NEWTIMES

Azərbaycan Prezidentinin Türkmənistana səfəri milli dövlət quruculuğu prosesində vacib mərhələlərdən biri kimi qiymətləndirilə bilər. Beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində Azərbaycan-Türkmənistan münasibətlərinin inkişafı regional əməkdaşlıq və təhlükəsizlik üçün ciddi töhfələr verəcək. Azərbaycan faktiki olaraq Xəzər hövzəsində nəqliyyat və enerji qovşağına çevrilir. Beynəlxalq layihələrin reallaşmasında Bakının rolu daha da artır. Azərbaycan Xəzər hövzəsinin bütün dövlətləri ilə səmərəli əməkdaşlıq modelinə malikdir. İlham Əliyevin Aşqabada səfəri də bir daha sübut etdi ki, Azərbaycan müstəqil dövlət olaraq geosiyasi rolunu uğurla həyata keçirir. Regionda reallaşdırılan bütün beynəlxalq layihələrdə Bakının imzası var. Azərbaycan Prezidentinin fəaliyyəti nəticəsində bu proses daha da inkişaf edəcək.

Amerikanın nüfuzlu "beyin mərkəzləri"ndən olan "Stratfor" özünün 2019-cu il üçün geosiyasi proqnozlarını dərc etməyə başlayıb. Corc Fridmanın 1996-cı ildə əsasını qoyduğu bu analitik mərkəz qlobal geosiyasi dinamikaya başlıca olaraq ABŞ-Rusiya münasibətləri fonunda nəzər salıb. "Stratfor"un analiz və proqnozları Vaşinqtonla Moskva arasında bir neçə istiqamətdə meydana gələ biləcək problemləri göstərib və onları xarakterizə edib. Belə görünür ki, bütövlükdə 2019-cu ildə geosiyasi mənzərə daha gərgin məqamlarla xarakterizə oluna bilər. Belə ki, Amerika ilə Rusiya sanksiyalarda, silahlanma məsələsində, keçmiş sovet respublikalarından öz xeyirlərinə istifadə etməkdə qarşı-qarşıya gələ bilərlər. Bu məsələlərin hər biri ilə bağlı onlar arasındakı münasibətlər xüsusilə gərgin olacaq. Biz problemin bu aspekti üzərində geniş dayanmağa ehtiyac gördük.

Dövlət başçısı İlham Əliyevin Belarusa etdiyi beşinci səfər ekspertlərin böyük marağına səbəb olub. Belarus Prezidenti də Azərbaycan rəhbərini səbirsizliklə gözlədiklərini açıq ifadə edib. Prezidentlər apardıqları danışıqlarda çox ciddi məsələləri müzakirə edib, razılıqlar əldə ediblər. İki ölkə arasında müxtəlif sahələri əhatə edən müqavilələr imzalanıb. İlham Əliyev və Aleksandr Lukaşenko birgə bəyanat imzalayıblar. Bunların fonunda ekspertlər Azərbaycan-Belarus münasibətlərini regional və qlobal kontekstdə qiymətləndirməyə çalışırlar. Onlar əmindirlər ki, Bakı ilə Minsk səmimi strateji tərəfdaş olduqlarını bir daha təsdiq etdilər. Bu tendensiyanın daha da inkişaf edəcəyi gözlənilir. Məsələnin bu tərəfi bir sıra geosiyasi faktorlarla bağlıdır. Onların qarşılıqlı əlaqədə təhlili Azərbaycan Prezidentinin Belarusa səfərinin üç tarixi özəlliyindən danışmağa əsas verir.

Dünya KİV-i Amerika rəhbərliyinin noyabrın əvvəllərində işləyib hazırladığı iki qərarın adi hadisə olmadığını vurğulayır. Ekspertlər bunların, əslində, bir-biri ilə bağlantısı olan, lakin fərqli sferaları əhatə edən hadisələr olduğunu ayrıca qeyd edirlər. Biz İrana qarşı sanksiyaların tam həcmdə noyabrın 5-də qüvvəyə minməsi ilə PKK-nın üç liderinin məhv edilməsinə və ya onların yeri barədə verilən informasiyaya görə ABŞ-ın toplam 15 milyon dollar mükafat təyin etməsini nəzərdə tuturuq. Yaxın Şərqdə və ona yaxın geosiyasi məkanlarda cərəyan edən hadisələrə eyni bucaq altında baxsaq, bu iki olayın son dərəcə təhlükəli ssenaridən qaynaqlana biləcəyi haqqında qənaət əldə edə bilərik. Belə ki, İrana qarşı sanksiyalar geniş məkanda xalqların faciəsinə, yoxsulluğuna və qarışıqlığa yol açırsa, PKK-nı səhnədən silmək fonunda yaradılan yeni terror təşkilatı həmin fürsətdən istifadə edib, yeni-yeni fəlakətlərə təkan verə bilər. ABŞ rəsmi səviyyədə başqa terror təşkilatını hüquqi reabilitasiya etməyə çalışmaqla məhz bu məqsədini ortaya qoymuş olur. Bu bağlılıqda meydana gələ biləcək mənzərənin təhlili üzərində dayanmaq istərdik.

Azərbaycan paytaxtında VI Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumu çox uğurla başa çatıb. Bu dəfə tədbirin ana mövzusu yaradıcılıq və insan inkişafı olub. Təbii ki, bu məsələlər bütövlükdə humanizm kontekstində müzakirə edilib. Forumda dünyanın müxtəlif guşələrindən yüzlərlə təmsilçi iştirak edib. Tədbirdə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev əhatəli nitq söyləyib. Forum iştirakçıları iki gün ərzində mövzu ilə bağlı maraqlı müzakirələr aparıblar. Bu tədbir həm də ona görə əhəmiyyətli idi ki, Cənubi Qafqazda bir sıra dairələrin gərginliyi daha da artırmağa çalışması ilə ümumi mənzərə xeyli ziddiyyətli hala gəlib. Ermənistan bunların fonunda psevdohumanitar tədbir həyata keçirməyə cəhd göstərdi. Ancaq elə bir nəticəsi olmadı. Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumunda isə bütün dünya üçün aktual olan və müxtəlif sahələri əhatə edən maraqlı məsələlərə toxunuldu. Bu reallığın fonunda tədbirin geosiyasi əhəmiyyəti aspekti üzərində geniş dayanmağa ehtiyac duyduq.

Ekspertlər ABŞ Prezidentinin milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə müşaviri Con Boltonun Cənubi Qafqaz səfərindən bəhs edərkən bir sıra məqamları xüsusi vurğulayırlar. Daha çox təhlükəsizlik və sülhün təmin edilməsi ilə bağlı müzakirələrin aparılacağını proqnozlaşdırırdılar. Bunlar özünü bütövlükdə doğrultdu. C.Bolton Bakıda regionda sülh və təhlükəsizliyin təmini kontekstində fikir mübadiləsi apardı. Azərbaycandan sonra isə Ermənistana getdi. Təbii ki, C.Bolton keçirdiyi mətbuat konfransında bütün detallara aydınlıq gətirmədi. Ancaq KİV-də yayılan bir sıra məqamlara əsaslanmaqla bütöv mənzərə haqqında müəyyən nəticələr çıxarmaq olar. Məhz bu çərçivədə biz Amerika Prezidentinin milli təhlükəsizlik müşavirinin Azərbaycan səfərinin geosiyasi kontekstdə analizi üzərində dayanmaq istərdik.

Adətən ekspertlər müxtəlif beynəlxalq qurumların analitik məruzələrinə və hesabatlarına ciddi fikir verirlər. Dünya İqtisadi Forumunun hesabatlarına isə beynəlxalq aləmdə xüsusi diqqət yetirilir. Bu, yeganə beynəlxalq qurumdur ki, dünyanın ən nüfuzlu mütəxəssislərini, dövlət və hökumət başçılarını bir araya gətirə bilir. Bu səbəbdən onun hesabatlarına ayrıca əhəmiyyət verilir. DİF-in 2018-2019-cu illər üzrə hesabatı da istisnalıq təşkil etmədi. Həm də ona görə ki, ekspertlər ilk dəfə olaraq yeni metodologiyadan istifadə ediblər. Onlar əvvəlki hesabatlarda istifadə olunan indikatorların 70 faizini dəyişiblər. Bununla da meydana iqtisadi dinamikanı daha adekvat və müasir iqtisadi reallıqlara uyğun əks etdirən hesabat çıxıb. Həmin hesabatda Azərbaycanın ciddi uğurlar əldə etdiyi konkret rəqəmlərlə ifadə edilib. Biz onların üzərində geniş dayanaraq, analiz aparmağa ehtiyac gördük.

ABŞ prezidentinin milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə müşaviri Con Boltonun Cənubi Qafqaz ölkələrinə səfəri gözlənilir. O, buraya Rusiyadan gəlməlidir. Bu məqam əhəmiyyətsiz deyil. Ekspertlər hesab edirlər ki, Amerika tərəfi Rusiya ilə münasibətlərə müəyyən aydınlıq gətirəndən sonra Qafqaz dövlətlərinə nə deməyin lazım olduğunu dəqiqləşdirmək arzusundadır. Moskvada C.Boltonu ağır danışıqlar gözləyir. Onu həmkarı Nikolay Patruşev və xarici işlər naziri qəbul etməlidirlər. İstisna deyil ki, prezident Vladimir Putinlə də görüşsün. Sonra isə amerikalı rəsminin Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistana səfər edəcəyini deyirlər. Bu ölkələrlə C.Boltonun əsas olaraq İran məsələsini müzakirə edəcəyi təxmin edilir. Məsələnin bu tərəfində ziddiyyətli məqamların olduğu haqqında fikir yürüdürlər. Həmin kontekstdə səfərin mümkün geosiyasi nəticələri üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Böyük dövlətlər müstəqil xarici siyasət yeridərlər. Bunu müstəqil olan hər bir ölkə tam dərk edir. Ancaq müstəqil siyasət yeritmək qətiyyən ədalətsiz, haqsız və qeyri-obyektiv olmaq anlamına gəlməz. Üstəlik, bu "müstəqil siyasət" təcavüzkara, haqsıza arxa olmağı nəzərdə tutursa, çox zərərlidir, bütün dünya üçün təhdiddir. Frankofoniya təşkilatının 17-ci sammitinin İrəvanda keçirilməsi özlüyündə qeyri-adi deyil. Ermənistan həmişə qeyri-sabit, bir geosiyasi cəbhədən digərinə qaçmaqla xarakterizə olunan mövqe tutub. Olmasın "rusofoniya", olsun "frankofoniya" – İrəvan üçün elə də fərq etməz. Təki danışanlar ermənipərəst olsunlar. Bu baxımdan Fransa Prezidenti 17-ci sammitdə çox fərqləndi. Onun ifadə etdiyi fikirlərin dünya siyasətinə hansı təsiri göstərəcəyi bir qədər sonra aydın olacaq. Ancaq söylənən fikirlərdə Cənubi Qafqaza aid vacib məqamlar olduğundan onların üzərində indidən geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Türkiyə-Almaniya münasibətlərində gərginliyin olduğu hamıya məlumdur. İki ölkə bir sıra məsələlərdə ortaq mövqeyə gələ bilmirlər. Berlin Ankaranı insan haqlarını pozmaqda ittiham edir. Ankara isə Almaniyanın Türkiyə əleyhinə pozuculuq fəaliyyəti aparan dairələri müdafiə etdiyini deyir. Konkret olaraq Türkiyə FETÖ və PKK-ya alman rəsmi məqamların imkanlar yaratdığını ifadə edir. Bundan başqa, Avropa İttifaqına üzvlük məsələsində də iki ölkə arasında müəyyən fikir ayrılıqları mövcuddur. Bütün bunlarla yanaşı, Berlin-Ankara münasibətlərinin inkişaf etməsini zəruri edən başqa geosiyasi faktorlar da vardır. Onlar qlobal və regional xarakterlidir. Bu cür ziddiyyətli situasiyada Türkiyə Prezidentinin Almaniyaya səfər etməsi aktual idi. Üstəlik, Rəcəb Tayyib Ərdoğan Köln şəhərində inşa edilən yeni məscidin açılışında da çıxış etmək imkanı əldə edirdi. Bu isə son illər ona Almaniyada çıxış etməyə mane olanlara yaxşı cavab idi. Bütün bu məqamların fonunda Türkiyə Prezidentinin Almaniya səfərinin geosiyasi konteksti üzərində geniş dayanmaq maraqlıdır.