NEWTIMES

İsveçrənin dağ-kurort şəhəri olan Davosda növbəti Dünya İqtisadi Forumu keçirilib. Tədbirdə çoxlu sayda siyasi lider, mütəxəssis, ekspert və ictimai xadimlər iştirak ediblər. Foruma 70-dən artıq ölkənin dövlət və hökumət başçısı qatılıb. Bütövlükdə 100-dən çox ölkədən 3 minə yaxın nümayəndə iştirak edib. Prezident İlham Əliyev də tədbirdə iştirak edib. Dövlət başçısı 30-a yaxın görüş keçirib, Azərbaycan üçün əhəmiyyətli olan məsələləri müzakirə edib. Forumda əhəmiyyət daşıyan məqamlar sırasında ənənəvi inklüziv indeksin müəyyənləşməsində Azərbaycanın əldə etdiyi nəticə də olub. Ölkəmiz həmin indeks üzrə inkişaf edən ölkələr arasında 3-cü yeri tutub. Onu xatırladaq ki, inklüziv indeks ümumi daxili məhsulun alternativi kimi işlənib hazırlanır. Mütəxəssislərin rəyinə görə, o, insanların öz ölkələrində iqtisadi tərəqqini qiymətləndirdikləri meyarları daha dəqiq əks etdirir. Bu ilki hesabatda Azərbaycan 7 mümkün baldan 4,69-nu toplayaraq Litva və Macarıstandan sonra 3-cü yeri tutub. Forumda dövlət başçısı çıxış edərək geosiyasi aspektdə çox maraqlı məqamlara toxunub.

Cənubi Qafqazdakı geosiyasi dinamikaya Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin son dərəcə mənfi təsir etdiyini hamı etiraf edir. Problemin həll edilməməsi qeyri-müəyyənliyi daha da dərinləşdirir. Gözləmək olardı ki, ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədr dövlətləri 2018-ci ildə münaqişənin ədalətli həlli istiqamətində real və səmərəli addımlar atacaqlar. Lakin bu ilin ilk ayından Qərb və Rusiya KİV-də dərc edilən bir sıra analitik yazıya görə, belə bir nikbin əhval-ruhiyyə yoxdur. Əksinə, onlar mövcud vəziyyəti saxlamağa və tərəflərin qəti addım atmamasına çalışacaqlar. Konkret deyilsə, münaqişənin həllini deyil, status-kvonun dəyişməməsini önə çəkməyə cəhd edəcəklər. Təbii ki, bu, dolayısı ilə təcavüzkara dəstək vermək deməkdir. Bu kimi məqamları nəzərə alıb, 2018-ci ildə Dağlıq Qarabağla bağlı hansı proseslərin gedə biləcəyini təhlil etmək aktuallıq kəsb edir.

Bir müddətdir ki, Ermənistan və Rusiyanın bəzi KİV orqanlarında Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli üçün Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovun prinsiplər hazırladığı haqqında informasiyalar yayılırdı. Azərbaycanda da bəzi ekspertlər bununla bağlı proqnozlar verməyə çalışırdı. Yanvarın 15-də Moskvada keçirdiyi mətbuat konfransında S.Lavrov bu məsələyə müəyyən dərəcədə aydınlıq gətirdi. Onları təhlil edən rusiyalı siyasi analitik Sergey Markedonov açıq vurğulayıb ki, belə bir şey yoxdur. Sergey Lavrovun münaqişə ilə bağlı sistemli prinsipləri mövcud deyil. Xarici işlər nazirinin dedikləri də bunu sübut edir. Buna görə də problemin həlli "açarı"nı Rusiyada axtaranlar yanılırlar. Maraqlı fikirdir və bununla bağlı daha geniş analiz aparmağa ehtiyac duyuruq.

Bir sıra media orqanları son zamanlar antiazərbaycan kampaniyası aparanların dəyirmanına su tökməyi xatırladan informasiyalar yayırlar. Onlar milli maraqları deyil, kənar qüvvələrin mənafelərini müdafiə edirlər. Konkret olaraq Avropa İttifaqı və Avropa Şurası ilə əlaqəli məsələlərdə yanlış mövqedə durur və bilmədikləri məqamları bildikləri kimi qələmə verməyə cəhd edirlər. Bunun fonunda Azərbaycan rəhbərliyinə, yüksək vəzifə tutan insanlara qarşı haqsız fikirlər yazır, onları olmayan günahlarda ittiham etməyə çalışırlar. Ancaq kiçik araşdırma belə göstərir ki, həmin dairələr böyük yanlışlıq içindədirlər. Tarixi faktları araşdırıb həqiqəti öyrənmək əvəzinə xaricdən verilən paylara görə öz dövlətinin nümayəndələrinə böhtan atırlar. Yalançı demokratların sifarişi ilə hərəkət edən bu qruplar ölkənin imicinə, onun rəhbərliyinə qarşı fəaliyyət göstərirlər. Bu bağlılıqda Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi Novruz Məmmədovun Avropa qurumları ilə bağlı ifadə etdiyi haqlı fikirlərin düzgün dərk edilməməsi pis haldır. Aparılan araşdırma kimin haqlı olduğunu gün kimi ortaya qoyur.

Amerika Prezidentinin Qüdslə bağlı ifadə etdiyi fikirlər qlobal siyasəti silkələməkdə davam edir. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) Ankaranın təşəbbüsü ilə İstanbulda keçirdiyi sammitdə mühüm bir sənəd qəbul edib. Təşkilat üzvləri Donald Trampın qərarını kəskin qınayaraq, öz etirazlarını bildiriblər. Onlar Şərqi Qüdsü Fələstin dövlətinin paytaxtı kimi tanıdıqlarını bəyan ediblər. Üstəlik, digər dövlətləri də eyni addımı atmağa çağırıblar. Bununla da beynəlxalq səviyyədə yeni bir ziddiyyət meydana gəlib. Qüds şəhərini ABŞ İsrailin, 60-a yaxın müsəlman ölkəsi isə Fələstinin paytaxtı olaraq qəbul edirlər. Mütəxəssislər belə bir ziddiyyətin ciddi geosiyasi problemlərə yol aça biləcəyindən ehtiyatlanırlar. Məsələyə müsəlman dövlətlərinin öz daxili münasibətləri prizmasından yanaşdıqda da maraqlı və düşündürücü məqamları görmək olur. Aydın olur ki, müsəlman ölkələrinin öz aralarında olan münasibətləri arzu olunan səviyyədə deyil. Hətta bir sıra aspektlərdə kəskin fərqlər qalmaqdadır. Belə bir şəraitdə Qüds məsələsi də daxil olmaqla, müsəlman dövlətlərinin aldıqları qərarlar nə dərəcədə reallaşa bilər? Bu kimi suallar üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Belçikanın paytaxtı Brüssel şəhərində Avropa İttifaqının "Şərq tərəfdaşlığı" proqramı çərçivəsində növbəti zirvə görüşü keçirilib. İki il bundan əvvəl Riqada baş tutan tədbirdə alınan qərarlar bir sıra suallar yaratmışdı. O cümlədən həmin sammitdə qəbul edilən yekun bəyannamədə Ukrayna, Moldova və Gürcüstandakı münaqişələrin bu ölkələrin ərazi bütövlüyü çərçivəsində həllinə dəstək ifadə olunsa da, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü ilə bağlı bir fikir bildirilməmişdi. Brüssel sammiti bu məsələdə mümkün dəyişikliklər kontekstində də maraq doğururdu. Zirvə görüşü göstərdi ki, Azərbaycan diplomatiyası böyük zəhmət hesabına uğur əldə edib. Ermənistan və ona havadarlıq edən dairələrin sammit ərəfəsi apardıqları antiazərbaycan kampaniyası diplomatiyamızın çevikliyi və səmərəliliyi sayəsində puç oldu. Brüsseldə qəbul edilən birgə bəyannamədə bütün ölkələrin, o cümlədən Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmini birmənalı vurğulandı. Bundan başqa, Prezident İlham Əliyevin dərin məzmunlu nitqi Azərbaycanın həm Avropa İttifaqı, həm də ümumiyyətlə, bütün beynəlxalq təşkilatlarla qarşılıqlı münasibətləri nə dərəcədə səmərəli qurduğunu bir daha nümayiş etdirdi.

Diplomatiya tarix boyu hər bir dövlət üçün xüsusi əhəmiyyətli fəaliyyət sahəsi olub. Dövlətçilik tarixi müəyyən mənada diplomatiya tarixi ilə sıx bağlıdır. Diplomatik fəaliyyət dövlətin suverenliyinin, ərazi bütövlüyünün və təhlükəsizliyinin təmin olunmasında, beynəlxalq miqyasda yerinin, rolunun, ümumiyyətlə, imicinin və mövqeyinin formalaşdırılmasında olduqca mühüm rol oynayır. Danılmaz faktdır ki, bu gün müstəqil Azərbaycan dövlətçiliyi öz varlığına görə Ulu Öndər Heydər Əliyevə borcludur. Xalqın təkidli tələbi ilə Ümummilli Liderin yenidən hakimiyyətə gəlişi dövlətin nəzəri-praktiki əsaslarının formalaşdırılmasına imkan yaratdı. Ümummilli Lider ərazi bütövlüyü pozulmuş, müharibə şəraitində olan və müxtəlif istiqamətlərdən gələn təhlükələrlə üz-üzə qalmış ölkənin qarşısında duran çoxsaylı vəzifələrin həllini təmin etdi. Heydər Əliyev müstəqil dövlət quruculuğunun bütün incəliklərini dəqiq müəyyənləşdirdi, böyük uzaqgörənliklə xarici siyasətin əsas prinsiplərini və istiqamətlərini konkretləşdirdi.

Amerikanın dövlət başçısı Donald Trampın Yaponiya, Cənubi Koreya, Çin, Vyetnam və Filippini əhatə edən uzunmüddətli səfərinə dünya KİV-i və analitik dairələr böyük maraq göstəriblər. ABŞ Prezidentinin ASEAN sammitində iştirakı haqqında elə də geniş təhlil aparmayan ekspertlər, onun Pekin müzakirələrinə daha çox diqqət yetiriblər. Bu da təsadüfi deyil. Çünki hazırda dünyanın geosiyasi taleyində Vaşinqton-Pekin münasibətlərinin rolu daha yüksəkdir. Eyni zamanda, iki böyük güc arasında Asiya-Sakit okean hövzəsində bir sıra problemlər yaşanır. Həmin bağlılıqda Şimali Koreyanın nüvə silahlarını sınaqdan keçirməsinə həssas reaksiyalar mövcuddur. Bir sıra ekspertlər bunları nəzərə alaraq D.Trampın səfərinə bədbin qiymət verirdilər. Ancaq əldə olunan nəticələr daha maraqlı bir prosesin başladığını göstərməkdədir. Onun geosiyasi aspektləri üzərində geniş dayanmaq ehtiyacı duyulur.

İranın paytaxtında Azərbaycan, Rusiya və İran dövlət başçılarının görüşünün keçirilməsinə ekspertlərin marağı böyük olub. Orada müzakirə olunan məsələlərin regional və qlobal inteqrasiyaya ciddi yardım edəcəyi qənaəti vardır. Müxtəlif kontekstlərdə təhlil edilən görüşün tarixi əhəmiyyətini də vurğulamaq lazımdır. Bu müzakirələr Azərbaycanın təklif etdiyi üçtərəfli əməkdaşlıq formatı çərçivəsində baş tutub. Birinci zirvə görüşü Bakıda keçirilmişdi. Tehran sammiti ikinci addımdır. Gələn il prezidentlər Rusiyada görüşməyi qərara alıblar. Bu prosesin davamlı olması proqnozlaşdırılır. Çünki müzakirələrdə əhəmiyyəti olan geosiyasi, iqtisadi, ekoloji, mədəni, enerji, təhlükəsizlik problemləri ilə bağlı fikir mübadiləsi aparılır və müəyyən qərarlar qəbul edilir. Onların reallaşması istiqamətində də konkret addımlar atılır. Azərbaycanın maraqları baxımından da bu prosesin əhəmiyyəti çoxdur. Biz məsələnin həmin kontekstdə başlıca geosiyasi məqamları üzərində dayanmaq istərdik.

Dövlət başçısı İlham Əliyev oktyabrın 4-də Avropa İttifaqı Şurasının Siyasi və Təhlükəsizlik Komitəsinin nümayəndə heyətini qəbul edib. Müzakirələr maraqlı keçib. Azərbaycan Prezidenti söylədiyi nitqində Avropa İttifaqı ilə əməkdaşlığın başlıca şərtlərini bir daha nümayəndə heyətinin üzvlərinin diqqətinə çatdırıb. Ölkə rəhbəri həyata keçirdiyi siyasi kursda müstəqillik xəttinin, qətiyyətli mövqenin mərkəzi yer tutduğunu ifadə edib. Rəsmi Bakı atdığı bütün addımlarda həmin prinsipə qətiyyət və dönməzliklə əməl edir. O cümlədən Aİ və onun müxtəlif institutları ilə əlaqələrdə bu, özünü daha qabarıq büruzə verir. İndi hamıya Aİ-nin "Şərq tərəfdaşlığı" proqramı ilə bağlı yaranmış vəziyyət məlumdur. Həmin layihədə nəzərdə tutulmuş ölkələrdən ikisi – Ermənistan və Belarus – Rusiyanın Avrasiya inteqrasiya təşəbbüsünə qoşulublar. Ukrayna, Moldova və Gürcüstan ifrat qərbyönümlü mövqeləri ilə özlərinə bir sıra geosiyasi ziddiyyətlər yaratmaqdadırlar. Onların Aİ-yə assosiativ üzvlüyü reallıqda elə bir rol oynamayıb.