NEWTIMES

Almaniyanın Münxen şəhərində təhlükəsizlik problemləri ilə bağlı ənənəvi olaraq keçirilən konfransda dünya siyasətinin maraqlı və aktual məsələləri geniş müzakirə olunub. Qlobal geosiyasi proseslərlə regional proseslərin uyğunlaşdırılması üzərində dayanılıb. Həmin sırada regional münaqişələrin həlli də aktual mövzu kimi diqqət mərkəzində olub. O cümlədən Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə əlaqədar ayrıca panel təşkil edilib. Orada Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan açıq debata çıxıblar. Debatın gedişi, müzakirə edilən məsələlərin məzmunu və tərəflərin ifadə etdiyi fikirlərin geosiyasi kontekstdə təhlili üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Amerika Birləşmiş Ştatları dünyanın qüdrətli və böyük geosiyasi güc mərkəzlərindən biri kimi xarici siyasətdə fəallığını yeni səviyyəyə yüksəldir. Getdikcə daha aydın hiss olunur ki, prezident Donald Trampın bir sıra hallarda məntiqsiz və sadəlövh görünən addımları, əslində, dərin siyasətin özünəməxsus təzahürləridir. Bu baxımdan ekspertlər dövlət katibi Mayk Pompeonun dörd postsovet məkanı ölkəsinə bir səfər çərçivəsində baş çəkməsini qlobal və regional geosiyasi dinamikanın qarşılıqlı əlaqəsi müstəvisində qiymətləndirməyə üstünlük verirlər. Doğrudan da, həmin prizmadan aparılan təhlillər göstərir ki, burada çoxlu sayda faktorların qarşılıqlı təsiri mövcuddur. Onların sırasında M.Pompeonun postsovet məkanı ölkələrinə səfərinə Londonda müzakirələr apardıqdan sonra başlamasına diqqət yetirir, bunu rəmzi olaraq ABŞ-ın Avrasiya məkanında əsas müttəfiqini müəyyən etməsi kimi dəyərləndirirlər. Bundan başqa, həmin səfər bütövlükdə qlobal geosiyasətdə özünü göstərən başlıca trendlərlə əlaqələndirilir. Burada daha çox məsələyə ABŞ-Çin-Rusiya münasibətlərinin dinamikası aspektində baxırlar. Amerikanın özünün iki geosiyasi rəqibinə qarşı daha təsirli mövqe tutmağa başladığı vurğulanır.

Amerika Prezidenti Donald Tramp Fələstin-İsrail münaqişəsinin həllini nəzərdə tutan və 80 səhifədən ibarət olan sənədi təqdim edib. O hesab edir ki, münaqişənin "dahiyanə" həllini tapıb və onu hər iki tərəf qəbul etməlidir. Yeni sülh planı artıq İsrail rəhbərliyi ilə razılaşdırılıb. Fələstin milli muxtariyyəti isə ondan imtina edib. Bir sıra ekspertlər bu vəziyyəti əvvəllər analoji situasiyada Yasir Ərəfatın atdığı addımla müqayisə edirlər. Həmin sırada Bill Klintonun da cəhdinin boşa çıxması üzərində dayanırlar. Bunların fonunda D.Tramp da şanslı görünmür. Lakin Vaşinqton nikbindir. Dövlət katibi Mayk Pompeo hesab edir ki, gec və ya tez fələstinlilər sənədə imza atacaqlar. Çünki Amerika "yaxşı təklif verib".

Şimali Afrikada ciddi münaqişə sayılan Liviyadakı qarşıdurma ilə bağlı Almaniyanın paytaxtı Berlində təşkil edilmiş beynəlxalq konfransa maraq böyük idi. Ekspertlər bu tədbirin Liviyanın taleyində mühüm rol oynayacağına ümid edirdilər. Bu proqnoz qismən özünü doğrultdu. İştirakçılar bir çox məsələlər üzrə razılığa gəliblər. Ekspertlər burada aparıcı rolu Türkiyə və Rusiyanın oynadığını bildirirlər. Rusiya Prezidenti Vladimir Putin Türkiyə dövlət başçısı ilə ayrıca görüş keçirib və vurğulayıb ki, iki dövlətin təşəbbüsü çox əhəmiyyətlidir. İstanbulda və Moskvada aparılan danışıqlar öz bəhrəsini verir. Türkiyə Prezidenti də "əldə edilən nisbi sakitliyin önəmi"ndən danışıb. Konfransın gedişi də göstərib ki, Ankara və Moskvanın geosiyasi çəkisi kifayət qədər ağırdır. Moskvadan qaçan Xəlifə Haftar Berlində masaya oturdulub. Tədbirdə Fransa, Almaniya, Böyük Britaniya, Amerika, Çin, İtaliya, BƏƏ və Misirin nümayəndələri də iştirak ediblər. Ayrıca BMT-nin baş katibi prosesə qatılıb. Bununla da nüfuzlu bir heyətin iştirakı ilə Liviya məsələsi müzakirə olunub.

Avropa Parlamenti bu il yanvarın 15-də Strasburqda keçirilən plenar sessiyasında ekspertlərin diqqətini çəkən sənəd qəbul edib. Orada təşkilatın fəaliyyəti ilə bağlı bir sıra məsələlər qoyulub. Sənəddə Avropa İttifaqının (Aİ) qonşuluq siyasətinin müəyyən məqamları da öz ifadəsini tapıb. Bizim üçün maraqlı olan təşkilatın "Şərq tərəfdaşlığı" proqramına üzv olan ölkələrlə bağlı tutduğu mövqedir. Belə görünür ki, Brüssel bu təşəbbüsə çox böyük ümid bəsləyir, onun reallaşması üçün yeni addımlar atmağa hazırlaşır. O cümlədən postsovet məkanındakı bir sıra ölkələrin ərazi bütövlüyünün bərpasının vacibliyi vurğulanır. Konkret olaraq Ukrayna, Moldova və Gürcüstanın adı çəkilir. Ümumi kontekstdə isə bütövlükdə həmin təşəbbüsə daxil olan hər bir ölkədən söhbət gedir.

Dünyanın çox nüfuzlu Davos İqtisadi Forumunun rəsmi saytında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin "Azərbaycanın vahid və dayanıqlı dünyada rolu" sərlövhəli məqaləsi yerləşdirilib. AZƏRTAC məqaləni təqdim edir.

İraqda iranlı generalın öldürülməsi qlobal geosiyasi mənzərəyə təsirini göstərməkdədir. Rəsmi Tehran Amerikanı hədələyir. Digər böyük güclər ehtiyatlı fikirlər ifadə edirlər. Bunların fonunda Türkiyə Böyük Millət Məclisinin Liviya ilə hərbi və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığa dair sənədi ratifikasiya etməsi diqqətdən kənarda qalmayıb. Ekspertlər bu hadisənin geosiyasi nəticələrini analiz edirlər. Onların mövqeləri fərqlidir. Lakin reallıq ondan ibarətdir ki, Yaxın Şərqdə böyük geosiyasi güclərin yeni manevrlərə başladığı duyulur. Bunun fonunda Liviyadan İrana qədər böyük bir məkanda xaotik proseslər güclənə bilər.

Angela Merkelin Moskvaya səfərinə maraq bir neçə səbəbdən böyük idi. Bir tərəfdən, Almaniya ilə Rusiya arasındakı münasibətlər son bir ildə çox soyumuşdu. Digər tərəfdən isə, dünya miqyasında sürətli geosiyasi dəyişikliklər baş verməkdədir. Bunun fonunda iki ölkənin qarşılıqlı münasibətlərini necə inkişaf etdirə biləcəkləri aktuallıq kəsb edir. Burada digər vacib məsələ ABŞ-ın təzyiqlərinə Avropa dövlətlərinin reaksiyasının dəqiqləşdirilməsi ilə bağlı idi. Səfər göstərdi ki, bütövlükdə dünya siyasətində qüvvələr nisbəti dəyişə bilər. Hətta meydana yeni geosiyasi konfiqurasiya çıxa bilər. Bu istiqamətdə müəyyən addımlar özünü göstərir. A.Merkel və Vladimir Putinin Moskva danışıqları da həmin bağlılıqda maraqlı nəticələrlə yadda qaldı.

Biz Azərbaycanın "dəniz gücü"nün təhlilini davam etdiririk. "Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin (QSC) yeni geostrateji və coğrafi-iqtisadi reallıqlar şəraitində Azərbaycan ərazisindən tranzit yüklərin daşınması, ölkənin əlverişli coğrafi mövqeyi və tranzit potensialının reallaşdırılması aspektində mühüm rolunun, əlbəttə, daha geniş analizinə ehtiyac duyulur. Lakin vurğulamaq istədiyimiz məqamlar da bu prosesin başlıca məzmununu dərk etməyə imkan verir. Prezident İlham Əliyevin qlobal miqyaslı təşəbbüsləri sayəsində öz inkişafının yeni mərhələsinə qədəm qoyan, bütün sahələrdə çox ciddi nailiyyətlərə imza atan "Azərbaycan Dəniz Gəmiçiliyi" Xəzər hövzəsində ən böyük potensiala malik quruma çevrilib. Bu proses hazırda sistemli olaraq davam etdirilir. Son illər QSC ilə bağlı həyata keçirilən proqramlar həmin kontekstdə strateji əhəmiyyət kəsb edir.

Ötən ilin dekabr ayının 13-də Prezident İlham Əliyev "Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin sifarişi ilə Bakı gəmiqayırma zavodunun mütəxəssisləri tərəfindən inşa olunan "Laçın" adlı ilk neft tankerinin istismara verilməsi və "Azərbaycan" gəmi-bərəsinin suya salınması mərasimində iştirak edib. "Laçın" tankerinin uzunluğu 141 metr, eni 16,9 metr, ağırlığı isə 7875 tondur. O, Azərbaycan tarixində bir ilkdir. 4-5 min tondan artıq yüklə Volqa-Don kanalından keçə bilir. İlk sərnişin, avtomobil və dəmir yolu vaqonları daşıyan "Ro-Pax" tipli "Azərbaycan" bərə gəmisi, eləcə də hazırda inşası davam edən daha 1 ədəd eyni tipli bərə gəmisi "Şərq-Qərb" nəqliyyat dəhlizi üzrə Xəzər üzərindən keçən və artmaqda olan tranzit yüklərin daşınmasına mühüm töhfə kimi qiymətləndirilir. Təsadüfi deyil ki, sözügedən mərasimdə çıxışı zamanı ölkə rəhbəri vurğulayıb: "İndi bizə lazım olan bütün gəmilər Azərbaycanda istehsal edilə bilər. Tarixdə ilk dəfə həm tanker, həm də ki, gəmi-bərə tikilib". Bu tezis bir yeniliyi ifadə edir. Prezident lakonik şəkildə Azərbaycanın "dəniz gücü"nün imkanlarından birini dəqiq ifadə edib.