NEWTIMES

Ermənilər yeni bir təlaşa qapılıblar. Onlar iyun ayının 7-11-də Naxçıvanda keçirilən Azərbaycan-Türkiyə birgə hərbi təlimlərini şərh edərkən absurd ifadələr işlədirlər. Açıq hiss edilir ki, iki qardaş ölkənin getdikcə daha da artan gücü qarşısında Ermənistan zavallı vəziyyətə düşür. Azərbaycan bütün sahələrdə inkişaf etdikcə, Ermənistan narahat olur və böhtanlar yağdırmağa girişir. Ayrıca, ordumuz hərbi gücünü nümayiş etdirəndə erməni tərəfi özünü itirir. "Sarsılmaz qardaşlıq" hərbi təlimlərinə də eyni reaksiya oldu. İş o yerə çatıb ki, Ermənistan rəhbərliyi Rusiyaya müraciət edərək türklərə hansısa cavab verməyin lazım olduğundan bəhs edib. Bu sırada Ermənistan-Yunanıstan-Kipr "sivil platforması" kimi absurd və mənasız bir ifadəni belə işlətməkdən utanmayıblar. Ermənistanın "sivilliyi" qətlə yetirilən günahsız insanların qanlarında yerini tutub. Ondan başqa ermənilərin "sivilliyi"ni sübut edən fakt yoxdur. Son olaraq Azərbaycanda təlim keçən zabitin alçaqcasına və qorxaqcasına qətlə yetirilməsi erməni "mədəniliyi", "sülhsevərliyi" və "sivilliyi"nin nümunəsidir. Əlbəttə, onların apatiyalarının səbəbi aydındır.

Türkmənistanın paytaxtında MDB-yə üzv dövlətlərin hökumət başçılarının növbəti iclası keçirilib. Orada təşkilat üçün çox vacib olan məsələlər müzakirə edilib. Müzakirələr səmərəli olub və müxtəlif sahələr üzrə doqquz sənəd imzalanıb. Həmin sənədlərdə təşkilata üzv olan ölkələrin əməkdaşlığının bir sıra aspektləri öz ifadəsini tapıb. Onların sırasında ekspertlər üçün tranzit imkanlarının genişləndirilməsi və intellektual mülkiyyətin qorunması xüsusi maraq kəsb edib. Bu məsələlər bütün dünya üçün aktualdır. MDB-yə üzv ölkələrin qarşılıqlı əlaqələrinin inkişafında isə onların daha böyük əhəmiyyəti vardır. Bütövlükdə iclas müsbət əhval-ruhiyyədə keçib. Onun bir sıra geosiyasi aspektləri üzərində geniş dayanmağa ehtiyac vardır.

Bu gün İslam ölkələrinə qarşı bir sıra dairələrin qərəzli və ikili standart mövqeyindən yanaşdıqları sirr deyil. Artıq islamofobiya mərəzinə tutulmuş bəzi ölkələr də üzə çıxıb. Bu proseslərin fonunda İslam dövlətlərində müxtəlif təbiətli problemlərin meydana gəlməsi artıq daha geniş xarakterli trendə çevrilir. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) dövlət və hökumət başçılarının Məkkə şəhərində keçirilən zirvə toplantısı bu baxımdan ekspertlərin böyük marağına səbəb olub. İƏT-in yaranmasının 50-ci ildönümünə təsadüf edən toplantıda 57 ölkənin yüksək səviyyəli nümayəndələri iştirak edib. Çin və İran prezidentləri toplantı iştirakçılarına məktub göndəriblər. Azərbaycanı Baş Nazir Novruz Məmmədovun rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti təmsil edib. Yekunda Məkkə bəyannaməsi qəbul edilib. Sənəddə yer almış müddəaların işığında zirvə toplantısının geosiyasi aspektlərini təhlil etməyi lazım bildik.

Qazaxıstanın paytaxtı Nur-Sultan şəhərində Avrasiya İqtisadi İttifaqının (Aİİ) beş illiyinə həsr edilmiş yubiley sammitinin keçirilməsinin əsası vardı. Məhz bu ölkənin birinci Prezidenti Nursultan Nazarbayevin təşəbbüsü ilə beş il əvvəl Aİİ-nin yaradılması haqqında müqavilə imzalanıb. Təşkilatın yaradılmasından iyirmi il öncə isə Qazaxıstan lideri Avrasiya məkanında inteqrasiya proseslərinə başlamaqla bağlı ideya irəli sürmüşdü. Deməli, bu prosesdə N.Nazarbayevin xidmətləri əvəzsizdir. Bu səbəbdən yubiley tədbirinin Qazaxıstanda təşkil edilməsi həm də rəmzi məna daşıyır. Sammitdə kifayət qədər aktual məsələlər müzakirə edilib. Aydın olub ki, üzv dövlətlər arasında bir sıra məsələlər üzrə fikir ayrılığı qalmaqdadır. Bu, daha çox daxili məsələlərə aiddir. Təşkilatın xarici əlaqələri ilə bağlı isə fikir birliyi mövcuddur. Bu tezisdən çıxış edərək iştirakçılar müəyyən təkliflər irəli sürüblər. Bütövlükdə tədbirdə müzakirə olunan məsələlərin geosiyasi aspektdə təhlilinə ehtiyac olduğunu düşünürük.

Hazırda qlobal geosiyasi mənzərədə mürəkkəbliklər və qeyri-müəyyənliklər artır. Müxtəlif dövlətlər arasında münasibətlər gərginləşir, meydana yeni risk və ziddiyyətlər çıxır. Belə bir situasiyada dünyanın böyük dövlətlərinin müstəqilliyini əldə etmiş ölkələrlə münasibətləri hansı prinsiplər üzərində qurmaq istədikləri məsələsinin konkretləşdirilməsi əhəmiyyət daşıyır. ABŞ Prezidenti Donald Trampın Prezident İlham Əliyevə ünvanladığı məktub həm də bu aspektdən maraq doğururdu. Təbii ki, bir təbrik məktubunda siyasi kursun incəlikləri əks olunmaz. Lakin hər təbrik məktubunda da konkret əməkdaşlıq təklifləri yer almır. ABŞ rəhbəri isə qısa məktubunda Azərbaycanla münasibətlərin çox vacib cəhətlərinə yığcam şəkildə toxunub. Onların qlobal və regional geosiyasi dinamika kontekstində analizinə ehtiyac var.

ABŞ-ın dövlət katibinin Rusiyaya səfəri bir qədər dramatik xarakter aldı. Amerika rəsmisi öncə Soçiyə səfərini təxirə saldı. Ardından onun Brüsseldə gərgin, həm də demək olar ki, uğursuz danışıqları oldu. Ekspertlər bu gedişatın fonunda M.Pompeonun Soçidə başına nələrin gələcəyini maraqla gözləyirdilər. Daha maraqlısı isə V.Putinin Amerikanın dövlət katibi ilə saat yarımlıq müzakirə aparması olub. Analitiklər hesab edirlər ki, gündəlikdə duran məsələlər çox və aktual olduğundan tərəflər açıq danışıqlar aparıblar. Bu isə o deməkdir ki, Vaşinqtonla Moskva dialoqa gedə bilərlər. Məhz bu tezis kontekstində Soçidə aparılan danışıqların qlobal geosiyasi proseslər çərçivəsində təhlili üzərində dayanmaq istərdik.

ABŞ-ın İranla imzalanan nüvə sazişindən çıxmasından sonra Tehrana qarşı yeni sanksiyaların tətbiqinin növbəti mərhələyə keçirilməsi ciddi risklər meydana gətirib. Bunlara cavab olaraq, Tehran üzərinə götürdüyü öhdəliklərin bəzilərinə əməl etməyəcəyini bəyan edib. İran Avropaya, Rusiyaya və Çinə 60 günlük möhlət verib. Bu müddətdə onların mövqeyində hər hansı dəyişiklik olmasa, Tehran birtərəfli addım atacaq. Buna qarşılıq Vaşinqton İranı vura biləcəyinə işarə edərək, Fars körfəzinə bombardmançı təyyarələr göndərib. Böyük Britaniya, Almaniya, Fransa və Rusiya da məsələyə münasibət bildirib. Onların analizi göstərir ki, yaranan mənzərə kifayət qədər riskli və təhlükəlidir. Onun fonunda İranla "altılıq" ölkələri arasında nüvə proqramının məhdudlaşdırılması haqqında 2015-ci ildə imzalanmış saziş ətrafında formalaşan bu vəziyyətin geosiyasi təhlili üzərində dayanmağa ehtiyac görürük.

Avropa Parlamenti son toplantılarından birində iki tarixi sənəd qəbul edib. Həmin sənədlərdə təşkilata olan təhlükələr vurğulanıb, onlara qarşı mübarizənin prinsipləri ifadə olunub. Aydın olur ki, Brüssel problemə kifayət qədər böyük ciddiyyətlə yanaşır. Çünki hər iki sənəddə mövcud təhlükələr geniş ifadə edilir. Onların ümumi təbiəti və dağıdıcılıq rolu konkret verilir. Belə görünür ki, Avropa İttifaqı əsas olaraq informasiya müharibələrini təhlükə kimi görür. Burada hərbi element də iştirak edir. Faktiki olaraq, həm Aİ-yə üzv olan dövlətlər, həm də müstəqilliyini əldə etmiş gənc ölkələr üçün ortaq təhlükə meydana gəlir. Bu vəziyyət dövlətlərin suverenliyi və sərhədlərin toxunulmazlığını ciddi təhlükələrə atır. Bütün bunlarla mübarizə aparmaq üçün Brüssel konkret fəaliyyət prinsiplərini müəyyən edib və həmin istiqamətdə addımlar atmağa qərar verib. Həmin kontekstdə Aİ-Azərbaycan münasibətlərinin geosiyasi aspekti üzərində geniş dayanmağa ehtiyac vardır.

Artıq bir neçə ildir ki, ekspertlər qlobal miqyasda təhdid və risklərin artdığını, vəziyyətin daha da qeyri-müəyyən xarakter aldığını vurğulayır, bunu sübut edən konkret faktlar da gətirirlər. İndi BMT-nin Tərksilah Komissiyası həyəcan təbili çalır. Bu komissiya nüvə silahının yayılmaması ilə bağlı gələn il keçirilməli olan beynəlxalq tədbirə hazırlıq kontekstində maraqlı və düşündürücü hesabat hazırlayıb. Sənədin hazırlanmasında müstəqil ekspertlər də iştirak ediblər. Alınan nəticələr narahatlıq doğurur. Mütəxəssislər xəbərdarlıq edirlər ki, dünya kifayət qədər təhlükəli vəziyyətlə üz-üzədir. Konkret olaraq, ABŞ, Rusiya və Çin arasında güzəştsiz silahlanma yarışı gedir. Onlar sürətlə yeni silahlar yaratmağa və öz üstünlüklərini sübut etməyə çalışırlar. Nəticədə, bəşəriyyət üçün olduqca təhlükəli bir vəziyyət – hətta kiçik təsadüfdən belə qlobal savaşın meydana çıxma ehtimalı yaranır. Belə bir durumda nə etmək olar? Biz bu suala geosiyasi cavab üzərində geniş dayanmağı lazım bildik.

Pekində "Bir kəmər, bir yol" layihəsi ilə bağlı təşkil edilən ikinci beynəlxalq əməkdaşlıq forumunun başa çatması ilə analizlər aparılır və proqnozlar verilir. Müxtəlif ölkələrin bu qlobal layihədə iştirak səviyyəsi də fərqlidir. Onun əsas iştirakçılarından biri kimi, Azərbaycanın bu layihədə xüsusi yeri vardır. Prezident İlham Əliyevin foruma dəvət edilməsi və orada çıxış etməsi kontekstində Azərbaycanın həmin proyektdə iştirakı bir sıra aspektlərdə aktuallıq kəsb edir. Eyni zamanda, Azərbaycanın dövlət başçısı ilə Çin rəhbərinin ayrıca görüşməsi maraqlı geosiyasi məqamları ortaya qoyur. Bütün bunların işığında Azərbaycan Prezidentinin tədbirdə iştirakının geosiyasi analizi üzərində dayanmağa böyük ehtiyac görürük.