbi təyyarələri dəqiqliklə hədəfləri vura bilib. Bütün bunların fonunda Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Moskvaya səfərinin necə nəticələnəcəyi ilə bağlı müxtəlif proqnozlar verilirdi.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin İtaliyaya ilk dövlət səfərinə ekspertlər yüksək qiymət verirlər. Ölkə rəhbərinin apardığı danışıqların məzmunu və imzalanan ikitərəfli sənədlər göstərir ki, faktiki olaraq, Azərbaycan dövlətçiliyi üçün çox əhəmiyyətli hadisə baş verib. Cənubi Qafqazın lider dövləti Avropanın yüksək inkişaf etmiş nüfuzlu ölkələrinin biri ilə müxtəlif sahələri əhatə edən strateji xarakterli sənəd imzalayıb. Bu məqam Azərbaycanın xarici siyasətdə dərin düşünülmüş və gələcəyi çox müsbət görünən addımlar atdığına əlavə bir sübutdur. İki ölkə bir sıra beynəlxalq layihələrin ortaq iştirakçılarıdırlar. Buraya enerji sferasında həyata keçirilən böyük layihələr, "Bir kəmər, bir yol" layihəsi kimi əhəmiyyətli proqramlar daxildir. İndi qarşılıqlı fayda gətirən yeni layihələrin həyata keçirilməsi mərhələsi başlayır.

ABŞ dövlət katibinin dörd postsovet ölkəsinə səfərinin təhlilini davam etdiririk. İndi konkret olaraq onun Ukrayna, Belarus, Qazaxıstan və Özbəkistanla bağlı ifadə etdiyi fikirlərin məzmunu üzərində dayanmağa çalışacağıq. Onların müqayisəsi göstərir ki, Amerika doğrudan da yeni geosiyasi xəttə hazırlaşır və burada postsovet məkanı xüsusi yer tutur. Məsələyə Yaxın Şərqdə müşahidə edilən proseslər fonunda baxsaq, görərik ki, burada da risk və qeyri-müəyyənlik ehtimalı artır. Xüsusilə Çinə daha yaxın olan Mərkəzi Asiyada proseslər daha kəskin xarakter ala bilər.

Almaniyanın Münxen şəhərində təhlükəsizlik problemləri ilə bağlı ənənəvi olaraq keçirilən konfransda dünya siyasətinin maraqlı və aktual məsələləri geniş müzakirə olunub. Qlobal geosiyasi proseslərlə regional proseslərin uyğunlaşdırılması üzərində dayanılıb. Həmin sırada regional münaqişələrin həlli də aktual mövzu kimi diqqət mərkəzində olub. O cümlədən Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə əlaqədar ayrıca panel təşkil edilib. Orada Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan açıq debata çıxıblar. Debatın gedişi, müzakirə edilən məsələlərin məzmunu və tərəflərin ifadə etdiyi fikirlərin geosiyasi kontekstdə təhlili üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Amerika Birləşmiş Ştatları dünyanın qüdrətli və böyük geosiyasi güc mərkəzlərindən biri kimi xarici siyasətdə fəallığını yeni səviyyəyə yüksəldir. Getdikcə daha aydın hiss olunur ki, prezident Donald Trampın bir sıra hallarda məntiqsiz və sadəlövh görünən addımları, əslində, dərin siyasətin özünəməxsus təzahürləridir. Bu baxımdan ekspertlər dövlət katibi Mayk Pompeonun dörd postsovet məkanı ölkəsinə bir səfər çərçivəsində baş çəkməsini qlobal və regional geosiyasi dinamikanın qarşılıqlı əlaqəsi müstəvisində qiymətləndirməyə üstünlük verirlər. Doğrudan da, həmin prizmadan aparılan təhlillər göstərir ki, burada çoxlu sayda faktorların qarşılıqlı təsiri mövcuddur. Onların sırasında M.Pompeonun postsovet məkanı ölkələrinə səfərinə Londonda müzakirələr apardıqdan sonra başlamasına diqqət yetirir, bunu rəmzi olaraq ABŞ-ın Avrasiya məkanında əsas müttəfiqini müəyyən etməsi kimi dəyərləndirirlər. Bundan başqa, həmin səfər bütövlükdə qlobal geosiyasətdə özünü göstərən başlıca trendlərlə əlaqələndirilir. Burada daha çox məsələyə ABŞ-Çin-Rusiya münasibətlərinin dinamikası aspektində baxırlar. Amerikanın özünün iki geosiyasi rəqibinə qarşı daha təsirli mövqe tutmağa başladığı vurğulanır.

Amerika Prezidenti Donald Tramp Fələstin-İsrail münaqişəsinin həllini nəzərdə tutan və 80 səhifədən ibarət olan sənədi təqdim edib. O hesab edir ki, münaqişənin "dahiyanə" həllini tapıb və onu hər iki tərəf qəbul etməlidir. Yeni sülh planı artıq İsrail rəhbərliyi ilə razılaşdırılıb. Fələstin milli muxtariyyəti isə ondan imtina edib. Bir sıra ekspertlər bu vəziyyəti əvvəllər analoji situasiyada Yasir Ərəfatın atdığı addımla müqayisə edirlər. Həmin sırada Bill Klintonun da cəhdinin boşa çıxması üzərində dayanırlar. Bunların fonunda D.Tramp da şanslı görünmür. Lakin Vaşinqton nikbindir. Dövlət katibi Mayk Pompeo hesab edir ki, gec və ya tez fələstinlilər sənədə imza atacaqlar. Çünki Amerika "yaxşı təklif verib".

Şimali Afrikada ciddi münaqişə sayılan Liviyadakı qarşıdurma ilə bağlı Almaniyanın paytaxtı Berlində təşkil edilmiş beynəlxalq konfransa maraq böyük idi. Ekspertlər bu tədbirin Liviyanın taleyində mühüm rol oynayacağına ümid edirdilər. Bu proqnoz qismən özünü doğrultdu. İştirakçılar bir çox məsələlər üzrə razılığa gəliblər. Ekspertlər burada aparıcı rolu Türkiyə və Rusiyanın oynadığını bildirirlər. Rusiya Prezidenti Vladimir Putin Türkiyə dövlət başçısı ilə ayrıca görüş keçirib və vurğulayıb ki, iki dövlətin təşəbbüsü çox əhəmiyyətlidir. İstanbulda və Moskvada aparılan danışıqlar öz bəhrəsini verir. Türkiyə Prezidenti də "əldə edilən nisbi sakitliyin önəmi"ndən danışıb. Konfransın gedişi də göstərib ki, Ankara və Moskvanın geosiyasi çəkisi kifayət qədər ağırdır. Moskvadan qaçan Xəlifə Haftar Berlində masaya oturdulub. Tədbirdə Fransa, Almaniya, Böyük Britaniya, Amerika, Çin, İtaliya, BƏƏ və Misirin nümayəndələri də iştirak ediblər. Ayrıca BMT-nin baş katibi prosesə qatılıb. Bununla da nüfuzlu bir heyətin iştirakı ilə Liviya məsələsi müzakirə olunub.