NEWTIMES

Azərbaycan paytaxtında Qoşulmama Hərəkatına üzv ölkələrin sammiti böyük uğurla başa çatıb. BMT-dən sonra ikinci ən böyük siyasi təsisat hesab edilən və fəaliyyətində beynəlxalq hüququn sülh, təhlükəsizlik və əməkdaşlıq məsələlərinə dair əsas prinsiplərini rəhbər tutan Qoşulmama Hərəkatının növbəti sammitinin mövzusu "Bandunq prinsiplərini rəhbər tutmaqla müasir dünyanın çağırışlarına birgə və adekvat cavab verilməsini təmin etmək" olub. Bakı sammitində bütövlükdə 160-a yaxın ölkənin dövlət və hökumət başçıları, həmçinin beynəlxalq təşkilatların rəhbərləri iştirak ediblər. Tədbir iştirakçıları dünyada baş verən böhranları, regional münaqişələri və onların həlli yollarını müzakirə edib, işğal hallarının və dini-irqi ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılması yollarından bəhs edib, ölkələrin ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin qorunmasını bir daha gündəmə gətiriblər. Bu problemlər Qoşulmama Hərəkatının ənənəsinə və qarşısına qoyduğu məqsədlərə tam uyğundur. Bu baxımdan ekspertlər təşkilatın Bakı sammitini çox uğurlu hesab edirlər.

Ekspertlərə görə, Avropa İttifaqının (Aİ) xarici siyasətində ciddi dəyişiklik ola bilər. Bunun səbəbi təşkilatın son dövrlərdə üzləşdiyi ziddiyyətlərin dərinləşməsi ilə bağlıdır. Qlobal geosiyasi proseslərə Aİ daha çox kənar müşahidəçi kimi baxır. Faktiki olaraq, heç bir məsələdə Brüsselin iradəsi ciddi təsir göstərmir. Bu böhran vəziyyətindən xilas olmaq üçün Aİ-nin ciddi dəyişikliklər etməli olduğuna inanan ekspertlər az deyil. Avropa Komissiyasının yeni seçilmiş sədri Jozep Borrelin Rusiya ilə bağlı söylədiyi fikirlər bu səbəblərdən maraq doğurub. O, Moskvaya qarşı Avropanın birləşməsini və sanksiyaları qüvvədə saxlamağı tövsiyə edib. Rusiya davranışını dəyişərsə, sanksiyaları ləğv etmək olar. Bu, faktiki olaraq, Vaşinqtonun mövqeyidir. Bundan başqa, Angela Merkel və Ursula von der Leyen kimi J.Borrel də Aİ-də səsverməni yekdillikdən səs çoxluğu qaydasına gətirməyi təklif edib.

Ekspertlər Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının (Türk Şurası) Bakı Zirvə Görüşünün çox uğurlu keçdiyini vurğulayırlar. Tədbirdə iştirak edən dövlət və hökumət başçıları çox maraqlı fikirlər səsləndiriblər. Eyni soy-kökə malik xalqların əməkdaşlığının daha optimal inkişaf modelinin yaradılması ilə bağlı əhəmiyyətli fikir mübadiləsi aparılıb. Türk Şurasının indiyə qədər əldə etdiyi nailiyyətlərə kölgə salmadan inteqrasiya tendensiyasını daha perspektivli bir formaya salmaqla bağlı ortaq fikrə gəlinib. Həmin istiqamətdə konkret təkliflər irəli sürülüb. Toplantı iştirakçıları türk dövlətlərinin əməkdaşlığının tarixi perspektivini xüsusi vurğulayıb, növbəti mərhələ ilə bağlı fikirlər söyləyiblər.

Avropa İttifaqı (Aİ) təsisatlarında ali vəzifələrə yeni təyinatlar ortaya bir sıra suallar çıxarıb. Ekspertlər bu prosesin təşkilatın daxili və xarici siyasətinə necə təsir edə biləcəyi ilə bağlı proqnozlar verirlər. Onların fonunda Aİ-nin xarici məsələlər və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndəsi Federika Moqerinini əvəz edəcək Jozep Borrelin ifadə etdiyi fikirlər maraq doğurub. Yeni ali nümayəndə bir qədər fərqli tezislər irəli sürüb. Bütövlükdə Aİ-nin xarici siyasətində köklü dəyişiklik gözlənilmir. Lakin aydın görünür ki, müxtəlif istiqamətlərdə müəyyən düzəlişlər də istisna edilmir. Bu, Rusiya, "Şərq Tərəfdaşlığı" proqramına daxil olan ölkələr, ABŞ, Balkan regionu və digərlərini əhatə edir. Məsələyə kompleks halında baxdıqda, Brüsselin kifayət qədər riskli situasiyada öz geosiyasi nüfuzunu artırmaq niyyətində olduğu görünür.

Türkmənistanın paytaxtında MDB Dövlət Başçıları Şurasının məhdud tərkibdə iclası keçirilib. İclasda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də iştirak edib. İclasın gündəliyindəki məsələlərdən biri Böyük Vətən müharibəsində Qələbənin 75 illiyi ilə əlaqədar dövlət başçılarının Birlik ölkələrinin xalqlarına və dünya ictimaiyyətinə müraciəti ilə bağlı olub. Bu məsələnin müzakirəsi zamanı ekspertləri maraqlandıran hadisə baş verib. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev faşistlərin qəhrəman kimi qələmə verilməsinin qəbuledilməz olduğunu xatırladıb. Bu kontekstdə Ermənistanda müşahidə edilən bir prosesi bir daha tədbir iştirakçılarının diqqətinə çatdırıb.

Rusiya ilə Ukrayna arasında illərdir davam edən münaqişəli vəziyyətin yoluna qoyulması üçün ciddi cəhdlər göstərilir. Prezident Vladimir Zelenskinin seçkidə verdiyi vədlərdən biri Ukraynanın cənub-şərqində sülhə nail olmaq idi. O, danışıqlar yolu ilə Donbas problemini həll etməyin mümkünlüyündən bəhs etmiş, bu zaman Donetsk və Luqanskda yaşayanların özlərinin taleyini müəyyən etməli olduğunu vurğulamışdı. İndi ekspertlər bu vədlərin prizmasından Minskdə razılaşdırılan "Ştaynmayer formulu"nu analiz etməyə çalışırlar. Bu formulda nələr vardır? Tərəflər onları reallıqda qəbul edirlərmi? Bu sənədin nə kimi geosiyasi təsirləri ola bilər?

ABŞ Prezidenti Donald Trampın Suriyanın şimalından sürətlə amerikan əsgərlərini çıxarmaq barədə qərarı dünyada geniş əks-səda doğurub. Bu qərara yanaşmalar müxtəlifdir. Ona qarşı çıxanlar da olub, dəstək verənlər də. Hətta D.Trampı qürurlu olmamaqda qınayanlar da tapılıb. Xüsusilə Pentaqonda müəyyən dairələr narazı qalıblar. Onlar hesab edirlər ki, Türkiyəyə müqavimət göstərmək lazım idi. Ancaq bu, məntiqsiz və qeyri-rasional bir qərar olardı. Çünki Türkiyə üçün həyati əhəmiyyəti olan bir məsələdə onun müttəfiqinin dirəniş göstərməsi və qeyri-qanuni hərbi qruplaşmaları dəstəkləməsi anlamsız görünərdi. Bu səbəbdən ekspertlər Amerikanın Ankaranın qarşısında durmayacağı qənaətindədirlər. Eyni zamanda, Türkiyənin ağır bir işi boynuna götürdüyü də danılmazdır. Çünki o, faktiki olaraq, 110 minlik yaxşı silahlanmış bir qruplaşmaya qarşı savaşmalı olacaq. Bunlara zaman-zaman qurulacaq tələləri də əlavə etmək lazımdır. Mümkündür ki, bu əməliyyat uzun sürsün. Lakin Ankaranın başqa çarəsi yoxdur. Bu savaşda qalib gəlməsə, Türkiyə yeni dünya nizamında layiqli yerini tuta bilməyəcək və region xalqları, o cümlədən kürdlər uzun zaman risklər qarşısında qalacaqlar.

1994-cü ildə imzalanan və dünyaya səs salan "Əsrin müqaviləsi"nin 25-ci ildönümündə Azərbaycan xalqını qürurlandıran məqamlar çoxdur. Bu müqavilənin verdiyi faydaları saymaqla bitmir. Prezident İlham Əliyev "Əsrin müqaviləsi"nin imzalanmasının 25 illiyi və Neftçilər Günü münasibətilə keçirilən mərasimdə həmin məqama geniş şəkildə toxunub. Dövlət başçısı bu layihənin geosiyasi dividendlərini vurğulayaraq onun strateji əhəmiyyətini bir daha ifadə edib. Bununla yanaşı, ABŞ Dövlət katibi Maykl Pompeo, Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığının Beynəlxalq Ticarət Departamentinin Beynəlxalq Ticarət üzrə Dövlət katibi və Ticari Məsələlər İdarə Heyətinin sədri Yelizaveta Truss və Birləşmiş Krallığın Xarici və Birlik məsələləri ofisinin Avropa və Amerika üzrə naziri Kristofer Pinçerin Azərbaycan Prezidentinə ünvanladıqları məktublarda vurğulanan kontekstdə çox əhəmiyyətli məqamlar yer alıb. Aydın görünür ki, bu böyük dövlətlər Azərbaycanla əməkdaşlıqda çox maraqlıdırlar və ölkə rəhbərliyinin yeritdiyi siyasətə yüksək qiymət verirlər.

Tehranla Bakı arasında qarşılıqlı faydalı və bərabərhüquqlu əməkdaşlıq xətti Ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qurulub. Prezident İlham Əliyev həmin xətti uğurla inkişaf etdirir. İran və Azərbaycan prezidentlərinin qarşılıqlı səfərləri öz bəhrəsini verir. Hazırda iki qonşu və dost ölkə arasında yüksək səviyyədə əməkdaşlıq və qarşılıqlı etimad mühiti mövcuddur. Lakin təcrübə göstərir ki, bir sıra mənfur dairələr bu iki müsəlman ölkəsi arasında ixtilaflar yaratmaq planlarından əl çəkmirlər. Son zamanlar bunun təzahürləri özünü göstərir. Livan və İranın bəzi mətbu və şəbəkə resurslarında Bakı və Tehran arasında narazılıq yaratmağa xidmət edən müəyyən informasiyalar yayılıb. Ekspertlər hesab edirlər ki, erməni lobbisi bu istiqamətdə fəallığını artırmağa çalışır. Bununla yanaşı, Ermənistan hakimiyyəti də da pozucu fəaliyyətindən qalmır. Nəticədə, bütövlükdə regionun geosiyasi dinamikası təhlükəli və riskli çalarlar almağa başlayır. Yaradılmağa çalışılan qeyri-müəyyənlik, sözsüz ki, bütün Cənubi Qafqazda sabitliyə və əməkdaşlığa zərbə vura bilər.

Dünyanın ən mötəbər və nüfuzlu beynəlxalq təşkilatının Baş Assambleyasının 74-cü sessiyasına ekspertlər müəyyən mənada ümidlə baxırdılar. Yüksək tribunadan bəşəriyyəti "sakitləşdirə biləcək" nikbin tezislərin və çağırışların səsləndirilməsi gözlənilirdi. Lakin Baş katib Antonio Quterreş çıxışında dünyanı yeni müharibə təhlükəsinin gözlədiyini ifadə etməklə vəziyyətin mürəkkəbliyini vurğulamış oldu. Böyük dövlətlərin başçılarının da çıxışlarında yer almış fikirlər narahatlıq yaratdı. Onlar bəşəriyyəti təhdid edən problemlərdən danışdılar, lakin çıxış yollarından bəhs edən olmadı. Sanki böyük dövlətlərin hər biri dünyada mövcud olan risklərə öz maraqlarına uyğun tərzdə toxunurdular. Bu cür mövqedən isə ortaq yanaşma formalaşdırmaq çox çətindir.