NEWTIMES

Konstitusiyamıza görə xarici siyasətin yürüdülməsi hakimiyyətin icraedici orqanına həvalə edildiyi bir halda, bu sahəyə müdaxilə etmək eşqinə düşmüş Konqresimiz Amerikanın Qafqazda olan maraqları baxımından ciddi səhvlərə yol verməyə çox yaxındır. Bu yaxınlarda Konqres Azərbaycanda insan hüquqları sahəsində olan çatışmamazlıqlara görə bu ölkəni sanksiyaların tətbiqi ilə hədələmiş, eyni zamanda Dağlıq Qarabağda minatəmizləmə işlərinə kiçik məbləğin ayrılmasına icazə vermişdir.

Qlobal miqyasda gedən geosiyasi proseslər Cənubi Qafqaza da öz təsirini göstərir. Regionda yerləşən dövlətlərin taleyi daha da aktuallaşır. Bu baxımdan, Moskvada Azərbaycanla Rusiyanın geosiyasi tərəfdaşlığına həsr edilmiş beynəlxalq konfransın təşkili böyük önəm kəsb edir. Təşəbbüskar Rusiya tərəfidir. Tədbirdə çıxış edən rusiyalı mütəxəssislər iki ölkə arasında əməkdaşlığın bütövlükdə region üçün ciddi əhəmiyyəti olduğunu vurğulayıblar. Moskvanın tərəfdaş kimi məhz Bakını seçməsinin isə çoxlu səbəbləri vardır. Lakin onların təməlində duran əsas məqam Azərbaycan rəhbərliyinin ölkənin müasir tələblərə cavab verən müstəqil inkişaf kursunu dönmədən həyata keçirməsi ilə bağlıdır. Bu kursun əsasını Ulu öndər Heydər Əliyev qoyub. Həmin tezisdən çıxış edərək, tədbir iştirakçıları Rusiya-Azərbaycan əlaqələrinin perspektivləri ilə bağlı geniş fikir mübadiləsi aparıblar. Onların geosiyasi-nəzəri təhlili üzərində dayanmağın faydası olardı.

Bu il sentyabrın 14-də Bakıda ölkəmiz üçün tarixi əhəmiyyətli bir hadisə baş verdi. Azərbaycan 6 ölkənin 11 şirkəti ilə 2050-ci ilə qədər "Azəri", "Çıraq" yataqlarının və "Günəşli" yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsinin birgə işlənməsi və neft hasilatının pay bölgüsü haqqında düzəliş edilib yenidən işlənmiş saziş imzaladı. Bəlkə də bir çoxları üçün gözlənilməz olan bu hadisənin, əslində, dərin kökləri vardır. 1994-cü ildə Ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi uzaqgörənliyi, qətiyyəti və əzmkarlığı sayəsində "Əsrin müqaviləsi" imzalandı. Bununla Azərbaycan hökuməti ilə BP başda olmaqla dünyanın böyük enerji şirkətləri arasında uzunmüddətli əməkdaşlığın təməli qoyuldu. Keçən müddət ərzində əldə edilən təcrübə təsdiqləyir ki, tərəflər bir-birinə etibar edir və əməkdaşlığı davam etdirməkdə qərarlıdırlar. Həmin səbəbdən, imzalanan yeni saziş Azərbaycanın geosiyasi nüfuzunun yüksəlməsi, müstəqil dövlət quruculuğu prosesinin uğurla inkişaf etdirilməsi baxımından olduqca qiymətlidir.

Amerikanın yeni dövlət başçısı Donald Trampın çətin günləridir. Bir zamanlar ona inanıb dəstəkləyən və müxtəlif sferalarda nüfuz sahibi olan şəxslər artıq kənara çəkilirlər. Avqust ayının yalnız bir həftəsində bir neçə vəzifəli şəxs istefa verib. Bu prosesin davam edəcəyini düşünənlər var. Və sonda D.Trampın özünün hakimiyyətdən çəkilməyə məcbur qalacağı proqnozlaşdırılır. Hazırda Amerika cəmiyyəti prezidentlə bağlı yaranmış situasiyadan narahatlığını ifadə edir. Onların sırasında sənət adamlarından təşkil edilmiş qrupun üzvləri də vardır. Onlar mədəniyyət və təhsilə dövlət başçısının lazımi dəstək vermədiyini, əlavə olaraq, insan haqları sahəsində kifayət qədər demokratik davranmadığını ifadə edirlər. Bütün bunların fonunda ABŞ-ın yeni prezidentinin istefa verəcəyi təxmin edilir. Hətta onun bu ilin sonuna qədər baş verəcəyi bildirilir.

Almaniyanın xarici işlər naziri Ziqmar Qabriel Avropa İttifaqı-Rusiya münasibətləri ilə bağlı sensasiya kimi qəbul edilə biləcək bəyanat verib. O, Moskva ilə Brüsselin geosiyasi əməkdaşlığa məhkum olduqlarını söyləyib. Bunun səbəbini Rusiyanın iki məqamı dərk etməsi ilə əlaqələndirib. Onlardan biri Çinin Rusiyanı supergüc kimi qəbul etməməsi, digəri isə ABŞ-ın yeni administrasiyasının Kremlin ümidlərini doğrultmamasıdır. Nəticədə, Moskva seçim etməlidir. Onun üçün ən yaxşısı isə Avropa ilə yaxınlaşmaq olardı. Məsələnin bu cür qoyuluşu qlobal geosiyasət baxımından maraqlı və düşündürücüdür. Çünki əslində burada Aİ-nin geosiyasi iddiası ortaya qoyulub. Görünür, Aİ əvvəlki kimi ABŞ-la bir yerdə olmağı artıq arzulamır. Bir qədər əvvəl kansler Angela Merkel də ifadə etmişdi ki, Avropa təhlükəsizliyini kənara etibar edə bilməz. Əgər bu xətt davam edirsə, onda alman nazir ciddi siqnal vermiş olur. Qlobal geosiyasətin hazırkı reallıqları prizmasından bu gediş nəyi dəyişə bilər?

Qazaxıstanın paytaxtı Astana şəhərində İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına (İƏT) üzv dövlətlərin elm və texnologiyaya həsr edilmiş sammiti keçirilib. İştirakçılar XXI əsrin reallıqları prizmasından müsəlman dövlətlərinin elmi-texnoloji sahədə həyata keçirəcəkləri siyasi kurs ətrafında maraqlı müzakirələr aparıblar. Tədbirdə 50-dən çox müsəlman ölkəsinin təmsilçiləri iştirak edib. Bir sıra dövlət başçıları dərin məzmunlu nitq söyləyiblər, keçirilən tədbirin tarixi və strateji əhəmiyyətini vurğulayıblar. Müsəlman ölkələrinə qarşı təxribatçı hərəkətlərin olduğu, beynəlxalq terroru İslamın ayağına yazmağa çalışıldığı, siyasi-diplomatik səviyyədə islamofobiyanın yayıldığı bir zamanda elm və texnoloji inkişafın vacibliyi xüsusi qeyd edilib. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin tədbirdəki çıxışı isə sözün həqiqi mənasında tarixi-konseptual tezislərlə zəngin olub. Onların geniş təhlili olduqca vacib məsələdir. Biz həmin tezislərin bir sıra aspektlərinə nəzər salmağa çalışmışıq.

Bir sıra analitiklər Amerika ilə Çin arasında beynəlxalq nüfuz uğrunda mübarizənin təhlükəli çalarlar almağa başladığı barədə proqnozlar verirlər. Onlar bütövlükdə dünya geosiyasi mənzərəsində qeyri-müəyyənliklərin artdığı qənaətindədirlər. Həmin bağlılıqda iki böyük güc arasında rəqabətin hansı geosiyasi proseslərə təkan verə biləcəyi barədə analitik fikirlər maraq doğurur. Evan Feygenbaumun bununla əlaqədar bir məqaləsi "Foreign Affairs" nəşrində dərc edilib. Müəllif problemlə bağlı geniş təhlil verir və bir sıra ziddiyyətli məqamlara diqqət çəkir. Yazıda, ümumiyyətlə, müasir geosiyasətin mühüm məsələlərinə toxunulur. Onların geosiyasi dinamikaya təsir istiqamətləri haqqında analiz aparmaq maraqlı olardı.

Tarixən Türkiyə ilə Rusiya arasındakı münasibətlər geniş geosiyasi məkana ciddi təsir edib. Əsrlərlə Avrasiyanın iki böyük imperiyası bir-birinə düşmən siyasət yeridiblər. Təcrübə göstərir ki, belə gedişat, əslində, həm Türkiyəyə, həm də Rusiyaya ziyandır. Son illər iki böyük dövlət daha çox əməkdaşlığa meyl edirlər. Bu ilin avqustunda İzmirdə beynəlxalq sərgi-yarmarkanın keçirilməsi zamanı iki ölkə arasında əməkdaşlığı daha da genişləndirmək barədə razılığın əldə edilməsi yeni ümidlər yaradıb. Analitik və ekspertlər Rusiya-Türkiyə yaxınlaşmasının faydalılığını əsaslandırmaq üçün müxtəlif arqumentlər gətirirlər. Biz onların bəziləri üzərində geniş dayanaraq, iki ölkə arasındakı əlaqələrin inkişafının doğrudan da, geniş geosiyasi məkanda müsbət nəticələr verəcəyini vurğulamaq istərdik.

Ortaq soykökü, birgə tarix, mədəni və dini dəyərləri bölüşən Azərbaycan və Qazaxıstan müasir dövrdə Avrasiya məkanında müstəqil siyasət yeridən lider dövlətlərdir. Hər iki ölkə mühüm geostrateji mövqeyə, zəngin enerji resurslarına malikdir, enerji və nəqliyyat qovşaqlarının üzərində yerləşir və tarixən harmonik multikultural mühitlə fərqləniblər. Xəzər dənizinin şərq sahilində yerləşən Qazaxıstan Azərbaycan üçün Şərqə doğru mühüm dəhliz, Azərbaycan isə Mərkəzi Asiya ölkələri üçün Qərbə açılan qapıdır.

ABŞ-ın vitse-prezidenti Mayk Pensin Estoniya, Gürcüstan və Monteneqroya səfəri ilə bağlı ekspertlər fikir yürüdür, geosiyasi xarakterli proqnozlar verirlər. Çünki M.Pens Tallinn, Tbilisi və Podqoritsada qlobal geosiyasətlə bağlı fikir bildirib. Onun əsas tezisi Amerikanın hər bir dostunun yanında olduğunu əsaslandırmaqdan ibarət olub. Amerika rəsmisinin sözlərinə görə, həmin istiqamətdə Vaşinqton lazım olan bütün addımları atmaqdadır. Əsas təhlükə mənbəyi isə Rusiyadır. Moskva Balkanlarda Avropanı parçalamaq istəyir, Baltik ölkələrini, Ukraynanı və Gürcüstanı təhdid edir. Son zamanlar isə onların sərhədlərinə yaxın yerlərə böyük hərbi qüvvə toplayır. Kreml bu ittihamları rədd edərək, ABŞ-ın Rusiyaya qarşı aqressiv siyasət yeritməyə başladığını vurğulayır. Belə görünür ki, dünyanın iki supergücü arasında mübarizə yeni gərginlik səviyyəsinə yüksəlir. Bunun fonunda regional və qlobal geosiyasətdə hansı tendensiyaların meydana gələ biləcəyi üzərində düşünmək maraqlı olardı.