NEWTIMES

Suriya və İraqda vəziyyətin daha da mürəkkəbləşməsi Yaxın Şərq ətrafındakı regionlarda da təhlükəsizlik məsələsini xeyli aktuallaşdırır. Ekspertlərin fikrinə görə, Yaxın Şərqdə fəaliyyət göstərən qrupların tərkibi çox qarışıq olduğundan, əslində, ortaq bir strategiyanı həyata keçirmək imkansızdır. Burada region dövlətlərinə və buraya aidiyyəti olmayan böyük ölkələrə bağlı olan qruplaşmalar az deyil. Belə vəziyyətdə Yaxın Şərqdəki prosesləri nəzarətə götürüb, sülhü təmin etmək məsələsi xeyli mürəkkəbləşir. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, bu cür durum Cənubi Qafqazda təhlükəsizlik məsələsinə də təsirsiz qalmaya bilər. Bu bağlılıqda Ermənistanın Yaxın Şərqdəki mürəkkəb və ziddiyyətli situasiyadan istifadə edərək, artıq Cənubi Qafqazda suları bulandırmağa başladığı tezisi düşündürücüdür. Çoxkombinasiyalı geosiyasi manevrlər və təxribatçı addımlar Cənubi Qafqazda hansı proseslərin əsasını qoya bilər?

Bir sıra böyük dövlətlərin başı Yaxın Şərqdə müharibəyə qarışdığı bir zamanda rəsmi Pekin perspektivli "Yeni İpək Yolu" layihəsini inkişaf etdirməkdədir. Son illər Çinin həmin layihə çərçivəsində yatırdığı sərmayənin həcmi 1 trilyon ABŞ dollarını keçib. Sentyabrın 26-da Çinin Sian şəhərində təşkil edilən beynəlxalq seminarda çıxış edənlər həmin məqamı xüsusi vurğulayıblar. Dünyanın müxtəlif ölkələrindən tədbirdə iştirak edən mütəxəssislər Pekinin strateji məqsədlərini də analiz ediblər. Hazırlanan yekun sənəddə bu strategiyanın bir neçə istiqaməti vurğulanıb. "Yeni İpək Yolu" ilə bağlı atılan addımlar dünya siyasətinə də təsir göstərir. Ölkələrin buna reaksiyası müxtəlifdir. Ermənistanın reaksiyasından aydın olur ki, rəsmi İrəvan hələ də reallığı dərk etmir. Bu layihəyə də öz qərəzli siyasi mövqeyindən qiymət verməyə çalışır ki, bu da ölkənin hələ uzun müddət təcrid vəziyyətində qalma ehtimalını göstərir. Bu kimi məqamların analizi oxucular üçün maraqlı ola bilər.

Prezident seçkilərindən sonra Amerikanın xarici siyasətində mümkün dəyişikliklər haqqında ekspertlər fikir yürüdürlər. Bu sırada rəsmi Vaşinqtonun Azərbaycan və Türkiyə istiqamətində ata biləcəyi addımlar üzərində dayanırlar. Bu zaman bir məqama diqqət çəkirlər ki, Donald Tramp hətta bir sıra Avropa dövlətləri başçılarından əvvəl Azərbaycan və Türkiyə rəhbərliyi ilə telefonda danışıb. Özü də ABŞ-ın yeni Prezidenti hər iki ölkə ilə əməkdaşlığı daha da inkişaf etdirmək fikrində olduğunu açıq deyib. Bunlara ekspertlər müxtəlif qiymətlər veriblər. Erməni mütəxəssislərin isə qısqanclığı və qeyri-obyektivliyi aydınca hiss olunur. Onlar Amerikanın regionda iki müsəlman ölkəsinə daha çox üstünlük verməsini həzm edə bilmirlər. Lakin reallıq budur və məhz Azərbaycanla Türkiyə müstəqil siyasət yeridir, bütün dövlətlərlə bərabərhüquqlu konstruktiv əməkdaşlığa üstünlük verirlər.

Qlobal miqyasda sürətli geosiyasi dəyişikliklərin getdiyi bir zamanda Türkiyə rəsmən təhlükəsizlik konsepsiyasını yeniləşdirdiyini bəyan edib. Onun müxtəlif müddəaları barədə Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan fikir söyləyib. Onlardan aydın olur ki, Ankara öz qarşısına kifayət qədər ciddi məqsədlər qoyub. Buna Qərb və Çinin reaksiyası da maraqlıdır. Avropa İttifaqı Türkiyəni itirmək istəmir, Çin isə onu Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatında görməyi arzulayır. Türkiyənin özünün məqsədləri isə bir qədər fərqlidir. O, artıq superdövlət olmaq iddialarını ortaya qoyur. Atacağı bütün addımlar bu məqsədə xidmət etməlidir. Hazırkı geosiyasi dinamikada bu, nə dərəcədə realdır? Ankara həmin məqsədə çatmaq üçün konkret resurslara və gücə malikdirmi? Bu cür suallara cavab tapmaq maraqlı olardı.

Azərbaycan müstəqilliyinin 25-ci ildönümünü xüsusi şəraitdə qeyd etdi. Hazırda dünyanın bir çox regionlarında müharibə alovu çoxlu sayda insanın həyatına son qoyur. İşgəncələr, hüquq pozuntuları, sürgünlər, qaçqınlıq, miqrantlara qarşı qeyri-insani münasibətlər baş alıb gedir. Prezident İlham Əliyevin ifadə etdiyi kimi, "ətraf od tutub yanır". Belə bir şəraitdə Azərbaycan sabit inkişaf və tərəqqi adasını xatırladır. Bəs onu belə bir sabit inkişafa hansı siyasət gətirib çıxarıb? Bu sualın cavabını 25 il ərzində həyata keçirilən müstəqil siyasətin işığında tapmaq olar. Obrazlı desək, ötən müddətin hər səhifəsinə Ulu Öndərin əsasını qoyduğu müstəqil dövlət quruculuğu kursunun nuru fonunda nəzər salsaq, çox maraqlı məqamları görmüş olarıq. Burada müxtəlif destruktiv qüvvələrlə gərgin mübarizə, təxribatlara qarşı ciddi dirəniş, reallaşdırılan beynəlxalq layihələr, aparılan böyük diplomatik savaş və irəli sürülən geosiyasi əməkdaşlıq formatları vardır. Azərbaycan 25 ildə Cənubi Qafqaz fenomeni kimi siyasətə qədəm qoyub. Bakı dünyaya bu regionda yerləşən dövlətin dünya siyasətinə necə və hansı məzmunda töhfə verə biləcəyinin ən səmərəli formulunu nümayiş etdirib. Müstəqil dövlətçiliyin geosiyasi aspektdə ən gözəl töhfəsi məhz bundan ibarətdir.

İndi hamı dünya miqyasında mövcud olan problemlərdən danışır. Mütəxəssislər və siyasətçilər vəziyyətin getdikcə mürəkkəbləşdiyini, meydana yeni təhdidlərin çıxdığını və qlobal trendlərin qeyri-müəyyənliyini vurğulayır, bu əsasda yaxın perspektivdə bəşəriyyəti nələrin gözləyə biləcəyini proqnozlaşdırmağa çalışırlar. Maraqlıdır ki, böyük dövlətlərin liderləri belə hesab edirlər ki, proseslər bu istiqamətdə davam etdiyi təqdirdə olduqca təhlükəli durum ortaya çıxa bilər. Lakin daha təəccüblüsü odur ki, bu fikirləri söyləyənlər konkret xilas yolu göstərmirlər – hər kəs qarşısındakını ittiham edir. Bu isə beynəlxalq münasibətlərdə dialoq imkanlarını heçə endirir. O cümlədən universal beynəlxalq təşkilatların təkmilləşdirilməsi işinə əngəllər törədir. Bu kimi məsələlərin müzakirəsinə həsr edilmiş "Valday" beynəlxalq diskussiya klubunun növbəti tədbiri maraqlı keçib. Burada Rusiya Prezidenti Vladimir Putin də çıxış edib.

Türkiyənin terrorla mübarizəsi fonunda Qərb dövlətlərinin reaksiyası düşündürücü xarakter almaqdadır. Ənənəvi müttəfiq hesab olunan bir sıra Avropa ölkələri açıqca rəsmi Ankaranı ittiham edirlər. Onlar bir tərəfdən Ankaradan terror təşkilatlarına qarşı çox sərt mövqe tutmamasını tələb edir, digər tərəfdən isə HDP-li millət vəkillərinin müdafiəsinə qalxırlar. Bu zaman Avropanın böyük dövlətləri həmin millət vəkillərinin Türkiyə məhkəməsinə getməkdən imtina etməsinə heç reaksiya vermirlər, Türkiyənin şəhər və qəsəbələrində törədilən terrorun kökünün kəsilməsi üçün bir addım belə atmırlar. Rəsmi Ankaranın isə bu hadisələrə reaksiyası çox sərtdir. Türkiyə rəhbərliyi qətiyyətlə bəyan edir ki, terrora qarşı sona qədər özü bildiyi kimi mübarizə aparacaq və hər bir millət vəkili də hüquq qarşısında məsuliyyət daşıyır. Kənardan edilən heç bir təzyiqə Türkiyə dövlət və millət olaraq boyun əyməyəcək. Bu bəyanatların fonunda regional və qlobal miqyasda geosiyasi mənzərənin dinamikası maraq doğurur.

Suriya və İraqda vəziyyətin daha da gərginləşməsi fonunda Ukrayna böhranı bir qədər unudulmuş təsiri bağışlayırdı. Lakin Yaxın Şərq məsələsi ilə bağlı özünü göstərən Qərb-Rusiya qarşıdurmasında Krım faktorunun tez-tez xatırlandığı da faktdır. Son günlər isə Almaniya və Fransa Şərqi Ukraynadakı durumu gündəmə gətirmək istiqamətində addımlar atırdı. Nəhayət, "Normand dördlüyü" Almaniya paytaxtında toplandı. Yayılan informasiyalara görə, görüşdə heç bir sənəd imzalanmadı. Bir sıra bəndlər üzrə ümumi razılaşmalar əldə edildi. Ancaq Rusiya prezidentinin ayrı, Almaniya və Fransa rəhbərlərinin isə bir yerdə mətbuat nümayəndələri üçün brifinq keçirməsi aradakı fikir ayrılıqlarının dərinliyindən xəbər verirdi. Əslində, ekspertlər hansısa sənədin imzalanacağını da gözləmirdilər. Onlar hesab edirlər ki, Berlin görüşü reallıqda Qərbin taktiki siyasi gedişidir və əsas məqsədi Rusiyanın bütün diqqətini Yaxın Şərqə yönəltməsinə mane olmaqdır. Konkret desək, Kremlə psixoloji təzyiq göstərməyə cəhd edilir. Bunun nə dərəcədə gərginliyin aradan qaldırılmasına xidmət etdiyini zaman göstərəcək. Ancaq indi də aydındır ki, böyük dövlətlərin süni nüfuz oyunları davam edir, nəticədə isə milyonlarla dinc insan əziyyət çəkir.

Yerli və beynəlxalq çərçivə şərtlərinin Aİ-Azərbaycan münasibətlərinin başlamasından etibarən inkişaf etməsi Aİ-nin iqtisadi yönümlü Avropa Birliyindən daha siyasi yönümlü Avropa İttifaqına çevrilməsində az rol oynamamışdır. Aİ hazırda yeni müqavilə çərçivəsi ilə bağlı Azərbaycan hökuməti ilə ilkin danışıqlar aparır. Fikrimizcə, bu müqavilə 1996-cı ildə imzalanmış cari Tərəfdaşlıq və Əməkdaşlıq Sazişini əvəz edə bilər və bizim müxtəlif sahələrdəki münasibətlərimizin strateji xarakterini əks etdirəcək. Ümumilikdə, Aİ növbəti 25 il ərzində Azərbaycanla münasibətləri inkişaf etdirməyə can atır.

İstanbulda keçirilən 23-cü Dünya Enerji Konqresi öz işini başa vurub. Çoxlu sayda ölkəni təmsil edən minlərlə iştirakçı qlobal əhəmiyyətli enerji problemlərini müzakirə ediblər. Dünya Enerji Şurası 2060-cı ilə qədər olan dövrü əhatə edən və enerji sahəsində gözlənilən dəyişiklikləri əks etdirən inkişaf ssenarilərini təqdim edib. Bu hesabatı 25 ölkədən 75 mütəxəssis hazırlayıb. Hesabatda bəşəriyyətin uzun bir müddətdə keçə biləcəyi mümkün təkamül yolları və dünya enerji mənbələrindən istifadə üsulları ifadə edilib. Burada xüsusi olaraq iqtisadi, demoqrafik, ekoloji, texnoloji və geosiyasi faktorların təsiri nəzərə alınır. Göstərilir ki, faktiki olaraq enerjidən istifadə cəmiyyətin digər sahələri ilə sıx bağlılıqda dəyişikliklərə uğrayacaq. Əhali artımı və atmosferin çirkləndirilməsi burada xüsusi yer tutur. Bütün bunların fonunda Konqresdə aparılan müzakirələr və verilən proqnostik xarakterli təhlillər maraq kəsb edir. Onlar üzərində dayanmağa ehtiyac hiss edilir.