İrəvandan "Yerevana" dəyişən torpaqlarımız

Siz buradasınız: Əsas səhifə »» Qlobal proseslər və trendlər »»

0 şərh Yazı aralığı+- AFont Ölçüsü+- Çap

 926

Yazı aralığı+- AFont Ölçüsü+- Çap

Hatəm Cabbarlı Müəllifin digər yazıları

27.02.2018 10:00

Bakı, 27 fevral 2018 – Newtimes.az

Əslində bu barədə yazı yazmaq fikrində deyildim. Çünki Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Yeni Azərbaycan Partiyasının (YAP) 2018-ci il fevralın 8-də keçirilən dördüncü qurultayında ölkənin daxili və xarici siyasəti haqqında geniş və əhatəli məruzə ilə çıxış etmişdi. Ancaq daha sonra Ermənistan, Rusiya və Fransa rəsmilərinin Prezident İlham Əliyevin qurultayda söylədikləri fikirlərlə bağlı verdikləri bəyanatdan sonra bu yazını yazmaq şərt oldu deyə düşündüm.

Qurultayda Azərbaycan-Ermənistan münasibətləri və torpaqlarımızın Ermənistan tərəfindən işğal edilməsi məsələsinə də toxunan Prezident İlham Əliyev demişdi:

"Onu da qeyd etməliyəm ki, biz tarixi torpaqlarımızı da unutmamalıyıq və unutmuruq. Bu da gələcək fəaliyyətimiz üçün istiqamət olmalıdır, necə ki, biz bu gün də bu istiqamətdə iş görürük. Bizim tarixi torpaqlarımız İrəvan xanlığıdır, Zəngəzur, Göyçə mahallarıdır. Bunu gənc nəsil də, dünya da bilməlidir. Mən şadam ki, bu məsələ ilə bağlı – bizim əzəli torpaqlarımızın tarixi ilə bağlı indi sanballı elmi əsərlər yaradılır, filmlər çəkilir, sərgilər təşkil olunur. Biz növbəti illərdə bu istiqamətdə daha fəal olmalıyıq və dünyanın müxtəlif yerlərində sərgilər, təqdimatlar keçirilməlidir. Çünki İrəvan bizim tarixi torpağımızdır və biz azərbaycanlılar bu tarixi torpaqlara qayıtmalıyıq. Bu, bizim siyasi və strateji hədəfimizdir və biz tədricən bu hədəfə yaxınlaşmalıyıq'' [i] .

Bu bəyanatdan sonra başda Ermənistan Prezidenti Serj Sərkisyan olmaqla, XİN-dən, Ermənistan parlamentindən müxtəlif rəsmilər "bir qaşıq suda tufan qoparmağa'' başladı və bu məsələni ölkə sərhədlərindən kənarda müzakirə edilməsinə çalışdı.

İstər Ermənistanın, istərsə də Rusiya və Fransanın məsələyə münasibət bildirməsini analiz etmədən əvvəl Ermənistan Prezidenti Serj Sərkisyanın Azərbaycan və Türkiyəyə yönəlik torpaq iddialarını qısaca xatırlatmaq yerində olardı.

2011-ci ildə Ermənistanda təşkil edilən erməni dili və ədəbiyyatı yarışmasında qalib gələnlər Prezident Serj Sərkisyan ilə görüşərkən, yarışmanın qaliblərindən biri ona belə bir sual vermişdi: "Qərb torpaqlarımızı Ağrı dağı ilə birlikdə geri ala biləcəyikmi?'' Sərkisyan bu suala belə cavab vermişdi: "Bu sizin nəslinizə bağlıdır. Məsələn, mənim nəslim üzərinə düşən vəzifəni uğurla yerinə yetirdi. 1990-cı illərdə vətənimizin bir parçası olan Artsaxı (Dağlıq Qarabağı) düşmənin əlindən qurtardıq. Hər nəslin bir vəzifəsi vardır. Siz də irəlidə bizim kimi vəzifələrinizi yerinə yetirib-yetirməyəcəyiniz birlik və bərabərliyinizə bağlıdır.'' (http://www.haberiniz.com/yazilar/haber36711-Karabagi_biz_aldik_Agriyi_size_biraktik.html). Bu informasiya Prezidentin rəsmi veb səhifəsinə yerləşdirilmişdir. (http://president.am/events/visits/rus/?visits=2&id=290).

Serj Sərkisyan ABŞ-da fəaliyyət göstərən Carnegie Beynəlxalq Sülh Fondunun proqram direktoru olan Tomas de Vala verdiyi müsahibədə Xocalı soyqırımı ilə bağlı belə demişdi: "Xocalıya qədər azərbaycanlılar bizimlə sadəcə zarafat etdiklərini düşünürdülər. Azərbaycanlılar düşünürdü ki, ermənilər mülki əhaliyə əl qaldıra bilməyən insanlardır. Bütün bu düşüncələrini dəyişdirmək lazımdı. Elə də oldu. Əslində bizim müharibəmiz digərlərindən fərqliydi. Bizdə etnik təmizləmə yaşandı. Başqa cür olmazdı da...'' [ii]

Serj Sərkisyan Türkiyə ilə bağlı suala verdiyi cavabda Azərbaycan torpaqlarını işğal etdiklərini, Türkiyədən torpaq tələb etdiklərini, Xocalı ilə bağlı dediklərində isə azərbaycanlılara qarşı, özünün də qeyd etdiyi kimi mülki əhaliyə qarşı soyqırımıtörətdiklərini etiraf etmişdir.

Maraqlısı odur ki, Prezident İlham Əliyevin İrəvanla bağlı səsləndirdiyi fikirlərə münasibət bildirən Rusiya və Fransa Sərkisyanın bu söylədiklərinə səssiz qalmışdı. Burada incə bir məqamı açıqlamaq vacibdir. Sərkisyanı törətdiyi hərbi cinayətlərinə görə ittiham etməyən Rusiya və Fransa, Prezident İlham Əliyevin dilə gətirdiyi fikirlərə tələsik münasibət bildirmişdir. Bu iki ölkənin də ATƏT Minsk Qrupunun həmsədr ölkəsi olduğunu da vurğulamaq lazımdır.

YAP-ın qurultayında Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi "Bizim tarixi torpaqlarımız İrəvan xanlığıdır, Zəngəzur, Göyçə mahallarıdır.'' Bəli, bunu Ermənistan da, Rusiya da, Fransa da çox gözəl bilir. Amma mövcud reallıqlarda bunu dilə gətirməyə cəsarətləri çatmır, torpaqları işağa məruz qalan Azərbaycanın deyil, işğalçı Ermənistanın yanında olduqlarını bildirirlər.

Aşağıda İrəvan Xanlığının və Naxçıvanın çar Rusiyası tərəfindən işğal edilməsindən sonra elə Rusiya məmurlarının hazırladıqları əhalinin siyahıya alınması cədvəlinə heç bi şərh vermədən paylaşıram. Bu Rusiya arxivlərində olan statistik məlumatlardır.

Tablo 1. Erməni əyaləti əhalisinin siyahıya alınmasının nəticələri (1832. İ.Şopenə görə).^{^[iii]}

Adı	Müsəlmanlar (Azərbaycanlılar)		Yerli ermənilər		İrandan köçən ermənilər		Osmanlıdan köçən ermənilər		Cəmi
1	2		3		4		5		6
	Aile	Adam	Aile	Adam	Aile	Adam	Aile	Adam	Aile	Adam
1. İrəvan mərkəz	1807	7331	567	2369	366	1715	11	48	2751	11463
Qəzalar 1.Qırxbulaq	81	383	262	1396	216	1043	38	231	597	3053
2.Zəngibasar	910	5413	133	603	442	2360	-	-	1485	8376
3.Gərnibasar	753	4176	34	145	1211	5359	-	-	1998	9680
4.Vedibasar	574	3449	2	15	200	1069	-	-	776	4533
5.Şərur	1306	6510	-	-	336	1757	-	-	1641	8267
6.Sürməli	709	4832	935	5892	299	1459	261	1342	20204	13525
7.Dərəkənd-Parçenis	589	3267	1	5	-	-	-	-	590	3272
8.Seedli	160	1004	-	-	-	-	-	-	160	1004
9.Talin	91	420	74	416	-	-	185	1144	350	1980
10.Seyidlı ve Ağsaqqalı	311	1754	6	28	-	-	-	-	317	1782
11.Sərdarabad	276	1337	469	3214	66	356	4	21	815	5428
12.Körpübasar	400	2592	897	5290	518	2897	35	176	1850	10955
13.Abaran	-	-	11	58	330	2018	1116	6857	1487	8933
14.Dərəçiçək	231	1300	92	552	575	3535	539	3263	1437	8650
15.Göyçə	9196	49875	3498	20073	4559	23568	3674	21639	20927	115155

Naxçıvan əyaləti

Adı	Müsəlmanlar (Azərbaycanlılar)		Yerli ermənilər		İrandan köçən ermənilər		Osmanlıdan köçən ermənilər		Cəmi
1	2		3		4		5		6
Naxçıvan mərkəz	Aile	Adam	Aile	Adam	Aile	Adam	Aile	Adam	Aile	Adam
Qəzalar 1.Əlincəçay	909	3641	156	719	265	1110	-	-	1330	5470
2.Naxçıvan	979	4194	150	776	941	4507	-	-	2070	9477
3.Mevazi-Xatun	282	1497	43	224	-	-	-	-	498	2643
4.Hök	292	1375	43	224	-	-	-	-	335	1599
5.Dərələyəz	1001	6510	-	-	336	1757	8	27	1574	30507
Cəmi	3893	17138	530	2690	2137	10652	8	27	1574	30507

Ordubad əyaləti

Adı	Müsəlmanlar (Azərbaycanlılar)		Yerli ermənilər		İrandan köçən ermənilər		Osmanlıdan köçən ermənilər		Cəmi
1	2		3		4		5		6
	Aile	Adam	Aile	Adam	Aile	Adam	Aile	Adam	Aile	Adam
Ordubad merkez	767	3262	-	-	36	182	-	-	803	3444
Qəzalar 1.Ordubad	146	552	36	215	14	76	-	-	196	843
2.Eylis	77	347	214	1356	29	183	-	-	320	1886
3.Dəstə	317	1533	62	346	-	-	-	-	379	1879
4.Biləv	289	1210	39	208	-	-	-	-	499	2317
5.Çənnəp	79	343	49	263	-	-	-	-	128	606
Cəmi	1675	7247	400	2388	250	1340	-	-	2325	10975

Erməni əyalətində cəmi

Müsəlmanlar

Yerli ermənilər

İrandan köçənlər

Osmanlıdan

köçən ermənilər

Yezidi Kürdleri

Cəmi

16078

81749

4428

25151

6949

35560

3682

21666

180

31201

164450

Tablo 2. 1914-1920-ci illərdə bu günkü Ermənistan sərhədləri daxilində etnik qruplar^{^[iv]}

	1914		1916		1918		1919		1920
	Min nəfər	Cəmi%	Min nəfər	Cəmi%	Min nəfər	Cəmi%	Min nəfər	Cəmi%	Min nəfər	Cəmi%
Ermənilər	646,1	65,9	739,9	68,4	931,2	73,3	877,5	91,2	691,0	95,7
Müsəlmanlar	279,7	28,5	282,5	26,8	290,0	22,8	58,5	6,1	10,0	1,4
Türklər	265,1	27,0	167,1	25,4	-	-	-	-	10,0	1,4
Kürdlər	14,6	1,5	15,4	1,4	-	-	-	-	-	-
Digərləri	55,1	5,6	50,0	4,8	(50,0)	3,9	25,7	2,7	21,0	2,9
Cəmi	980,9	100,0	1052,9	100,0	1271,1	100,0	691,7	100,0	722,0	100,0

Tablo 3. 1989-2011-ci illərdə Ermənistanın etnik xüsusiyyəti^{^[v]}

Etnikler	Azlıqların 1989-cu ilə görə sayıları [vi]	Azlıqların 2001-ci ilə görə sayıları [vii]	Azlıqların 2011-ci ilə görə sayıları
Yezidilər	51 976 (1,6 %)	40 620 (1,3 %)	35 308 (1,2 %)
Ruslar	51 555 (1,6 %)	14 660 (0,5 %)	11 911 (0,4 %)
Asurilər	5 963 (0,2 %)	3 409 (0,1 %)	2 769 (0,09 %)
Kürdlər	4 151 (0,1 %)	1 519 (0,05 %)	2 162 (0,07 %)
Ukraynalılar	8 341 (0,2 %)	1 633 (0,05 %)	1 176 (0,04 %)
Yunanlar	4650 (0,1 %)	1176 (0,04 %)	900 (0,03 %)
Gürcülər	1 364 (qalanlar arasında 0,3 %)	696 (qalanlar arasında 0,1 %)	617 (0,02 %)
Farslar	Bilgi yok	Məlumat yoxdur	476 (0,02 %)
Beloruslar	1061 (qalanlar arasında 0,3 %)	257 (qalanlar arasında 0,1 %)	Məlumat yoxdur
Almanlar	265 (qalanlar arasında 0,3 %)	133 (qalanlar arasında 0,1 %)	Məlumat yoxdur
Yəhudilər	676 ((qalanlar arasında 0,3 %)	109 (qalanlar arasında 0,1 %)	Məlumat yoxdur
Polşalılar	270 (qalanlar arasında 0,3 %)	97 (qalanlar arasında 0,1 %)	Məlumat yoxdur

Hatəm Cabbarlı,

siyasi elmlər doktoru

[i] Bakıda Yeni Azərbaycan Partiyasının VI qurultayı keçirilib, https://azertag.az/xeber/Bakida_Yeni_Azerbaycan_Partiyasinin_VI_qurultayi_kechirilib_YENILANIB_4-1135286, 08.02.2018.

[ii] ‘Serzh Sargsyan Interview Revisits Khojaly and the Karabakh War,’ http://www.eurasianet.org/node/65055, February 27, 2012.

[iii] Şopen İ.İ, ‘İstoriçeskiy pamyatnik sostoyaniya Armyanskoy oblasti v epokhu prisoedineniya k Rossiyskoy imperii’, SPB, 1852, str. 543-599.

[iv] Каvkazskiy kalendar na 1917 god. Тiflis, 1916. Statiçeskiy otd., Str. 177-237; Korkotyan Z, Naselenie Sovetskoy Armenii za poslednie sto let, str. 164 -167, 184-185, XLVI-XLVII (na arm. Yaz.); Vosstanavlenie narodnogo khozyaysta Armyanskoy SSR (Мaterialı i dokumentı za 1921-1928 gg.) / Pod red. А.О. Маarukhyana, Еrevan, 1958.C.V. (Etniçeskiy sostav isçislen avtorom), V istoçnikakh azerbaydjançı pokazanı pod nazvaniem "musulman” ili "turok”

[v] Etniçeskie menşinstva v Armenii, https://ru.wikipedia.org/

[vi] Buniatyan, Gayane ‘How does Armenia educate its public administrators in protecting and managing ethnic diversity?’, Yerevan State University. http://www.nispa.org/files/conferences/2006/papers/200604172316380.Gaya-ne%20Buniatyan%20Paper%20on%20Ethnic%20Minorities%20of%20Armenia.doc

[vii] Postoyanoe naselenie po vozrastu i naçionalnosti. Dannıe perepisı Respublika Armeniya 2001 г., http://docs.armstat.am/census/pdfs/51.pdf