NEWTIMES

Son dövrlərdə ekspertlər Böyük Britaniyanın xarici siyasətində mümkün dəyişiklikləri təhlil etməyə və proqnozlaşdırmağa çalışırlar. O cümlədən Londonun Yaxın Şərq istiqamətində fəallaşa biləcəyindən bəhs edilir. Bu kontekstdə konkret olaraq London, Moskva, Ankara və Tehran xəttində geosiyasi fəallığın gözlənildiyi tezisi irəli sürülür. Bunun üçün müəyyən tarixi və geosiyasi əsaslar da mövcuddur. Böyük Britaniya Avropa İttifaqından çıxarsa, xarici siyasət məsələlərində müəyyən korrektələrin olması ehtimalı az deyil. Çox güman ki, bu baxımdan Yaxın Şərq istiqamətində London aktivlik göstərəcək. Eyni zamanda, onun təkbaşına hərəkət etməyəcəyi də qətidir. Bu aspektdə ekspertlər Böyük Britaniyanın Türkiyə, İran və Rusiya ilə müəyyən təmaslar qurmasının mümkünlüyündən yazırlar. Buna görə də məsələnin geosiyasi təhlili üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Yaxın Şərqdə gərginliyin geniş miqyas alması bir neçə səbəblə izah edilir. Onların bütövlükdə regionu çox mürəkkəb, xaotik bir situasiyaya ata biləcəyi barədə proqnozlar səsləndirilir. Maraqlıdır ki, burada Türkiyəyə bir neçə istiqamətdən edilən təzyiqlərin arxasında eyni dairələr dayanır. Liviya, Aralıq dənizi, Kipr, Suriya, İraq həmin bucaq altında bir-birindən ayrı problemlər kimi görünmür. Onların hamısında Türkiyə üçün təhdid elementləri mövcuddur. Türkiyənin regional böyük dövlət kimi inkişafının qarşısını almaq, geosiyasi müstəvidə təkləmək kimi bir gizli məqsədin olduğu duyulur. Eyni zamanda, Qərbin iri enerji şirkətlərinin yeni mənbələr, yeni məkanlar və enerji ehtiyatları uğrunda gərgin mübarizəyə başladıqları aydın olur. Bunlarla yanaşı, Türkiyənin daxilində baş qaldırmış bir sıra müxalif siyasi qüvvələrin məhz son dövrlərdə fəallaşmasının səbəblərini müəyyən etmək mümkündür. Belə görünür ki, onlar da eyni mərkəzdən idarə olunurlar. Bu cür gərgin mübarizə şəraitində Türkiyənin geosiyasi gələcəyi üzərində geniş düşünməyə ehtiyac görürük.

Məlumdur ki, dünyanın müxtəlif bölgələrində etnoslararası və lokal münaqişələrin həlli qlobal geosiyasət üçün aktual olaraq qalır. O cümlədən Cənubi Qafqazdakı münaqişələrin ədalətli və sülh yolu ilə həlli məsələsi bütün ciddiliyi ilə qarşıda dayanır. Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin aradan qaldırılması ilə məşğul olan ATƏT-in Minsk qrupu isə kifayət qədər səmərəli fəaliyyət göstərmir. Beynəlxalq təşkilatlarda məsələ ilə bağlı qəbul edilən sənədlərdə bir sıra hallarda vəziyyət doğru əks etdirilmir. Bu baxımdan Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı Parlament Assambleyasının Lüksemburqda keçirilən illik sessiyasında münaqişələrlə bağlı qəbul edilən sənədin məzmunu böyük maraq doğurur. Sənəddə əhəmiyyətli fikirlər yer alıb. Onlara ermənilərin reaksiyası qeyri-adekvat olub. Çünki həmin fikirlərdə həqiqət ifadə edilib. Bu kontekstdə qəbul edilən sənədin müddəalarının geosiyasi analizinə ehtiyac görürük.

Azərbaycan paytaxtında general T.Volters ilə general V.Gerasimov arasında aparılan danışıqlar ekspertlərin bir neçə aspektdə marağına səbəb olub. Dünyanın iki çox böyük hərbi gücünün Bakıda qlobal əhəmiyyətli məsələləri müzakirə etməsi adi hadisə deyil. Bu baxımdan ekspertlər ABŞ və Rusiyanın görüş yeri kimi məhz Bakını seçməsinin səbəbləri ilə bağlı müxtəlif analizlər aparırlar. Aydın olur ki, burada bir sıra faktorlar rol oynayır. Azərbaycan müstəqil dövlət kimi böyük nailiyyətlər əldə etməkdədir. Beynəlxalq aləmdə onun nüfuzu durmadan artır. Mötəbər beynəlxalq tədbirlərə evsahibliyi edən Azərbaycanın sabit ölkə və etibarlı tərəfdaş olması da dünya tərəfindən qəbul edilir. Bütün bunların fonunda Amerika və Rusiyanın mühüm məsələləri Bakıda müzakirə etmələri normal görünür. Həmin kontekstdə iki generalın Bakı görüşünün geosiyasi təsiri üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Bir sıra ekspertlər son zamanlar Avropa İttifaqı-Azərbaycan münasibətlərində çətinliklərin olduğu və hətta Brüsselin Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımaqda tərəddüd etdiyi haqqında əsasız informasiyalar yaymağa çalışırdılar. Bu baxımdan Donald Tuskun regiona səfəri yerinə düşdü. Aİ rəsmisinin ifadə etdiyi fikirlər təxribat xarakterli həmin informasiyaları təkzib edib. D.Tusk Azərbaycanla əlaqələrin strateji xarakterli və çox vacib olduğunu vurğulayıb. Bu, Aİ-nin məsələyə geniş aspektdə yanaşması ilə şərtlənir. Belə ki, Brüssel Azərbaycanı Cənubi Qafqazın həm qüdrətli dövləti, həm də lideri kimi qəbul edir. Bu, Bakı ilə münasibətlərin bütövlükdə regionun geosiyasi mənzərəsində həlledici rol oynadığını göstərir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də D.Tuskla müzakirələrdən sonra həmin kontekstdə konkret tezislər ifadə edib. Bu bağlılıqda D.Tuskun Azərbaycan səfərinin geosiyasi əhəmiyyəti üzərində geniş dayanmağa ehtiyac gördük.

Azərbaycan və Türkiyə arasında qədim tarixi olaylara, həmçinin mədəni və etnik bağlara əsaslanan xüsusi münasibətlər mövcuddur. Azərbaycanlılar və türklər eyni türk mənşəlidirlər və ortaq əcdadları var. Oğuz türkləri tərəfindən təşkil olunmuş Səlcuq imperiyası bugünkü Türkiyə və Azərbaycanın bünövrəsi hesab olunur. Hər iki ölkə coğrafi cəhətdən yaxındır və Azərbaycan Türkiyə ilə Naxçıvan regionunda kiçik bir sərhədi paylaşan yeganə türkdilli dövlətdir. Bütün bunlar müasir günümüzün Azərbaycanı və Türkiyəsi arasında xüsusi əlaqələrin qurulmasına öz töhfəsini vermişdir.

Dünyanın ən mötəbər və nüfuzlu beynəlxalq təşkilatı olan Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) qlobal miqyasda ciddi rol oynayır. Müxtəlif sahələr üzrə problemlərin həll edilməsi, davamlı inkişaf məsələləri, dünya təhlükəsizliyi problemləri, elm, təhsil, mədəniyyət, iqtisadiyyat üzrə inkişafın özəllikləri bu təşkilat üçün müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. Buna görədir ki, hər bir müstəqil dövlətin BMT ilə münasibətlərinə böyük önəm verilir. Azərbaycan-BMT münasibətləri 1993-cü ildən başlayaraq tamamilə yeni məzmunda inkişaf etməkdədir. XXI əsrin əvvəllərində dünya miqyasında müşahidə edilən mürəkkəb və sürətli geosiyasi dəyişikliklər BMT üzvlərinin bu təşkilatla münasibətlərinə də yeni çalarlar gətirib. O cümlədən Azərbaycan iqtisadiyyat, elm, təhsil, mədəniyyət, təhlükəsizlik, münaqişələrin həlli və sair məsələlərdə BMT ilə əlaqələrini yeni səviyyəyə yüksəldib. Aktual məsələlərlə bağlı təklif edilən proqramların həyata keçirilməsində daha aktiv mövqe tutub. Bütün bu məqamların fonunda Azərbaycan-BMT münasibətlərinin təkamülünün təhlili üzərində dayanmağa ehtiyac görürük.

Dünyanın iqtisadi cəhətdən ən çox inkişaf etmiş ölkələrinin (G20) zirvə görüşləri aktual problemlərin müzakirəsinə həsr edildiyindən, həmişə maraq doğurur. Bu dəfə də istisna olmadı. Yaponiyanın Osako şəhərində keçirilən sammitdə qlobal miqyasda narahatlıq doğuran bir sıra problemlərin həlli yolları müzakirə olundu. Bu dəfə tədbir çərçivəsində aparılan müzakirələrlə yanaşı, ikitərəfli danışıqlar formatı da yer alıb. Və hər iki üsul maraqlı təsir bağışlayıb. Doğrudur, dünyanı narahat edən məsələlərin heç biri ilə bağlı konkret razılıq əldə edilməyib. Ancaq böyük dövlətlər öz mövqelərini ifadə etməklə müəyyən məqamlara aydınlıq gətiriblər. İkitərəfli görüşlərdə isə konkret problemlər üzrə fikir mübadiləsi aparılıb. Bütövlükdə müzakirələrin məzmunu göstərir ki, artıq dünya miqyasında hamının qəbul etdiyi problemlər mövcuddur. Onların həlli zamanı isə artıq yetişib. Əgər həmin istiqamətdə ciddi addımlar atılmasa, sonuc bütün dünya üçün pis ola bilər. Bəlkə də bu kimi nəticə sammitin başlıca yekunudur. Onun növbəti tədbirlər üçün düşünməyə əsas verdiyi şübhəsizdir.

Tacikistanın paytaxtı Düşənbə şəhərində Asiyada Qarşılıqlı Fəaliyyət və Etimad Tədbirləri üzrə Müşavirənin beşinci zirvə toplantısı keçirilib. Toplantıda regionun daha təhlükəsiz və daha yüksək inkişaf etmiş hala gəlməsinin yolları müzakirə edilib. Bunun fonunda hazırda mövcud olan müxtəlif xarakterli təhlükələrə, risklərə, təhdidlərə nəzər salınıb. Zirvə toplantısında iştirak edən dövlət və hökumət başçıları fikirlərini bəyan ediblər. Azərbaycanı Baş Nazir Novruz Məmmədov təmsil edib. Novruz Məmmədov çıxışında Asiya üçün aktual olan bir sıra məqamlara toxunub, o cümlədən Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həlli zərurətini bir daha diqqətə çatdırıb. Bütövlükdə toplantıda maraqlı analizlər aparılıb, proqnostik fikirlər irəli sürülüb.

Ekspertlər Yaxın Şərqdə daha ciddi geosiyasi mübarizənin başladığı qənaətindədirlər. Xüsusilə Türkiyə ətrafında təhlükəli ssenarilər qurulur. Onu bir neçə istiqamətdən mühasirəyə alıb, sonra xaosa sürükləmək məqsədlərindən bəhs edilir. Hətta müxtəlif qondarma xəritələr belə tərtib edənlər vardır. Onların başlıca məqsədləri müsəlman ölkələrini kiçik hissələrə parçalamaqla bütövlükdə regiona ağalıq etməkdir. Ancaq, deyəsən, həmin dairələrin bir qismi bunun yanlış olduğunu anlamağa başlayıb. Müxtəlif səviyyələrdən eşidilir ki, "Yaxın Şərqə müdaxilə kökündən yanlış idi". Lakin o da maraqlıdır ki, hələlik geri çəkilən yoxdur. Mübarizə yeni üsullarla davam etdirilir. Daha çox siyasi-diplomatik fəaliyyət üzərində dayanılır. Onun fonunda geosiyasi xarakterli addımlar atılır. Böyük bir ərazidə terror dəhlizi yaratmaq planından da vaz keçilmir. Bütün bunların kontekstində Türkiyənin apardığı geosiyasi mübarizənin bir sıra aspektləri üzərində geniş dayanmağa ehtiyac vardır.