NEWTIMES

Pakistanın paytaxtında İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) XIII sammiti keçirilib. Tədbirə maraq böyük olub. Ekspertlər bu tədbirin bir çox qlobal geosiyasi məsələlərə təsirinin olduğunu vurğulayırlar. Xüsusilə Cənubi Asiyada regional əməkdaşlıq perspektivləri ilə bağlı İƏT üzvlərinin fəaliyyətinin əhəmiyyəti böyükdür. Yaxın Şərqdə gedən proseslərin dinamikasına da İƏT-ə daxil olan böyük dövlətlər təsir göstərə bilirlər. Bunlarla yanaşı, İƏT nəqliyyat, ticarət, iqtisadiyyat, təhlükəsizlik, energetika kimi sahələrdə geniş fəaliyyət göstərir. Ayrıca, Azərbaycanın təşkilatda aktivliyi hər kəs tərəfindən etiraf edilir. Prezident İlham Əliyevin İslamabad sammitində dərin məzmunlu nitqi yuxarıda vurğulanan məqamlar aspektində kifayət qədər maraqla qarşılanıb.

2017-ci ildə dünyanı hansı siyasi proseslərin gözlədiyi barədə çoxlu sayda proqnozlar verilir. Onların əksəriyyətində qeyri-müəyyənliklər və risklər əsas yeri tutur. Lakin bir sıra mütəxəssislər məsələyə müsbət müstəvidə yanaşmağı təklif edirlər. Onlar böyük dövlətlər arasında problemlərin olduğunu unutmamaqla bu problemlərin həlli yollarını tapmaq zərurətini vurğulayırlar. Ancaq hətta bu cür pozitiv əhval-ruhiyyə belə qarşıda duran çətinlikləri arxa plana atmır. ABŞ-Rusiya-Aİ-Çin xəttində mövcud olan risklər və Rusiya-Türkiyə münasibətlərində müşahidə edilən müsbət dəyişmələr 2017-ci ildə də aktuallığını saxlayacaq. Rusiyalı analitik İvan Timofeyevin bu qənaəti üzərində bir qədər ətraflı dayanmağa ehtiyac vardır.

Müxtəlif analitik qurumlar qlobal səviyyədə özünü göstərə bilən təhlükələri öncədən proqnozlaşdırmağa çalışırlar. Onlar çoxlu sayda və bir-birindən fərqlənən faktorlardan bəhs edirlər. Davosdakı Dünya İqtisadi Forumunun ekspertləri də bu ildə meydana çıxa biləcək riskləri müəyyənləşdirməyə çalışıblar. Təqdim edilən hesabatda bəşəriyyəti bir sıra təhdidlərin gözlədiyi vurğulanır. Ekspertlər ümumilikdə 30 qlobal risk faktorunun mövcudluğundan bəhs edirlər. Onları bir neçə qrupa bölürlər. Lakin həmin risk faktorlarının bir-birindən ayrı mövcud olduğunu demək çətindir. Burada fərd, cəmiyyət, dövlət və beynəlxalq təşkilatlar səviyyəsində özünü göstərən amillərdən danışmaq olar. Həmin aspektdə 2017-ci ildə meydana çıxması gözlənilən risklərin analizi üzərində geniş dayanmağa ehtiyac vardır.

Vaşinqtonun İrana qarşı ittihamçı bəyanatlarından sonra proseslər daha təhlükəli və həssas məcraya keçib. Mütəxəssislər tərəflərin qarşılıqlı ittihamlarının ardınca real addımların mümkünlüyünü istisna etmir, o cümlədən Amerika ilə İran arasındakı münaqişəyə başqa böyük dövlətlərin qoşulması ehtimalından danışırlar. Bu sırada daha çox Rusiyanın adı çəkilir, Çin və Türkiyəyə işarələr verilir. İsrail və Səudiyyə Ərəbistanı ayrıca vurğulanır. Yaranmış vəziyyətə mənfi təsir edə biləcək başqa faktor kimi regional ziddiyyətlər göstərilir. Burada əsas olaraq Yaxın Şərqin böyük dövlətləri və supergüclər arasında olan mürəkkəb münasibətlər sisteminə vurğu edilir. Nəhayət, digər səviyyədə olan ziddiyyətlər mənbəyi kimi İranın daxili vəziyyəti göstərilir. Bu zaman müxtəlif amillərə işarə edilsə də, daha çox etnik münasibətlərdən bəhs edilir. Yekun olaraq ABŞ-İran qarşıdurmasının bütün dünya üçün təhlükə yaratdığı qənaəti alınır.

Müxtəlif analitik təşkilatlar dünya siyasəti, geosiyasəti, iqtisadiyyatı, təhlükəsizliyi ilə bağlı proqnostik hesabatlar hazırlamaqda davam edirlər. Onların hər biri maraqlıdır. Bizim regionla da bağlı bir sıra əhəmiyyətli məqamları özündə əks etdirən analitik sənədlərdə müəyyən faktorlar vardır ki, onların üzərində geniş dayanmağa ehtiyac duyulur. Bu bağlılıqda "Stratfor" və "PwC" kimi "beyin mərkəzləri"nin hazırladıqları məruzələr diqqətimizi çəkib. Onlarda qlobal miqyasda gözlənilən geosiyasi və iqtisadi proseslərin müəyyən təkamül ssenariləri analiz edilir və proqnozlar verilir. Hər iki təşkilat konkret olaraq Rusiyanın Avrasiyada siyasi, geosiyasi və iqtisadi nüfuzunun artacağından bəhs edirlər. Onlar məsələyə fərqli aspektlərdə yanaşırlar, lakin bütövlükdə mənzərə vahid məntiqi müstəviyə gətirildikdə, maraqlı qənaətlər əldə etmək olur. Həmin faktorların analizi faydalı olardı.

Hər bir müstəqil dövlət başa vurduğu ildə öz fəaliyyətini obyektiv olaraq analiz etməlidir. Azərbaycan hər il həmin bağlılıqda görülən işlərə yekun vurur və gələcək planlarını dəqiqləşdirir. Mütəxəssislərin yekdil rəyinə görə, 2016-cı ildə də Azərbaycan siyasi-diplomatik fəallıq göstərib. Bir çox ölkələrlə əlaqələr intensivləşib. Dövlət başçısı xarici səfərlər edib, ölkəmizə dövlət və hökumət başçıları, şirkət rəhbərləri, beynəlxalq təşkilat başçıları təşrif buyurublar. Bu zaman ölkəmiz, regionumuz və bütövlükdə dünya əhəmiyyətli qərarlar əldə edilib. Bunlarla yanaşı, Azərbaycan keçən ildə strateji layihələr reallaşdırmağa başlayıb. Onlar enerji, nəqliyyat və iqtisadi-mədəni sahələrə aiddirlər. Burada xüsusilə Azərbaycanın yeni əməkdaşlıq formatları təklif etməsi vurğulanmalıdır. Onlar kifayət qədər səmərəli nəticələr verməkdədirlər. Həmin faktların işığında 2016-cı ilə baxdıqda, gələcəklə də bağlı əhəmiyyətli proqnozlar vermək mümkündür.

Müasir dünyada çox mürəkkəb geosiyasi, hərbi və maliyyə vəziyyətinin yarandığı sirr deyil. Yaxın Şərqdə münaqişələrin daha da şiddətlənməsi, prosesə getdikcə daha çox sayda dövlətin qarışması ilə yanaşı, Avropada davam edən böhranlı durum meydana bir sıra təhlükələr çıxarıb. Bunların fonunda yeni müstəqil dövlətlərin Avropa İttifaqı ilə əlaqələri prinsipial məzmun kəsb edir. O cümlədən mürəkkəb Cənubi Qafqaz regionunda yerləşən Azərbaycanın Aİ ilə əlaqələrini səmərəli müstəviyə çıxarması əhəmiyyət daşıyır. Bütün bunlar Azərbaycanın dövlət başçısı İlham Əliyevin fevral ayında Brüsselə səfər etməsini olduqca aktual göstərir. Ölkə rəhbəri səfəri zamanı apardığı danışıqlarda maraqlı və əhəmiyyətli nəticələr əldə edib. Bir daha təsdiqlənib ki, İlham Əliyev uzaqgörən siyasi liderdir. Prezidentlə müzakirələr aparan hər bir Aİ rəsmisi həmin məqamı vurğulayıblar. Əldə olunan razılıqlar Aİ-Azərbaycan münasibətlərində tamamilə yeni səhifə açır. Məsələnin bu tərəfini şərtləndirən müxtəlif məsələlər üzərində geniş dayanmağa ehtiyac vardır.

Amerikanın tanınmış "beyin mərkəzlərindən" olan və Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinə yaxınlığı haqqında informasiyalar yayılmış "Stratfor" analitik mərkəzi 2017-ci il üçün öz proqnozlarını verib. Orada həm dünyanın ümumi geosiyasi trendləri, həm də konkret regionlar üzrə irəli sürülən analitik müddəalar yer alıb. Sənəddən görünür ki, 2017-ci ildə qlobal geosiyasi mənzərə öz mürəkkəbliyini saxlayacaq. Müxtəlif regionlardakı münaqişələr, ixtilaflar, silahlı toqquşmalar davam edəcək. Ayrıca Cənubi Qafqazdakı münaqişələrin həllini gözləmək də çətindir. O cümlədən Ermənistanın hansısa ciddi hərbi dəstəyə ümid etməsi real görünmür. Bütün bunların fonunda Cənubi Qafqazla bağlı hansı situasiyanın yarana biləcəyi aktual təsir bağışlayır.

Qərb mətbuatında yeni superdövlətin meydana gələ biləcəyi barədə informasiyalar yayılır. Bu təşəbbüsün arxasında Fransa və Almaniyanın dayandığı bildirilir. Parislə Berlinin yaxın perspektivdə Avropa İttifaqında (Aİ) inteqrasiya proseslərini daha da dərinləşdirərək, faktiki olaraq vahid dövlət yaratmağı hədəflədiklərini yazırlar. Bu zaman konkret bir plan ortaya qoyulmur. Daha çox Aİ-də inteqrasiya tərəfdarlarının əhval-ruhiyyəsinə sığal çəkən fikirlər ifadə edilir. Ancaq bu da faktdır ki, təşkilatın böyük dövlətlərinin rəhbərləri görüşərək, Böyük Britaniyanın aldığı qərarı müzakirə ediblər. Onlar Aİ-nin mövcudluğunun zəruriliyi fikrini yekdilliklə vurğulayıblar. Bu informasiyalar təşkilatda hansı proseslərin başladığını göstərir? Ümumiyyətlə, Avropa İttifaqının gələcəyi haqqında hansı proqnozları vermək olar?

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) müasir dünyanın geosiyasi, siyasi, iqtisadi, mədəni və hərbi həyatında ciddi yer tutur. Keçən əsrin ortalarında yaradılmış bu təşkilat bir müddət qlobal miqyasda beynəlxalq təhlükəsizliyin təmin edilməsində söz sahibi olub. Beynəlxalq təhlükəsizlik konsepsiyaları yeniləşdikcə, BMT də müvafiq təşkilati, struktur və funksional dəyişikliklər aparmalı olub, ötən müddət ərzində bir sıra yeniliklər həyata keçirilib. Məsələn, 1965-ci ildə Təhlükəsizlik Şurasının (TŞ) üzvlərinin sayı dəyişib. Lakin müasir mərhələdə meydana çıxan çoxsaylı amillər üzündən BMT öz funksiyalarını yerinə yetirməkdə ciddi çətinliklərlə üzləşir. Məntiqi olaraq, bu mühüm beynəlxalq təşkilatın dünya siyasətindəki yeri və roluna yenidən baxılması məsələsi aktuallaşır. Bu istiqamətdə hazırkı vəziyyət necədir? BMT real islahatlara hazırdırmı? Bu kimi suallara mütəxəssislər, analitiklər və siyasətçilər cavab axtarırlar.