NEWTIMES

Şimali Atlantika Alyansının baş katibi Yens Stoltenberq Vaşinqtonda təşkilatın 70 illiyinə həsr edilmiş yubiley tədbirlərində Azərbaycanla bağlı maraqlı fikirlər ifadə edib. Onları təhlil edən ekspertlər NATO-nun Azərbaycanla əlaqələri inkişaf etdirmək niyyətinin olduğu qənaətinə gəlirlər. Doğrudan da, əsası Ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş Azərbaycan-NATO əməkdaşlığı olduqca səmərəli inkişaf edir. Bu proses hər iki tərəfi qane edir. Regionun böyük dövlətlərinin maraqlarına toxunmur. Digər Cənubi Qafqaz dövlətlərindən fərqli olaraq, Azərbaycanın NATO istiqamətində atdığı heç bir addım qonşularda qıcıq yaratmır. Ancaq Ermənistan bu məsələdən də süni yararlanmağa çalışır. Ermənistan hakimiyyəti Azərbaycanın NATO ilə əməkdaşlıq etdiyinə görə bu təşkilatla əlaqə qurduğunu deyir. Bu, bir daha təsdiq edir ki, Ermənistan müstəqil siyasət yeridə bilmir. Daim başqalarının hərəkətlərinə "alternativ" olaraq səbatsız addımlar atır. Bu kimi məqamların fonunda Azərbaycan-NATO əlaqələrinin bir sıra aspektləri üzərində geniş dayanmaq lazım gəlir.

Cənubi Qafqazda geosiyasi vəziyyətin sadə olmadığı haqqında ekspertlər çoxdandır ki, fikir yürüdürlər. Onlar hesab edirlər ki, bu regionda getdikcə daha təhlükəli çalarlar alan risklərin təsir dairəsi də genişlənir. Belə bir gedişatın daha böyük geosiyasi məkanda yeni təhlükələr meydana gətirə bilməsi istisna edilmir. Bunun olmaması üçün isə region dövlətləri proqnozlaşdırılan, aydın və konstruktiv siyasət yeritməli, gərginlik yarada biləcək addımlar atmamalıdırlar. Ermənistan hakimiyyəti isə bunların heç biri ilə uzlaşmayan addımlar atmaqdadır. Məsələn, Ermənistan parlamentində Rusiyanın ünvanına təxribat xarakterli fikirlər səsləndirilib. Moskvanın bu regiondakı imkanlarını nəzərə alsaq, görərik ki, əslində, ermənilər mövcud vəziyyəti daha da çətinləşdirirlər. Onlar həqiqət deyil, təxribat, sabitsizlik və gərginlik axtarışındadırlar. Erməni deputatlar 1999-cu ildə Ermənistan parlamentində törədilən terror aktının arxasında Rusiya xüsusi xidmət orqanlarının dayandığını deyib və Rusiya telekanallarının translyasiyasını dayandırmaq məsələsini qaldırıblar. Hər iki məsələ Moskvada əks-reaksiya doğurub.

Aprelin 15-də Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri Moskvada Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizama salınması ilə bağlı müzakirələr aparıblar. Prosesdə Rusiyanın xarici işlər naziri də iştirak edib. Danışıqlardan sonra bəyanat yayılıb. Tərəflər bütövlükdə müzakirələri müsbət qiymətləndiriblər. Ekspertlər də müəyyən analizlər əsasında proqnozlar verməyə çalışırlar. Hiss olunur ki, bir sıra hallarda real vəziyyəti deyil, kimlərsə özlərinə sərf edən ssenariləri ortaya atırlar. Əslində, Moskva danışıqları Vyana görüşündə əldə edilən razılıqların məntiqi nəticəsidir. Onları bu kontekstdən çıxarmaq reallığı təhrif etməkdir. Vyanada isə müəyyən məqamlar öz əksini tapmışdı. Məsələn, danışıqlar formatı dəyişməzdir. Moskvada bunu inkar edəcək bir hadisə baş vermədi. Bundan əlavə, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü vacib prinsip kimi nəzər alınmalıdır. Moskvada da bu barədə danışılıb. Eyni zamanda, bir sıra humanitar addımların atılması da gündəmdə olub. Bütün bunlar nazirlərin Moskva görüşünün real mənzərəsini yaratmaq baxımından əhəmiyyətlidir. Həmin bağlılıqda bu görüşün geosiyasi təhlili üzərində bir qədər geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

İsraildə növbəti seçki arxada qalıb. Bu dəfə də Binyamin Netanyahunun liderlik etdiyi "Likud" partiyası qalib gəlib. Seçkidə çoxlu sayda qüvvələr iştirak edib. Ümumilikdə yarışa 40 partiya və blok qatılıb. Onlar arasında gərgin mübarizə müşahidə edilib. Əsasən indiki baş nazir B.Netanyahu (ona İsraildə "Bibi" deyirlər) ilə İsrail ordusunun keçmiş baş qərargah rəisi general Beni Hans (çoxları onu "Beni" adlandırır) arasında maraqlı mübarizə gedib. Hər iki lider eyni yerə, 35 mandata sahib olublar. Lakin B.Netanyahunu sağ təmayüllü partiyaların bloku müdafiə edir. Bu halda sağların toplam yeri 65 olur ki, bu da B.Netanyahuya hökuməti formalaşdırmağa tam imkan verir. Bu məqamları analiz edən ekspertlər İsraildə siyasi dinamikanı proqnozlaşdırmağa çalışırlar. İrəli sürülən tezislərdə ölkədə faktiki olaraq yeni siyasi mənzərənin yarandığı, bu vəziyyətin İsrailin regional və qlobal geosiyasətdəki yeri və rolu barədə müəyyən proqnozlar verməyə imkan yaratdığı vurğulanır. Həmin aspektdə İsraildəki seçkilərin nəticələrinin təhlili üzərində dayanmağa ehtiyac görürük.

Ermənistan mətbuatında Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı təhrifedici və təxribatçı yazılar dərc olunmaqdadır. Bır sıra üzdəniraq "ekspertlər" işğaldan sonra yaranmış vəziyyəti əbədi, dəyişməz kimi təqdim etməyə cəhd göstərir və bunu qətiyyən qəbul etməyən Azərbaycan rəhbərliyi haqqında yanlış fikirlər söyləyirlər. Rəsmi Bakı danışıqların formatına sadiq qalaraq daim konstruktiv mövqedən çıxış edir və bu proses davam edir. Azərbaycan rəhbərliyinin tələbi dəyişməzdir: təcavüzkar işğal etdiyi Azərbaycan ərazilərindən çıxmalıdır. Bu, BMT-nin Nizamnaməsinə, beynəlxalq hüquq normalarına tam uyğundur. Ancaq Ermənistan öz havadarlarının açıq-gizli dəstəyindən yararlanaraq uzun illərdir ki, bu qədər aydın situasiyanı qeyri-müəyyənliyə salır və regionda risk faktoru olaraq qalır. Vyana görüşündən sonra Ermənistan hakimiyyətinin müharibə ritorikasından əl çəkəcəyi gözlənilirdi. Lakin faktlar başqa məqamlardan xəbər verir. Məsələnin bu aspektini geosiyasi kontekstdə geniş təhlil etməyə ehtiyac vardır.

Azərbaycan Prezidenti ilə Ermənistanın baş nazirinin Vyanada Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı müzakirələr aparmasından sonra erməni mediası absurd və bir-birinə zidd olan informasiyalar yayır. Görünür, onlar danışıqların əsl məzmununun geniş ictimaiyyətə məlum olmasından narahatdırlar. Gah Vladimir Putini ittiham edir, gah da İlham Əliyevin sözlərini təhrif etməyə çalışırlar. Ekspertlər isə obyektiv olaraq Azərbaycanın Ermənistanı həm diplomatiyada, həm iqtisadi inkişafda, həm də ordu quruculuğunda xeyli üstələdiyini, geosiyasi aspektdə də Azərbaycanın düşməndən çox üstün olduğunu qeyd edirlər. Bütün bu məqamların fonunda Ermənistan siyasi rəhbərliyinin və ekspert dairələrinin çaşqınlığı və narahatlığı açıq hiss edilir. Həmin bağlılıqda münaqişənin sülh yolu ilə tənzimlənməsi çərçivəsində mövcud vəziyyətin geosiyasi təhlili üzərində geniş dayanmaq istərdik.

Türkiyədə martın 31-də keçirilən bələdiyyə seçkisinə dünyada böyük maraq göstərildi. Ekspertlər bu seçkini ölkədə demokratiyanın növbəti sınağı kimi təqdim edirdilər. Verilən bir sıra proqnozlarda iqtidarın öz siyasi rəqiblərini "sıxışdıracağı" barədə fikirlər yer alırdı. Ancaq seçki bütün bu neqativ fikirləri alt-üst etdi. Seçki tam demokratik qaydada keçdi və nəticələr də bunu təsdiq edir. Belə məlum oldu ki, üç ən böyük şəhərdə müxalif Cümhuriyyət Xalq Partiyasının nümayəndələri qalib gəliblər. İzmirlə bağlı heç bir mübahisə yoxdur. İstanbul və Ankara üzrə seçkinin nəticələrinə hakim Ədalət və İnkişaf Partiyası etiraz edir. Bundan başqa, bir sıra əyalətlərdə, məsələn, Qars və İqdırda Milliyyətçi Hərəkat Partiyasının etirazları vardır. Belə çıxır ki, prosesə iqtidarın heç bir müdaxiləsi olmayıb. Bununla yanaşı, Türkiyə miqyasında hakim partiya qalib gəlib. Bu isə ölkədə qüvvələr nisbətinin hiss ediləcək səviyyədə dəyişmədiyini göstərir. Maraqlıdır ki, Qərbin ekspert dairələri seçkinin geosiyasi nəticələrindən çox Türkiyədəki siyasətçilərin şəxsi münasibətlərini önə çəkirlər. Bu, heç şübhəsiz, Türkiyəyə münasibətdə qeyri-obyektiv məqamlardan xəbər verir.

Martın 29-da Avstriyanın paytaxtı Vyanada Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan arasında baş tutan danışıqlara ekspertlər və kütləvi informasiya vasitələri böyük maraq göstərib. Uzun müddət idi ki, tərəflər Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həlli ilə bağlı müzakirə apara bilmirdilər. Bunun səbəbi Ermənistanda baş verən siyasi proseslər nəticəsində yaranmış iqtidar dəyişikliyi ilə bağlı idi. İndi isə proses yenidən canlanıb. Danışıqlarda ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrləri də iştirak ediblər. Müzakirələrdən sonra münaqişə tərəfləri və həmsədrlər müsbət məzmunda fikir bildiriblər. Həmsədrlər yaydıqları bəyanatda pozitiv məqamı açıq ifadə ediblər. Ermənistanın baş naziri də bütövlükdə danışıqların faydalı olduğunu bəyan edib. Bunlarla yanaşı, dəqiq və dolğun qiyməti Azərbaycan Prezidenti verib. Həmin məqamın işığında Vyana görüşünün geosiyasi analizi üzərində dayanmaq istərdik.

Son dövrlərdə ekspertlər dünyanın iki böyük geosiyasi güc mərkəzi olan ABŞ və Rusiyanın Cənubi Qafqazda daha da fəallaşdığından bəhs edirlər. O cümlədən NATO-nun Gürcüstanda hərbi təlimlər keçirməsini bu bağlılıqda ciddi faktor kimi təqdim edirlər. Bunun fonunda ekspertlər Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstanın geosiyasi vəziyyəti haqqında proqnozlar verməyə çalışırlar. Analizlərdə Cənubi Qafqazda Ermənistan və Gürcüstanın xarici siyasəti və geosiyasi seçimi ilə əlaqələndirilən "geosiyasi dalan"ın yaranmaqda olduğu vurğulanır. NATO-nun Gürcüstanda keçirdiyi hərbi təlimlər də həmin kontekstdə qiymətləndirilir. Müxtəlif parametrlərin müqayisəsi göstərir ki, regionda kifayət qədər gərgin geosiyasi mənzərə formalaşmaqdadır. Cənubi Qafqaz ölkələrinin xarici siyasəti bu bağılılıqda daha böyük aktuallıq kəsb edir. Həmin çərçivədə regionun geosiyasi mıənzərəsinin məzmunu üzərində geniş dayanmaq ehtiyacını hiss edirik.

Ekspertlər Cənubi Qafqazda baş verən müxtəlif təbiətli prosesləri analiz edirlər. Onların sırasında daha çox geosiyasi aspekt diqqəti çəkir. Bunun başlıca səbəbi böyük dövlətlərin regionda fəallıqlarını daha da artırmasıdır. Xüsusilə Amerika ilə Rusiya yüksək fəallıq nümayiş etdirirlər. Onların indi maraqları daha çox Ermənistanda toqquşur. Yeni erməni hökumətinin tutduğu qərarsız mövqe vəziyyəti daha da qəlizləşdirir. Meydana yeni risk faktorları çıxır. Ancaq Ermənistan hakimiyyətinin qeyri-müəyyən siyasəti bunlarla məhdudlaşmır. N.Paşinyan həm də Avropanın böyük dövlətləri olan Fransa və Almaniya ilə də "oynamağa" çalışır. O, hər iki ölkəyə səfər edib oxşar absurd vədlər verib. Nəticədə, regionda ABŞ-Rusiya-Aİ xəttində mürəkkəb və qeyri-müəyyən bir vəziyyət yaranıb. Ümumi aspektdən baxdıqda, bu durumun regionun böyük dövlətlərinin siyasətinə necə təsir edə biləcəyi də maraq doğurur. Bütün bu məqamların geosiyasi təhlili üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.