NEWTIMES

Azərbaycan paytaxtında Amerika və Rusiya Silahlı Qüvvələri Baş Qərargah rəislərinin görüşü ciddi hadisə hesab olunur. Generallar bu və ya digər lokal və texniki xarakterli məsələləri deyil, müasir dünyanın aktual qlobal geosiyasi problemləri haqqında fikir mübadiləsi aparıblar. Ekspertlər və siyasətçilərin diqqətini də daha çox məhz bu məqam çəkib. İki böyük dövlətin yüksək səviyyəli hərbçilərinin görüş üçün Bakını seçməsi təsadüfi deyil. Postsovet məkanında ən uğurlu yer kimi Azərbaycana üstünlük verilib. Bu o deməkdir ki, geosiyasi proseslərin dinamikasında daha böyük önəm kəsb etməyə başlayan postsovet məkanı hadisələrin mərkəzinə çevrilə bilər. Eyni zamanda, Qafqaz subregionunda etibarlı və sivil ölkə kimi Azərbaycana daha çox üstünlük verilir. Bu məqamın regional və qlobal siyasətə, təhlükəsizlik sisteminin formalaşdırılmasına ciddi təsir edəcəyini düşünürük.

Belarus prezidenti A.Lukaşenkonun fevralın 3-də keçirdiyi mətbuat konfransında Moskvanın ünvanına söylədiyi fikirlər ciddi rezonans doğurub. İki qardaş ölkə arasında problemlərmi yaranıb? Onlar nə dərəcədə ciddidir? Bu kimi sualları ekspertlər analiz edirlər. Belarus və Rusiya mütəxəssisləri baş verənlərin mahiyyəti ilə bağlı fərqli tezislər ifadə edirlər. Ancaq onların hamısı bir şeydə yekdildirlər ki, Moskva-Minsk xəttində gərginlik meydana gəlib. A.Lukaşenkonun irəli sürdüyü ittihamlar real faktlara əsaslanır. Moskva da öz arqumentlərini ortaya qoyur. Bununla da Aİİ daxilində müəyyən fikir ayrılığının olduğu haqqında nəticə çıxarmaq olar. Bu prosesin dərinləşməsi təhlükəsi mövcuddurmu? Ekspertlər bu suala cavab axtarır, fərqli proqnozlar verirlər. Ancaq ümumilikdə qeyri-müəyyənliyin aradan qaldırılması yolu barədə danışan yoxdur.

Vaşinqton İrana qarşı yeni sərt addımlar atmağa başlayıb. Tehrana yeni sanksiyalar tətbiq edilir. Onun Yaxın Şərqdə hərbi varlığı bütövlükdə dünya üçün ciddi təhlükə hesab edilir. Eyni zamanda, İranın ballistik raketini sınaqdan çıxarmasına olduqca neqativ reaksiya verilib. Tehrandan bu sınaqları dayandırmaq tələb edilir. Əlavə olaraq, prezident D.Tramp İranı terrorçu dövlət adlandırıb. Amerikanın Yaxın Şərqdə Rusiya-İran hərbi müttəfiqliyinin pozulması istiqamətində addımlar atacağından bəhs edilir. İran da bu kimi bəyanatlara sərt reaksiya verib. Tehran tutduğu mövqedən çəkilməyəcəyini bildirib. Ekspertlər Yaxın Şərqdə yeni bir münaqişənin yaranmasından ehtiyatlanırlar. Bütün bunların regionda təhlükəsizliyi yeni risklərə ata biləcəyindən bəhs edirlər.

Bu gün dünyada insan haqları, ifadə və mətbuat azadlığı bir sıra beynəlxalq sənədlərdə öz əksini taparaq, hüquqi müstəviyə qaldırılıb və dəyər qazanıb. Əlbəttə, bütün bu prinsiplərə göstərilən hörmət təqdirəlayiqdir. Amma Qərb dünyası bu dəyərləri qorumağa və genişləndirməyə çalışarkən nə qədər səmimidir? Heç bir ayrı-seçkilik etmədən bu dəyərləri müdafiə edir, yoxsa ölkələrə və şərtlərə görə dəyişirmi?

2016-cı il Ermənistan üçün uğurlu il olmadı. Ermənistan rəhbərliyi aprel ayında demək olar ki, atəşkəs rejimini bütün cəbhə boyu pozaraq genişmiqyaslı hərbi əməliyyata başlamış, Dağlıq Qarabağ ilə bağlı müzakirələrdə şərtləri diqtə edən tərəf olmağa həvəslənmişdi, amma belə demək mümkünsə, "həvəsi qursağında qaldı". Bu əməliyyat zamanı Ermənistan nəinki hərbi-siyasi baxımdan üstünlük əldə etdi, hətta bir sıra strateji əhəmiyyətli yüksəklikləri də itirdi. Əlbəttə, bu biabırçı məğlubiyyət Ermənistanın daxili ictimai-siyasi həyatından izssiz ötüşə bilməzdi və elə də oldu.

Qazaxıstanın paytaxtı Astana şəhərində Rusiya, Türkiyə və İran nümayəndələrinin Suriya böhranının həlli ilə bağlı apardıqları müzakirələrə dünya KİV-i ciddi maraq göstərib. Müxtəlif aspektlərdən edilən təhlillər təsdiq edir ki, bu görüş Cenevrə müzakirələrindən fərqli olaraq, daha konkret məqamlarla əlaqəlidir. Yekunda qəbul edilən bəyannamədə bir neçə bənd üzrə ortaq mövqe ifadə olunub. Ekspertlər belə bir sənədin qəbulunu ümumiyyətlə müsbət hal adlandırırlar. Tərəflər bütövlükdə Suriya məsələsini sülh yolu ilə həll etməkdə eyni mövqedə olduqlarını təsdiqləyiblər. Ancaq Rusiya-Türkiyə-İran "üçlüyü"nün əldə etdiyi razılıqlara Suriyadakı qüvvələrin nə dərəcədə əməl edəcəkləri tam aydın deyil. Çünki hətta rəsmi Dəməşqə belə Kreml atəşkəslə bağlı xəbərdarlıq edir, reallıqda isə B.Əsəd ordusu intensiv surətdə bu rejimi pozur. Eyni fikri bir sıra müxalif qruplara və kənar təsirlər altında olan silahlılara da aid etmək olar. Belə mürəkkəb şəraitdə Suriyadakı münaqişənin taleyi necə ola bilər? Müharibəni dayandırmaq mümkündürmü?

Son zamanlar Qərbin analitik və ekspertləri müsəlman ölkələri ilə bağlı tez-tez proqnostik fikirlər irəli sürürlər. Onların analizi göstərir ki, burada konkret ideyalardan çox müəyyən məqsədlər vardır. Bir sıra dairələr Yaxın Şərqdən tutmuş Çinə qədər olan məkanda yeni ixtilaflar və qarşıdurmalar yaradıb, bunun arxasında öz maraqlarını təmin etməyin həvəsinə düşüblər. O cümlədən müsəlman cəmiyyətlərində sünni-şiə münaqişəsini dərinləşdirib, İslam aləmini cəhənnəmə çevirməyə cəhdlərin göstərilməsi müşahidə edilir. Maraqlıdır ki, bu prosesdə İran, Türkiyə, Səudiyyə Ərəbistanı və Misir kimi müsəlman dövlətləri arasında ziddiyyətlərin yaradılması aspekti xüsusi yer tutur. Həmin məqamlar üzərində geniş dayanmaq lazım gəlir.

Vətənsiz, ana yurdsuz qalmaq insanların sosial və siyasi psixologiyasına, həyatına bu və yaxud digər şəkildə təsir edir, vətənsizlik sindromunun nəticələri özünü büruzə verir. Bu məsələ ciddi sosioloji tədqiqat mövzusudur. Burada məqsəd geniş sosioloji tədqiqat aparmaq deyil, məsələni ermənilər nümunəsində qısaca tədqiq etməkdir. 1918-ci ildə qurulan eməni dövlətinin 21-ci əsrin əvvəllərinə qədər demoqrafik vəziyyətinin əslində pozitiv bir inkişaf yolu keçməsi lazım idi. Ancaq bir sıra amillərə görə bunun əksini müşahidə edirik.

Dünyada geosiyasi vəziyyətin ağır olduğu məlumdur. Avropa İttifaqında (Aİ) isə konkret siyasi proseslər meydana çoxlu suallar çıxarır. Belə təəssürat yaranır ki, bu təşkilat daxilində bütövlükdə Qərb sivilizasiyasının taleyini dəyişə biləcək proseslər getməkdədir. Bunlara misal olaraq Avstriyada keçirilən prezident seçkisini və İtaliyada təşkil olunmuş referendumu göstərə bilərik. İtaliyada inteqrasiya əleyhdarları qalib gəlib. Onların lideri sayılan C.Qrillonun partiyası faktiki olaraq baş naziri istefaya göndərməyə nail olub. Bu, Aİ üçün ciddi nəticə hesab edilir. Avstriyada isə antiqlobal əhval-ruhiyyəli, islamofob N.Hofer yalnız üçüncü turda prezidentlik yarışını uduzub. Onun sona qədər gərgin mübarizə aparması onu təsdiq edir ki, Avstriyada avroskeptiklərin mövqeyi möhkəmlənməkdədir. Bütün bunlar Aİ-nin siyasi gələcəyinə necə təsir göstərə bilər?

Dünyada baş verən qeyri-stabil iqtisadi və siyasi proseslər fonunda ən çox cavaba ehtiyacı olan suallardan biri də dünyanın iki böyük iqtisadiyyatının gələcək iqtisadi münasibətləridir. Bu suala cavab verilməsi yalnız həmin dövlətlərin öz iqtisadiyyatlarının deyil, eyni zamanda dünya iqtisadiyyatının gələcək perspektivlərinin müəyyənləşdilirilməsi baxımından əhəmiyyətlidir.