NEWTIMES

Dünyanın ən inkişaf etmiş yeddi dövlətini birləşdirən qrupun müzakirələri həmişə maraq oyadıb. Bu dəfə isə ekspertlər daha çox nikbin deyil, bədbin məqamlara diqqət yönəldiblər. Məsələ ondan ibarətdir ki, Amerika ilə "Böyük yeddiliy"in digər üzvləri arasındakı fikir ayrılıqları bir sıra məsələlərdə daha gərgin xarakter almağa başlayıb. G7 liderlərinin La Malbe sammitindən sonra isə Donald Trampla Castin Trüdo arasında əsl mübahisə baş verib. Bunlara baxmayaraq, sammitdə yekun bəyannamə qəbul edilib. Orada qrupun ümumi maraqları və üzvlərin əməkdaşlıq istiqamətləri əks olunub. Eyni zamanda, "Böyük yeddiliy"ə olan kənar təhlükələr vurğulanıb. Bu sammitin bütövlükdə geosiyasi aspektləri maraq doğurur və onlar üzərində daha ətraflı dayanmaq məqsədəmüvafiq olardı.

May ayının 29-da Səngəçal terminalında "Cənub Qaz Dəhlizi" layihəsinin açılış mərasimi keçirilib. Tədbirdə rəsmi, siyasi və işgüzar dairələri təmsil edən çoxlu sayda xarici nümayəndələr iştirak ediblər. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev tədbirdə dərin məzmunlu nitq söyləyib. O, "Cənub Qaz Dəhlizi"nin siyasi, iqtisadi, geosiyasi və enerji təhlükəsizliyi aspektlərində verdiyi töhfəni dolğun şəkildə ifadə edib. Bu dəhlizin Azərbaycanın ardıcıl və uzunmüddətli xarici siyasətinin birbaşa nəticəsi olduğunu vurğulayıb. ABŞ, Böyük Britaniya və Türkiyəni təmsil edən nümayəndələr də öz fikirlərini ifadə ediblər. Dünyanın bir sıra dövlətlərinin başçılarının bu təntənəli hadisə ilə bağlı göndərdikləri məktublar da oxunub. "Cənub Qaz Dəhlizi" layihəsinin çox mühüm geosiyasi hadisə olduğu tam etiraf edilib. Bu üzdən bir sıra mühüm geosiyasi xarakterli məqamları təhlil etməyə ehtiyac görürük.

Mütəxəssislər qlobal geosiyasi proseslərin sistemli təhlili əsasında Avropa İttifaqı ilə Rusiya arasında yaxın altı ildə hansı münasibətlərin formalaşa biləcəyini proqnozlaşdırmağa çalışırlar. Burada çox fərqli yanaşmalara rast gəlinir. Rusiyalı analitik Andrey Kortunov da apardığı araşdırmalar nəticəsində tərəflər arasında dörd mümkün münasibətlər ssenarisindən bəhs edir. Maraqlı məqamlara toxunan təhlil müasir elmi yanaşmaya söykənir. Təhlildə Cənubi Qafqazda geosiyasi dinamikanın dəyişməsi baxımından bir sıra əhəmiyyətli tezislərə rast gəlinir. Bunları nəzərə alaraq, mövzu üzərində daha geniş dayanmağa ehtiyac gördük.

Son vaxtlar erməni ekspert dairələri Dağlıq Qarabağla bağlı vəziyyətin daha da mürəkkəbləşdiyini bildirir, bunu əsas olaraq ABŞ və Fransanın regionda fəallaşması ilə əlaqələndirirlər. Daha konkret ifadə etsək, onlar bu iki ölkə rəhbərliyinin məsələyə münasibəti ilə əlaqədar "yeni məqamlar"ın meydana çıxdığından bəhs edirlər. O cümlədən Donald Tramp, Emmanuel Makron və Mayk Pompeonun Azərbaycan rəhbərliyinə ünvanladıqları məktubları və Fransanın xarici işlər naziri Jan-İv Le Drianın regiona səfəri kontekstində proqnozlar verməyə cəhd edirlər. Bu proseslərin münaqişənin həllinə necə təsir edə biləcəyi həqiqətən maraqlı məsələdir. Ancaq onlara geniş və obyektiv mövqedən yanaşdıqda, bir sıra ekspertlərin təqdim etməyə çalışdıqları mənzərədən tamamilə fərqli bir vəziyyətin olduğu aydın olur. Məsələnin bu aspekti üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illik yubileyi münasibətilə Amerika Prezidenti Donald Tramp Prezident İlham Əliyevə təbrik məktubu ünvanlayıb. ABŞ dövlət başçısı xoş sözlər ifadə edərək, Azərbaycan rəhbərinə uğurlar arzulayıb. Bununla bərabər, Amerikanın rəhbəri Azərbaycanla əməkdaşlıq etməkdə maraqlı olduqlarını və bu sahədə işləmək arzusunda olduğunu ifadə edib. D.Tramp Azərbaycanla əməkdaşlığın konkret istiqamətlərini inkişaf etdirməyin zəruriliyini qeyd edib. Bundan başqa, ABŞ dövlət katibi Mayk Pompeo Xalq Cümhuriyyətinin yaradılmasının 100-cü ildönümü ilə əlaqədar məxsusi bəyanatında Azərbaycanı dünyada parlament respublikası quran ilk ölkə adlandırıb. Bu fikirlərin geosiyasi analizi üzərində dayanmağa ehtiyac duyuruq.

Dünyada baş verən sürətli və ziddiyyətli geosiyasi dəyişikliklər hər bir müstəqil dövlətin xarici siyasət kursunu daha da aktuallaşdırır. O cümlədən müstəqilliyinə qovuşmuş ölkələrin yeni şəraitin tələblərinə cavab verən kurs müəyyənləşdirməsi strateji mahiyyət kəsb edir. Bunun üçün isə həm milli-tarixi ənənədən qaynaqlanan qaydalar gözlənilməli, milli maraqlar təmin edilməli, həm də diplomatiyanın müasir metodlarından yararlanılmalıdır. Ümumi səviyyədə isə müasir qlobal dünyanın çağırışları çərçivəsində fəaliyyət göstərilməlidir. Azərbaycanın xarici siyasət kursunun əsasları Ulu Öndər Heydər Əliyev tərəfindən müəyyən edilib. Təcrübə göstərir ki, bu, çox uğurlu, səmərəli, demokratik məzmunlu və praktiki nəticələri yüksək olan prinsiplər sistemidir. Xarici siyasətin prioritetlərinin ardıcıl surətdə həyata keçirilməsi nəticəsində əldə olunan nəticələr həm də gələcəyə ümidlə baxmağa əsas verir. Bu bağlılıqda Prezident İlham Əliyevin xarici siyasətin qarşısında duran yeni vəzifələri müəyyənləşdirməsi xüsusi əhəmiyyətli məsələ kimi göz önünə gəlir. Həmin məqamların işığında Azərbaycanın xarici siyasətinin bir sıra aspektlərini təhlil etmək zərurətini vurğulamaq istərdik.

Elmi tədqiqatçılar tarixin hazırkı mərhələsinin bir sıra özəlliklərini geniş araşdırırlar. Qlobal geosiyasi kontekstdə bu məsələ kifayət qədər aktualdır. O cümlədən yeni dünya nizamı, qlobal təhlükəsizlik, bəşəriyyətdə özünü göstərən dəyişikliklər kimi problemlərin qarşılıqlı əlaqədə təhlilinə böyük ehtiyac yaranıb. Həmin məsələ beynəlxalq təşkilatların müasir şərtlər daxilində səmərəli fəaliyyətinin təmini prizmasından xüsusi önəm kəsb edir. Belə ki, BMT kimi təşkilatın qlobal təhlükəsizliyi təmin etməkdə qarşılaşdığı çətinliklər müxtəlif suallar yaradır. Onlara cavab tapmaqla, faktiki olaraq, yeni dünya nizamının formalaşdırılmasının nəzəri əsasları işlənmiş olur. Təəssüf ki, hələlik bu problem öz həllini tapmayıb. Ancaq bir sıra maraqlı araşdırmalar və onlardan irəli gələn mühüm nəticələr vardır. Burada onlar üzərində bir qədər geniş dayanaq.

Dünyanın bir sıra ekspertləri Rusiyadakı prezident seçkisindən sonra bu ölkənin xarici siyasətində baş verə biləcək dəyişikliklər haqqında fikir bildirməkdədirlər. Onlar hesab edirlər ki, Moskva siyasi kursuna düzəlişlər etməlidir. Hazırda xarici siyasətdə bir sıra ziddiyyətlər mövcuddur ki, bütövlükdə Rusiyada vəziyyəti qeyri-müəyyən edir. Onun Qərb, Şərq, Yaxın Şərq və Cənubla əlaqələrində bir mürəkkəblik yaranır. Eyni zamanda, Moskva xarici siyasət sahəsində konkret uğurlar da əldə edib. Bunu da xarici ekspertlər etiraf edirlər. Lakin Rusiya çox böyük dövlətdir və onun dünyaya ciddi təsiri vardır. Bu səbəbdən də Kremlin xarici siyasəti sistemli və səmərəli olmalıdır. Bu kimi faktorların işığında Rusiyanın xarici siyasətinin növbəti mərhələdə məzmunu ilə bağlı analizə ehtiyac duyuruq.

Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Böyük Britaniyaya olan səfərində hər iki ölkə üçün vacib sayılan bir sıra məsələlər müzakirə edilib. İngiltərə ilə Türkiyə arasındakı münasibətlərin yeni geosiyasi şərtlər daxilində hansı istiqamətdə inkişaf edəcəyi maraqlı idi. R.T.Ərdoğan Londonda apardığı danışıqlarda bu məsələyə aydınlıq gətirdi. Belə görünür ki, Londonla Ankara Avropa İttifaqına üzv olan bəzi ölkələrin antitürkiyə ovqatına baxmayaraq bütün istiqamətlərdə əməkdaşlığı inkişaf etdirməkdə maraqlıdırlar. Hətta strateji xarakter daşıyan məqamların önə çəkilməsindən bəhs edilir. Buraya siyasi, iqtisadi, enerji və hərbi sferalar daxildir. Ekspertlər iki ölkə arasında əlaqələrin inkişafı fonunda qlobal siyasətdə mümkün dəyişikliklərlə bağlı fikir yürüdürlər. Məsələnin bu aspekti üzərində geniş dayanmağa ehtiyac var.

Müxtəlif "beyin mərkəzləri" dünyada baş verən ciddi geosiyasi proseslər haqqında təhlillər aparır və proqnozlar verməyə çalışırlar. Bu cür yazılarda müəyyən faydalı fikirlər ifadə edilir. Lakin bir sıra hallarda bəzi dairələr öz niyyətlərini obyektiv reallıq kimi qələmə verməklə insanları çaşdırmağa cəhd edirlər. Beynəlxalq Böhran Qrupunun Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı hazırladığı son hesabat-məruzə də bu qəbildəndir. Orada müəllif münaqişə ilə əlaqəli üç mümkün ssenaridən bəhs edir. İlk baxışdan obyektiv təhlil təsiri bağışlayan məruzəyə daha diqqətlə yanaşdıqda, ortaya başqa məqamlar çıxır. Onlar üzərində daha geniş dayanmağa ehtiyac görürük. Çünki Azərbaycan haqqında yanlış təsəvvürlər formalaşdırmaq kimi bir məqsədin olduğunu duyuruq.