NEWTIMES

Dünya mediasının gündəmini yeni aktual mövzu zəbt edib. Ankara Suriyada növbəti hərbi əməliyyat keçirəcəyini bəyan edib. Bu informasiya ölkə başçısı səviyyəsində yayıldığından, həqiqət olduğuna şübhə yoxdur. R.T.Ərdoğan siyasi lider kimi sözünün üstündə duran və onu tam reallaşdıran şəxs olaraq tanınır. Digər tərəfdən, belə ciddi məsələ haqqında məlumatı əsas olmadan yaymazlar. Bunun nəticəsidir ki, Qərbdə və Rusiyada məsələ ciddi reaksiya yaradıb. Vaşinqton dərhal etirazını bildirib. Moskva isə loyaldır. Hiss olunur ki, Kreml Türkiyənin öz təhlükəsizliyini təmin etmək haqqını daha yaxşı anlayır. Ekspertlər proseslərin bu istiqamətdə inkişaf edəcəyi halda, hansı geosiyasi faktorların önə cıxa biləcəyini proqnozlaşdırmağa çalışırlar. Bu konktestdə məsələnin üzərində geniş dayanmağa zərurət gördük.

Rusiya Federasiyasının Sankt-Peterburq şəhərində dekabrın 6-da MDB dövlət başçılarının qeyri-rəsmi zirvə görüşü keçirilib. Tədbirdə bir sıra mühüm məsələlər müzakirə edilib. O cümlədən İlham Əliyevlə Nikol Paşinyanın söhbəti olub. Azərbaycan Prezidenti təklif edib ki, hər iki tərəfdə saxlanılan şəxslər "hamının hamıya" prinsipi üzrə dəyişdirilsin. Öncəki zamanlarda olduğu kimi, Ermənistan rəhbərliyi bunu müxtəlif uydurma bəhanələrlə qəbul etməyib. Azərbaycanın dövlət başçısının Kəlbəcərdə Ermənistan tərəfindən qeyri-qanuni olaraq girov götürülən iki azərbaycanlının da dəyişdirilməsi məsələsini qaldırması ekspertlər tərəfindən humanizm və pinsipiallığın nümunəsi kimi qiymətləndirilib. Müzakirə göstərdi ki, Azərbaycan həmişəki kimi ədalətli və barışcıl mövqedə, Ermənistan isə təcavüzkar və şovinist mövqedədir. Maraqlıdır ki, MDB dövlət başçıları N.Paşinyana elə də diqqət ayırmayıblar. Bunun fonunda ekspertlərin diqqətini İlham Əliyevə olan isti münasibət və böyük hörmət çəkib. Onlar belə münasibətin təsadüfi olmadığı qənaətindədirlər. Məsələyə geosiyasi faktorları nəzərə almaqla daha geniş aspektdə təhlili yanaşmağa ehtiyac vardır.

Ərəb-müsəlman ölkələrində kifayət qədər iqtisadi, siyasi və geosiyasi problemlərin olduğu məlumdur. Yaxın Şərqdə terror uzun illərdir ki, insanlara böyük faciələr yaşadır. Onun səngiməsi ehtimalı isə görünmür. Burada baş verən hadisələrə dünyanın demək olar ki, bütün böyük dövlətləri qarışıblar. ABŞ-la Rusiya arasında isə həmin region uğrunda əsl savaş gedir. Onlar imkanlarında olan bütün vasitələrdən istifadə edirlər. Bu prosesə yerli böyük dövlətlər də qatılıblar. İran, Türkiyə, Səudiyyə Ərəbistanı, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Misir və digərləri hadisələrdən kənarda qala bilmirlər. Xüsusilə Suriyada hadisələr çox təhlükəli məzmun çalarları alır. Son günlər bütün bunlara bir informasiya da əlavə olunub. Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri Suriyadakı PKK/PYD qruplarına maliyyə, silah-sursat və əsgəri dəstək verməyi qərara alıblar. Bu informasiyanın doğru olması halında regionda geosiyasi vəziyyətin daha da ağırlaşacağına ekspertlər şübhə etmirlər. Üstəlik, daha geniş miqyasda təhlükəli proseslərin meydana çıxa biləcəyi ehtimal edilir.

Dünyanın iyirmi ən güclü iqtisadiyyatına malik dövlətlərinin rəhbərlərinin Argentinanın paytaxtında keçirilən sammitinə maraq böyük idi. Ekspertlər və media nümayəndələri böyük dövlətlər arasında münaqişəli situasiyaların necə həll ediləcəyi ilə maraqlanırdılar. Doğrudan da, hazırda qlobal miqyasda ciddi problemlər mövcuddur. Məsələn, Amerika-Rusiya münasibətlərindəki gərginlik ciddi geosiyasi təhlükələrə yol aça bilər. Vaşinqton-Pekin xəttindəki anlaşılmazlıqlar dünya ticarətini risklərə atır. İqlim dəyişikliyi ilə əlaqəli imzalanan müqavilənin taleyinin qeyri-müəyyənliliyi narahatlıq doğurur. Bunlara son günlər meydana gəlmiş Kerç böhranı da əlavə olunub. Beləliklə, ''G-20'' ("Böyük iyirmilik") qrupu üçün kifayət qədər vacib məsələlərin həlli aktuallaşmışdı. Yuxarıda vurğulanan geosiyasi məqamlar üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Azərbaycan Prezidentinin Türkmənistana səfəri milli dövlət quruculuğu prosesində vacib mərhələlərdən biri kimi qiymətləndirilə bilər. Beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində Azərbaycan-Türkmənistan münasibətlərinin inkişafı regional əməkdaşlıq və təhlükəsizlik üçün ciddi töhfələr verəcək. Azərbaycan faktiki olaraq Xəzər hövzəsində nəqliyyat və enerji qovşağına çevrilir. Beynəlxalq layihələrin reallaşmasında Bakının rolu daha da artır. Azərbaycan Xəzər hövzəsinin bütün dövlətləri ilə səmərəli əməkdaşlıq modelinə malikdir. İlham Əliyevin Aşqabada səfəri də bir daha sübut etdi ki, Azərbaycan müstəqil dövlət olaraq geosiyasi rolunu uğurla həyata keçirir. Regionda reallaşdırılan bütün beynəlxalq layihələrdə Bakının imzası var. Azərbaycan Prezidentinin fəaliyyəti nəticəsində bu proses daha da inkişaf edəcək.

Amerikanın nüfuzlu "beyin mərkəzləri"ndən olan "Stratfor" özünün 2019-cu il üçün geosiyasi proqnozlarını dərc etməyə başlayıb. Corc Fridmanın 1996-cı ildə əsasını qoyduğu bu analitik mərkəz qlobal geosiyasi dinamikaya başlıca olaraq ABŞ-Rusiya münasibətləri fonunda nəzər salıb. "Stratfor"un analiz və proqnozları Vaşinqtonla Moskva arasında bir neçə istiqamətdə meydana gələ biləcək problemləri göstərib və onları xarakterizə edib. Belə görünür ki, bütövlükdə 2019-cu ildə geosiyasi mənzərə daha gərgin məqamlarla xarakterizə oluna bilər. Belə ki, Amerika ilə Rusiya sanksiyalarda, silahlanma məsələsində, keçmiş sovet respublikalarından öz xeyirlərinə istifadə etməkdə qarşı-qarşıya gələ bilərlər. Bu məsələlərin hər biri ilə bağlı onlar arasındakı münasibətlər xüsusilə gərgin olacaq. Biz problemin bu aspekti üzərində geniş dayanmağa ehtiyac gördük.

Dövlət başçısı İlham Əliyevin Belarusa etdiyi beşinci səfər ekspertlərin böyük marağına səbəb olub. Belarus Prezidenti də Azərbaycan rəhbərini səbirsizliklə gözlədiklərini açıq ifadə edib. Prezidentlər apardıqları danışıqlarda çox ciddi məsələləri müzakirə edib, razılıqlar əldə ediblər. İki ölkə arasında müxtəlif sahələri əhatə edən müqavilələr imzalanıb. İlham Əliyev və Aleksandr Lukaşenko birgə bəyanat imzalayıblar. Bunların fonunda ekspertlər Azərbaycan-Belarus münasibətlərini regional və qlobal kontekstdə qiymətləndirməyə çalışırlar. Onlar əmindirlər ki, Bakı ilə Minsk səmimi strateji tərəfdaş olduqlarını bir daha təsdiq etdilər. Bu tendensiyanın daha da inkişaf edəcəyi gözlənilir. Məsələnin bu tərəfi bir sıra geosiyasi faktorlarla bağlıdır. Onların qarşılıqlı əlaqədə təhlili Azərbaycan Prezidentinin Belarusa səfərinin üç tarixi özəlliyindən danışmağa əsas verir.

Dünya KİV-i Amerika rəhbərliyinin noyabrın əvvəllərində işləyib hazırladığı iki qərarın adi hadisə olmadığını vurğulayır. Ekspertlər bunların, əslində, bir-biri ilə bağlantısı olan, lakin fərqli sferaları əhatə edən hadisələr olduğunu ayrıca qeyd edirlər. Biz İrana qarşı sanksiyaların tam həcmdə noyabrın 5-də qüvvəyə minməsi ilə PKK-nın üç liderinin məhv edilməsinə və ya onların yeri barədə verilən informasiyaya görə ABŞ-ın toplam 15 milyon dollar mükafat təyin etməsini nəzərdə tuturuq. Yaxın Şərqdə və ona yaxın geosiyasi məkanlarda cərəyan edən hadisələrə eyni bucaq altında baxsaq, bu iki olayın son dərəcə təhlükəli ssenaridən qaynaqlana biləcəyi haqqında qənaət əldə edə bilərik. Belə ki, İrana qarşı sanksiyalar geniş məkanda xalqların faciəsinə, yoxsulluğuna və qarışıqlığa yol açırsa, PKK-nı səhnədən silmək fonunda yaradılan yeni terror təşkilatı həmin fürsətdən istifadə edib, yeni-yeni fəlakətlərə təkan verə bilər. ABŞ rəsmi səviyyədə başqa terror təşkilatını hüquqi reabilitasiya etməyə çalışmaqla məhz bu məqsədini ortaya qoymuş olur. Bu bağlılıqda meydana gələ biləcək mənzərənin təhlili üzərində dayanmaq istərdik.

Azərbaycan paytaxtında VI Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumu çox uğurla başa çatıb. Bu dəfə tədbirin ana mövzusu yaradıcılıq və insan inkişafı olub. Təbii ki, bu məsələlər bütövlükdə humanizm kontekstində müzakirə edilib. Forumda dünyanın müxtəlif guşələrindən yüzlərlə təmsilçi iştirak edib. Tədbirdə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev əhatəli nitq söyləyib. Forum iştirakçıları iki gün ərzində mövzu ilə bağlı maraqlı müzakirələr aparıblar. Bu tədbir həm də ona görə əhəmiyyətli idi ki, Cənubi Qafqazda bir sıra dairələrin gərginliyi daha da artırmağa çalışması ilə ümumi mənzərə xeyli ziddiyyətli hala gəlib. Ermənistan bunların fonunda psevdohumanitar tədbir həyata keçirməyə cəhd göstərdi. Ancaq elə bir nəticəsi olmadı. Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumunda isə bütün dünya üçün aktual olan və müxtəlif sahələri əhatə edən maraqlı məsələlərə toxunuldu. Bu reallığın fonunda tədbirin geosiyasi əhəmiyyəti aspekti üzərində geniş dayanmağa ehtiyac duyduq.

Ekspertlər ABŞ Prezidentinin milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə müşaviri Con Boltonun Cənubi Qafqaz səfərindən bəhs edərkən bir sıra məqamları xüsusi vurğulayırlar. Daha çox təhlükəsizlik və sülhün təmin edilməsi ilə bağlı müzakirələrin aparılacağını proqnozlaşdırırdılar. Bunlar özünü bütövlükdə doğrultdu. C.Bolton Bakıda regionda sülh və təhlükəsizliyin təmini kontekstində fikir mübadiləsi apardı. Azərbaycandan sonra isə Ermənistana getdi. Təbii ki, C.Bolton keçirdiyi mətbuat konfransında bütün detallara aydınlıq gətirmədi. Ancaq KİV-də yayılan bir sıra məqamlara əsaslanmaqla bütöv mənzərə haqqında müəyyən nəticələr çıxarmaq olar. Məhz bu çərçivədə biz Amerika Prezidentinin milli təhlükəsizlik müşavirinin Azərbaycan səfərinin geosiyasi kontekstdə analizi üzərində dayanmaq istərdik.