NEWTIMES

Son dövrlərdə ekspertlər dünyanın iki böyük geosiyasi güc mərkəzi olan ABŞ və Rusiyanın Cənubi Qafqazda daha da fəallaşdığından bəhs edirlər. O cümlədən NATO-nun Gürcüstanda hərbi təlimlər keçirməsini bu bağlılıqda ciddi faktor kimi təqdim edirlər. Bunun fonunda ekspertlər Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstanın geosiyasi vəziyyəti haqqında proqnozlar verməyə çalışırlar. Analizlərdə Cənubi Qafqazda Ermənistan və Gürcüstanın xarici siyasəti və geosiyasi seçimi ilə əlaqələndirilən "geosiyasi dalan"ın yaranmaqda olduğu vurğulanır. NATO-nun Gürcüstanda keçirdiyi hərbi təlimlər də həmin kontekstdə qiymətləndirilir. Müxtəlif parametrlərin müqayisəsi göstərir ki, regionda kifayət qədər gərgin geosiyasi mənzərə formalaşmaqdadır. Cənubi Qafqaz ölkələrinin xarici siyasəti bu bağılılıqda daha böyük aktuallıq kəsb edir. Həmin çərçivədə regionun geosiyasi mıənzərəsinin məzmunu üzərində geniş dayanmaq ehtiyacını hiss edirik.

Ekspertlər Cənubi Qafqazda baş verən müxtəlif təbiətli prosesləri analiz edirlər. Onların sırasında daha çox geosiyasi aspekt diqqəti çəkir. Bunun başlıca səbəbi böyük dövlətlərin regionda fəallıqlarını daha da artırmasıdır. Xüsusilə Amerika ilə Rusiya yüksək fəallıq nümayiş etdirirlər. Onların indi maraqları daha çox Ermənistanda toqquşur. Yeni erməni hökumətinin tutduğu qərarsız mövqe vəziyyəti daha da qəlizləşdirir. Meydana yeni risk faktorları çıxır. Ancaq Ermənistan hakimiyyətinin qeyri-müəyyən siyasəti bunlarla məhdudlaşmır. N.Paşinyan həm də Avropanın böyük dövlətləri olan Fransa və Almaniya ilə də "oynamağa" çalışır. O, hər iki ölkəyə səfər edib oxşar absurd vədlər verib. Nəticədə, regionda ABŞ-Rusiya-Aİ xəttində mürəkkəb və qeyri-müəyyən bir vəziyyət yaranıb. Ümumi aspektdən baxdıqda, bu durumun regionun böyük dövlətlərinin siyasətinə necə təsir edə biləcəyi də maraq doğurur. Bütün bu məqamların geosiyasi təhlili üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Azərbaycan paytaxtında VII Qlobal Bakı Forumu keçirilib. Bu tədbir ilk olaraq 2013-cü ildə Cənubi Qafqaz Forumu adı altında təşkil edilib. 2014-cü ildə o, Qlobal Açıq Cəmiyyətlər Forumu adı ilə keçirilib. 2015-ci ildən başlayaraq isə Qlobal Bakı Forumu adlanır. Bu Forumda dünyanın bir sıra ölkələrinin başçıları, tanınmış siyasətçilər iştirak edirlər. VII Forumda 500-dən çox nümayəndə iştirak edib. Bu dəfə tədbirin əsas mövzusu "Dünyanın yeni xarici siyasəti" olub. Forumun açılışında iştirak edən Prezident İlham Əliyev geniş nitq söyləyib. Dövlət başçısı Azərbaycanın xarici siyasəti haqqında qlobal təhlükəsizliyin təmini, əməkdaşlıq imkanları, dialoq mühiti və sülhün təmini kontekstində çox dəyərli tezislər irəli sürərək bəhs edib. Prezidentin nitqində ifadə edilən fikirlər tədbirdə müzakirələrin ana xəttini təşkil edib. Bu məsələ müxtəlif, o cümlədən qlobal siyasətin dəyişməsində böyük güclərin rolu, davamlı inkişaf çağırışları, təhlükəsizlik naminə Orta Şərq əməkdaşlığı, müasir qərarların qəbul edilməsində elm və mədəniyyətin rolu, gənc liderlərin qlobal siyasətdə rolu, Çin və qlobal dünya siyasəti kontekstində müzakirə edilib. Bütün bunlar dövlət başçısının Forumda söylədiyi nitqin geosiyasi təhlilinə ciddi ehtiyacın olduğunu təsdiq edir.

Azərbaycanın BMT üzvlüyünə qəbul edilməsinin 27-ci ili tamam olub. 1992-ci il martın 2-dən bu günə qədər tərəflər arasında əlaqələrin xüsusi dinamika ilə inkişaf etdiyi ilə bağlı ekspertlərin yekdil fikri vardır. Keçən müddətdə bütün sahələr üzrə Azərbaycan bu nüfuzlu beynəlxalq təşkilatla əlaqələrini yüksələn xətlə inkişaf etdirib. Lakin müstəqilliyin ilk illərində BMT ilə münasibətlərdə problemlər mövcud idi. O dövrdəki rəhbərliyin siyasi naşılığı və bir sıra dairələrin təxribatçı fəaliyyəti nəticəsində ölkəmiz bu beynəlxalq təşkilatla fəal əməkdaşlıq edə bilmədi. Ulu öndər Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı ilə vəziyyət kökündən dəyişdi. O zamandan bu yana Azərbaycanla BMT arasında əməkdaşlıq həm sistemli xarakter aldı, həm də Azərbaycanın müstəqil dövlətçilik maraqlarına tam cavab verdi. Həmin kontekstdə Azərbaycan-BMT münasibətlərinin geosiyasi aspektinin analizi üzərində bir qədər geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Gürcüstanda prezident seçkisindən sonra Salome Zurabişvilinin regionun hansı ölkəsinə ilk səfərini edəcəyi haqqında fərqli fikirlər söylənilirdi. Bir sıra dairələr iki qonşu dövlət arasında ixtilaflar axtarmaqla məşğul idi. Ekspertlər sırasında S.Zurabişvilinin Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu layihəsi haqqında müəyyən neqativ fikirlər söylədiyindən bəhs edirdilər. Bunun əvəzində Gürcüstan Prezidentinin Poti və Batumi limanlarını inkişaf etdirməyə daha çox önəm verdiyini yazırdılar. Bundan başqa, bəzi ekspertlər "erməni faktoru"nu ortaya atmağa çalışırdılar. Lakin S.Zurabişvilinin dövlət başçısı kimi hansı siyasəti yeridə biləcəyini Azərbaycana səfəri aydın göstərdi. Tbilisi ənənəni pozmaq fikrində deyil. Gürcüstan Azərbaycan faktoruna önəm verməkdə davam edir. Məsələnin bu aspektinin analizi üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Bakıda Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin beşinci toplantısı keçirilib. Tədbirdə Cənub Qaz Dəhlizi layihəsinin iştirakçısı olan ölkələrin təmsilçiləri iştirak ediblər. Toplantıda Prezident İlham Əliyev çıxış edib. Ölkə rəhbəri enerji sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi, enerji resurslarının nəqli, nəqliyyat dəhlizləri, nəqliyyat marşrutlarının və mənbələrinin şaxələndirilməsi aspektlərində əhəmiyyətli olan məsələlərə geniş yer verib. Bu layihənin reallaşmasının verdiyi faydaları ifadə edən İlham Əliyev vacib geosiyasi problemlər haqqında da fikir bildirib. Dövlət başçısı Azərbaycanın həyata keçirdiyi enerji siyasətinin milli dövlətçilik və geosiyasi dinamika üçün verdiyi səmərəni ifadə edib. Bu, çox aktual məsələ olduğundan onun üzərində daha geniş dayanmağa ehtiyac var.

Müasir mərhələdə müstəqil xarici siyasət yeritmək, heç şübhəsiz, asan iş deyil. Hazırda qlobal miqyasda çox ziddiyyətli geosiyasi proseslər gedir. Dünyanın böyük dövlətləri öz maraqlarını təmin etmək üçün güc tətbiq etməkdən belə çəkinmirlər. Bu zaman beynəlxalq hüququn normaları pozula bilir və beynəlxalq təşkilatların iradəsi nəzərə alınmır. Belə bir şəraitdə müstəqilliyinə nail olmuş ölkələrin xarici siyasətlərini hansı prinsiplər üzərində qurması məsələsi aktuallıq kəsb edir. Bundan başqa, artıq bir neçə ildir ki, gənc müstəqil dövlətlər xarici siyasət kurslarını müəyyənləşdiriblər. Azərbaycanın xarici siyasətində başlıca prinsip nədən ibarətdir? Müasir mərhələdə onun gözlənilməsi nə dərəcədə mümkündür? Bu kimi suallara dövlət başçısı İlham Əliyev Real televiziyasına verdiyi müsahibədə ətraflı cavab verib.

Son günlər Ermənistan mətbuatında N.Paşinyan hakimiyyətinin siyasətini tənqid edən yazıların sayı artıb. Ekspertlər rəsmi İrəvanın səriştəsiz xarici siyasət yeritdiyindən daha açıq bəhs edir, baş nazir N.Paşinyanın xalqla qeyri-səmimi davrandığı barədə yazırlar. Konkret olaraq erməni ictimaiyyətinin Dağlıq Qarabağla bağlı danışıqlarda nələrin müzakirə edildiyindən xəbərdar olmadığı haqqında informasiyalar yayılır. Hakimiyyət nümayəndələrinin bunları gizlətməsinin səbəbini anlamağa çalışırlar. Burada maraqlı olan özünü xalqın içindən çıxmış siyasətçi hesab edən və bu şüar altında hakimiyyətə yiyələnən N.Paşinyanın reallığı xalqdan gizlətməsidir. Aydın görünür ki, baş nazir və komandası öz cəmiyyəti ilə səmimi olmağı bacarmır. Səbəb nədir? Bu sualın təhlili üzərində bir qədər geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Keçən ildə bütövlükdə dünyanın təhlükəsizliyi üçün təhdid yarada bilən hadisələrin baş verdiyindən bəhs edilir. Onları müxtəlif kriteriyalarla təsnifatlaşdırmaq olar. Biz həmin hadisələrin sırasından qlobal səviyyədə daha çox rezonans doğuran və ciddi təsir gücünə malik prosesləri seçməyə çalışdıq. Onların sistemli təhlili göstərir ki, sözün həqiqi mənasında dünya üçün ciddi risklər meydana gəlməkdədir. Burada ilk olaraq beynəlxalq hüquq normalarının pozulması müşahidə edilir. Özü də bunu dünyanın ən güclü dövlətləri edirlər. Hesab edirik ki, həmin məqam xüsusi bir təhdiddir. Çünki təcrübə göstərir ki, belə hallarda situasiyaya hətta BMT kimi beynəlxalq təşkilat da təsir göstərə bilmir. Deməli, bu fakt ayrıca riskdir. Eyni zamanda, 2018-ci ildə digər hadisələr də qlobal böhranın yaranmasına təkan verib. Problemin bu aspekti üzərində geniş dayanmağa ehtiyac gördük.

Davos İqtisadi Forumuna maraq həmişə böyük olub. Bu tədbirə dünyanın müxtəlif ölkələrindən çoxlu sayda iştirakçı gəlir. 49-cu Forumda 110 ölkənin 3 mindən çox təmsilçisi iştirak edib. Onun əsas şüarı "Qloballaşma 4.0: 4-cü Sənaye İnqilabı dövründə yeni arxitekturanın yaradılması" olub. Tədbirdə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də iştirak edib. Ölkə rəhbərinə burada xüsusi diqqət göstərilib. Şirkət rəhbərləri, dövlət və hökumət başçıları İlham Əliyevlə görüşüb tərəflər üçün əhəmiyyətli məsələləri müzakirə ediblər. Öz nüfuzuna görə Davos Forumu yüksək reytinqə malik olduğundan burada aparılan müzakirələrə diqqət də yüksək olur. Bu kontekstdə Azərbaycan Prezidentinin keçirdiyi görüşlərin geosiyasi analizi aktuallıq kəsb edir. Biz məsələnin bu aspekti üzərində geniş dayanmaq istərdik.