NEWTIMES

Amerika Prezidentinin Qüdslə bağlı ifadə etdiyi fikirlər qlobal siyasəti silkələməkdə davam edir. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) Ankaranın təşəbbüsü ilə İstanbulda keçirdiyi sammitdə mühüm bir sənəd qəbul edib. Təşkilat üzvləri Donald Trampın qərarını kəskin qınayaraq, öz etirazlarını bildiriblər. Onlar Şərqi Qüdsü Fələstin dövlətinin paytaxtı kimi tanıdıqlarını bəyan ediblər. Üstəlik, digər dövlətləri də eyni addımı atmağa çağırıblar. Bununla da beynəlxalq səviyyədə yeni bir ziddiyyət meydana gəlib. Qüds şəhərini ABŞ İsrailin, 60-a yaxın müsəlman ölkəsi isə Fələstinin paytaxtı olaraq qəbul edirlər. Mütəxəssislər belə bir ziddiyyətin ciddi geosiyasi problemlərə yol aça biləcəyindən ehtiyatlanırlar. Məsələyə müsəlman dövlətlərinin öz daxili münasibətləri prizmasından yanaşdıqda da maraqlı və düşündürücü məqamları görmək olur. Aydın olur ki, müsəlman ölkələrinin öz aralarında olan münasibətləri arzu olunan səviyyədə deyil. Hətta bir sıra aspektlərdə kəskin fərqlər qalmaqdadır. Belə bir şəraitdə Qüds məsələsi də daxil olmaqla, müsəlman dövlətlərinin aldıqları qərarlar nə dərəcədə reallaşa bilər? Bu kimi suallar üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Belçikanın paytaxtı Brüssel şəhərində Avropa İttifaqının "Şərq tərəfdaşlığı" proqramı çərçivəsində növbəti zirvə görüşü keçirilib. İki il bundan əvvəl Riqada baş tutan tədbirdə alınan qərarlar bir sıra suallar yaratmışdı. O cümlədən həmin sammitdə qəbul edilən yekun bəyannamədə Ukrayna, Moldova və Gürcüstandakı münaqişələrin bu ölkələrin ərazi bütövlüyü çərçivəsində həllinə dəstək ifadə olunsa da, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü ilə bağlı bir fikir bildirilməmişdi. Brüssel sammiti bu məsələdə mümkün dəyişikliklər kontekstində də maraq doğururdu. Zirvə görüşü göstərdi ki, Azərbaycan diplomatiyası böyük zəhmət hesabına uğur əldə edib. Ermənistan və ona havadarlıq edən dairələrin sammit ərəfəsi apardıqları antiazərbaycan kampaniyası diplomatiyamızın çevikliyi və səmərəliliyi sayəsində puç oldu. Brüsseldə qəbul edilən birgə bəyannamədə bütün ölkələrin, o cümlədən Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmini birmənalı vurğulandı. Bundan başqa, Prezident İlham Əliyevin dərin məzmunlu nitqi Azərbaycanın həm Avropa İttifaqı, həm də ümumiyyətlə, bütün beynəlxalq təşkilatlarla qarşılıqlı münasibətləri nə dərəcədə səmərəli qurduğunu bir daha nümayiş etdirdi.

Diplomatiya tarix boyu hər bir dövlət üçün xüsusi əhəmiyyətli fəaliyyət sahəsi olub. Dövlətçilik tarixi müəyyən mənada diplomatiya tarixi ilə sıx bağlıdır. Diplomatik fəaliyyət dövlətin suverenliyinin, ərazi bütövlüyünün və təhlükəsizliyinin təmin olunmasında, beynəlxalq miqyasda yerinin, rolunun, ümumiyyətlə, imicinin və mövqeyinin formalaşdırılmasında olduqca mühüm rol oynayır. Danılmaz faktdır ki, bu gün müstəqil Azərbaycan dövlətçiliyi öz varlığına görə Ulu Öndər Heydər Əliyevə borcludur. Xalqın təkidli tələbi ilə Ümummilli Liderin yenidən hakimiyyətə gəlişi dövlətin nəzəri-praktiki əsaslarının formalaşdırılmasına imkan yaratdı. Ümummilli Lider ərazi bütövlüyü pozulmuş, müharibə şəraitində olan və müxtəlif istiqamətlərdən gələn təhlükələrlə üz-üzə qalmış ölkənin qarşısında duran çoxsaylı vəzifələrin həllini təmin etdi. Heydər Əliyev müstəqil dövlət quruculuğunun bütün incəliklərini dəqiq müəyyənləşdirdi, böyük uzaqgörənliklə xarici siyasətin əsas prinsiplərini və istiqamətlərini konkretləşdirdi.

Amerikanın dövlət başçısı Donald Trampın Yaponiya, Cənubi Koreya, Çin, Vyetnam və Filippini əhatə edən uzunmüddətli səfərinə dünya KİV-i və analitik dairələr böyük maraq göstəriblər. ABŞ Prezidentinin ASEAN sammitində iştirakı haqqında elə də geniş təhlil aparmayan ekspertlər, onun Pekin müzakirələrinə daha çox diqqət yetiriblər. Bu da təsadüfi deyil. Çünki hazırda dünyanın geosiyasi taleyində Vaşinqton-Pekin münasibətlərinin rolu daha yüksəkdir. Eyni zamanda, iki böyük güc arasında Asiya-Sakit okean hövzəsində bir sıra problemlər yaşanır. Həmin bağlılıqda Şimali Koreyanın nüvə silahlarını sınaqdan keçirməsinə həssas reaksiyalar mövcuddur. Bir sıra ekspertlər bunları nəzərə alaraq D.Trampın səfərinə bədbin qiymət verirdilər. Ancaq əldə olunan nəticələr daha maraqlı bir prosesin başladığını göstərməkdədir. Onun geosiyasi aspektləri üzərində geniş dayanmaq ehtiyacı duyulur.

İranın paytaxtında Azərbaycan, Rusiya və İran dövlət başçılarının görüşünün keçirilməsinə ekspertlərin marağı böyük olub. Orada müzakirə olunan məsələlərin regional və qlobal inteqrasiyaya ciddi yardım edəcəyi qənaəti vardır. Müxtəlif kontekstlərdə təhlil edilən görüşün tarixi əhəmiyyətini də vurğulamaq lazımdır. Bu müzakirələr Azərbaycanın təklif etdiyi üçtərəfli əməkdaşlıq formatı çərçivəsində baş tutub. Birinci zirvə görüşü Bakıda keçirilmişdi. Tehran sammiti ikinci addımdır. Gələn il prezidentlər Rusiyada görüşməyi qərara alıblar. Bu prosesin davamlı olması proqnozlaşdırılır. Çünki müzakirələrdə əhəmiyyəti olan geosiyasi, iqtisadi, ekoloji, mədəni, enerji, təhlükəsizlik problemləri ilə bağlı fikir mübadiləsi aparılır və müəyyən qərarlar qəbul edilir. Onların reallaşması istiqamətində də konkret addımlar atılır. Azərbaycanın maraqları baxımından da bu prosesin əhəmiyyəti çoxdur. Biz məsələnin həmin kontekstdə başlıca geosiyasi məqamları üzərində dayanmaq istərdik.

Dövlət başçısı İlham Əliyev oktyabrın 4-də Avropa İttifaqı Şurasının Siyasi və Təhlükəsizlik Komitəsinin nümayəndə heyətini qəbul edib. Müzakirələr maraqlı keçib. Azərbaycan Prezidenti söylədiyi nitqində Avropa İttifaqı ilə əməkdaşlığın başlıca şərtlərini bir daha nümayəndə heyətinin üzvlərinin diqqətinə çatdırıb. Ölkə rəhbəri həyata keçirdiyi siyasi kursda müstəqillik xəttinin, qətiyyətli mövqenin mərkəzi yer tutduğunu ifadə edib. Rəsmi Bakı atdığı bütün addımlarda həmin prinsipə qətiyyət və dönməzliklə əməl edir. O cümlədən Aİ və onun müxtəlif institutları ilə əlaqələrdə bu, özünü daha qabarıq büruzə verir. İndi hamıya Aİ-nin "Şərq tərəfdaşlığı" proqramı ilə bağlı yaranmış vəziyyət məlumdur. Həmin layihədə nəzərdə tutulmuş ölkələrdən ikisi – Ermənistan və Belarus – Rusiyanın Avrasiya inteqrasiya təşəbbüsünə qoşulublar. Ukrayna, Moldova və Gürcüstan ifrat qərbyönümlü mövqeləri ilə özlərinə bir sıra geosiyasi ziddiyyətlər yaratmaqdadırlar. Onların Aİ-yə assosiativ üzvlüyü reallıqda elə bir rol oynamayıb.

Son vaxtlar Türkiyədə müəyyən xarici qüvvələr tərəfindən idarə olunan bəzi şəxslərin atdığı addımlar Azərbaycan ictimaiyyətində narahatlıqla izlənilir. Belə ki, sentyabrda bir neçə Türkiyə vətəndaşının ermənilər tərəfindən işğal edilən Azərbaycanın tarixi torpağı olan Dağlıq Qarabağa qanunsuz səfər etməsi, oktyabrda isə Avropa Şurası Parlament Assambleyasında başda Dəniz Baykal olmaqla Cümhuriyyət Xalq Partiyasından (CHP) olan millət vəkillərinin "Azərbaycanda demokratik təsisatların vəziyyəti" adlı tənqidi hesabat üzrə qətnamənin lehinə səs vermələri böyük müzakirələrə səbəb olmuşdur.

Türkiyə Prezidentinin İrana baş çəkməsinə ekspertlər ciddi maraq göstəriblər. Onlar bu səfərin arxasında qlobal geosiyasi proseslərlə bağlı mühüm məqamların dayandığını düşünürlər. Eyni zamanda, Yaxın Şərqdə son zamanlar müşahidə edilən bir sıra geosiyasi dəyişikliklər prizmasından iki böyük dövlətin əlaqələrinin yeni məzmun kəsb edə biləcəyi proqnozlaşdırılır. Buraya, bir qayda olaraq, Rusiya da aid edilir. Kremlin Ankara-Tehran əməkdaşlığının geosiyasi-hərbi aspektinin əsas təkanvericisi olduğu bildirilir. Bunların fonunda Yaxın Şərq-Cənubi Qafqaz-Mərkəzi Asiya oxunda meydana çıxa biləcək geosiyasi özəlliklərin analizi aktuallıq kəsb edir. Bundan başqa, tarixi Türkiyə-İran müttəfiqliyi baş tuta bilərmi?

Zaman-zaman Azərbaycana qarşı "qara piar" kampaniyalarının təşkil edildiyini bilirik. Müxtəlif səviyyələrdən ölkəmizin əleyhinə yalanlar uydurulur. Ancaq bunların sırasında "kirəlik adamlar" var ki, onlar sistemli şəkildə pis işlər görməkdədirlər. Avropa Şurasının baş katibi Turbyörn Yaqland və ABŞ Konqresinin üzvü Kris Smit, deyəsən, daha qabağa getməyi qərara alıblar. Hər iki şəxsin kimliyi yaxşı məlumdur. Onların bir sıra dairələrlə əlaqələri haqqında informasiyalar yayılıb. Bu dəfə hər ikisi antiazərbaycan cəbhəsində qoşa dayanmağa cəhd göstəriblər. T.Yaqland sentyabrın 13-də Avropa Şurasına üzv ölkələrin səfirləri ilə görüşündə Azərbaycanı insan haqları ilə bağlı ittiham edərək, onu təşkilatdan çıxarmaqla hədələyib. K.Smit isə sentyabrın 26-da Konqresə sənəd təqdim edərək, Azərbaycanda insan haqlarının pozulduğunu iddia edib. Ekspertlər onların məhz bu dönəmdə meydana çıxmalarını təsadüfi hesab etmirlər.

Bu yaxınlarda BMT-nin Baş Assambleyasının 72-ci sessiyası keçirilib. Dünya miqyasında bir-birindən ziddiyyətli proseslərin getdiyi, böyük dövlətlər arasında münasibətlərin daha da kəskinləşdiyi bir mərhələdə dünya ictimaiyyətinin diqqəti Nyu-Yorka yönəlmişdi. İnsanlar siyasətçilərdən problemlərin həlli yolları ilə bağlı fikirlər gözləyirdilər. Lakin bir sıra dövlət başçıları radikal və əsassız çıxışları ilə ümidləri doğrultmadı. Xüsusilə Ermənistana rəhbərlik edən Serj Sarkisyan gülüş obyektinə çevrildi. Bununla yanaşı, əksər dövlət başçılarının nitqləri böyük maraqla dinlənildi. Onların sırasında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin xüsusi yeri vardır. Çünki dövlət başçısı öz cəsarətli çıxışında elə məqamlara toxundu ki, həmin məqamlar yalnız Azərbaycan üçün deyil, bütövlükdə BMT-müstəqil dövlətlər münasibətləri aspektində aktual və zəruridir. Prezident İlham Əliyevin ifadə etdiyi fikirlər, hər şeydən əvvəl, Azərbaycan-BMT münasibətlərinin məzmunu və inkişaf dinamikası baxımından əhəmiyyətlidir.