NEWTIMES

Uzun illərdir ki, rəsmi Bakı Ermənistan rəhbərliyinin yarıtmaz və düşüncəsiz siyasət yeritdiyi haqqında tutarlı faktlarla bəhs edir. Analitiklər də zaman-zaman həmin mövzuda təhlillərini aparırdılar. Lakin hər dəfə həm erməni ekspertləri, həm də Ermənistanın kriminal xunta rejimi bütün bunları təkzib edirdi. Üstəlik, Qərbin üzdəniraq qeyri-hökumət təşkilatları və bəzi dairələri Ermənistanı az qala regionun ən demokratik, insan haqlarının gözlənildiyi və demokratikləşən ölkə kimi təqdim edirdilər. Budur, diaspor nümayəndəsi Zare Palyan tamamilə əks mövqe nümayiş etdirir. O, konkret faktlarla Ermənistan hakimiyyətinin insan haqlarını tapdaladığını, öz xalqını güdaza verdiyini, işgüzar dairələri sıxışdırdığını, korrupsiyanı yüksək səviyyəyə qaldırdığını sübut edir. Bütün göstəricilərə görə Ermənistan dərin böhran içindədir və onun xilas olmaq imkanları minimumdur.

1988-ci ildə başlayan Dağlıq Qarabağ problemi 1991-ci ilin sonları – 1992-ci ilin əvvəllərində hərbi əməliyyatlar müstəvisinə keçdi və 1994-cü ilə qədər Ermənistan Azərbaycan torpaqlarının 20 faizini işğal etdi; nəticədə bir milyona yaxın azərbaycanlı yaşadıqları torpaqlardan didərgin düşdü. Ermənistan rəhbərliyi və erməni xalqı Dağlıq Qarabağ müharibəsində əldə etdikləri müvəqqəti üstünlüyün eyforiyasına qapılaraq müharibədə qalib gəldiklərini zənn edirlər. Lakin müharibə qurtarmayıb sadəcə döyüşlər dayanıb, olduqca kövrək olan və konkret tarixi olmayan atəşkəs müqaviləsi çərçivəsində Azərbaycan atəşkəs rejimini qoruyub saxlamağa çalışır.

Bütün xüsusiyyətlərinə görə anarxik model təəssüratı bağışlayan beynəlxalq sistem dövlətlərdən güclü olmağı, mübarizə aparmağı və maraqlarını digər aktorlarla uzlaşdırmağı tələb edir. Bir növ istənilən aktor (dövlət) sistemin "oyun qaydaları"na əməl etmək məcburiyyətindədir. Var olmağın əsas şərti təhlükəsizliyi gücləndirmək oduğuna görə gücdən istifadə bütün hallarda məqbul hesab olunur.

2017-ci il 2 oktyabr tarixi ABŞ üçün faciəli bir gün oldu. Las-Veqas şəhərində 64 yaşlı Stiven Paddok qaldığı otelin pəncərəsindən Mandalay Bay kazinosunun yaxınlığında keçirilən kantri festivalında iştirak edən 20 min nəfərə avtomatik silahdan atəş açaraq azı 58 nəfərin ölümünə, 527 nəfərin müxtəlif dərəcədə yaralanmasına səbəb olmuşdur. Bu, ABŞ tarixində bir nəfərin həyata keçirdiyi terror nəticəsində ən çox itki verilən hadisədir. Polis əməliyyat keçirmədən əvvəl Paddok qaldığı otel nömrəsində intihar edib.

"Türk axını" layihəsi15,75 milyard kub metr (mkm) həcmində olan (cəmi 31,5 mkm) iki boru xətti vasitəsilə Rusiya təbii qazının 2019-cu ilin sonunadək Türkiyəyə və Cənub-Şərqi Avropa ölkələrinə nəqlini nəzərdə tutur. Rusiyanın məqsədi yeni boru xətti vasitəsilə ("Şimal axını – 2" boru kəməri ilə birgə) Ukrayna ilə bağlanmış tranzit sazişinin müddəti başa çatdıqda, 2019-cu ildən sonra, onu neytrallaşdırmaq və Transbalkan boru xətti ilə nəql edilən təbii qazı "Türk axını" boru xəttinə yönəltməkdir.

2017-ci ilin oktyabr ayının 19-da İspaniya hökuməti Kataloniyanın muxtariyyətini müvəqqəti olaraq ləğv edəcəyini və regionu birbaşa mərkəzi hökumətə tabe edəcəyini bəyan etdi. Oktyabr ayının 1-də Kataloniyada baş tutan müstəqillik haqqında icazəsiz referendumdan sonra Madridlə Kataloniya hökuməti arasında münasibətlərin dalana dirənməsi İspaniya hökumətini bu addımı atmağa məcbur etmişdir. Referendumdan sonra Kataloniya hökumətinin başçısı Karles Puçdemon müstəqilliklə bağlı bəyannamə imzalasa da, sənədin icraatını dərhal dondurmuşdur. Puçdemon belə bir addım atmaqla müstəqillik istəyən koalisiya ortaqlarını özünə qarşı qaldırmadan Madridlə dialoq qurmağa çalışsa da, bu qərarı ilə məqsədinə nail ola bilmədi. Madrid Puçdemondan Kataloniyanın müstəqilliyini elan edib-etməməsi ilə bağlı dəqiq cavab verməsini tələb etmişdir ki, cavabın müsbət olması halında Konstitusiyanın 155-ci maddəsini işə salaraq Kataloniyanın muxtariyyətini ləğv edə bilsin. Kataloniya hökumətinə mövqeyini aydınlaşdırmaq üçün verilən vaxt oktyabrın 11-də bitsə də, Puçdemon qəti cavab verməkdən imtina etmişdir.

ABŞ Ermənistanı NATO ilə əməkdaşlığa həvəsləndirmək istəsə də, bölgənin siyasi və təhlükəsizlik reallığı tamamən fərqlidir. ABŞ-dan fərqli olaraq Rusiya bölgəyə təsir etmək üçün daha ciddi mexanizmlərə sahibdir və uyğun şərait yetişdiyində bundan istifadə etməkdən çəkinmir. ABŞ hökuməti bir neçə ay bundan əvvəl Ermənistanın enerji sektoruna 8 milyard dollardan çox sərmayə qoya biləcəklərini bildirsə də, Ermənistan hökuməti rəsmi olaraq bu təklifə cavab vermədi. Son zamanlarda ABŞ hökumətinin Ermənistan ilə bütün sahələrdə əməkdaşlığı genişləndirmək təşəbbüsü İrəvan tərəfindən məmnunluqla qarşılanmır. İrəvan rəsmiləri Rusiyaya rəğmən ABŞ hökumətinin təkliflərini diqqətə alacaqları zaman bir sıra dinamiklərin dəyişəcəyindən əmindirlər.

Bu ifadəni Ermənistan parlamentinin sədrinin müavini Eduard Şarmazanov Rusiya-Ermənistan birləşmiş ordu qruplaşmasının yaradılması haqqında müqavilə parlamentdə ratifikasiya olunarkən işlədib. Xarab olmuş saat belə gündə iki dəfə vaxtı doğru göstərir. Şarmazanov hər zaman doğru danışmasa da, nadirən də olsa ya cəhalətdən, ya da dəlalətdən doğru danışır. Bu da o nadir doğrulardan biridir. Bu o deməkdir ki, erməni siyasətçilər normal halda doğru danışa bilmirlər. Onların doğru danışmaları üçün saat kimi xarab olmaları şərtdir.

Son 90 ildə ilk dəfədir ki, Səudiyyə Ərəbistanının başçısı Rusiyaya səfər edib. Bu vaxta qədər iki ölkə arasındakı münasibətlər bütövlükdə "soyuq" kimi qiymətləndirilirdi. Hətta 2007-ci ildə Vladimir Putin bu ölkədə olarkən Kralı Rusiyaya dəvət etmişdi. Buna müsbət cavab verilməmişdi. Ekspertlər əsas səbəb kimi Ər-Riyadın başlıca olaraq Vaşinqtonun yanında olmasını göstərirdilər. İndi isə vəziyyət xeyli dəyişib. Moskva Yaxın Şərqin böyük dövlətləri ilə münasibətlərinə yeni məzmun verir. Bu baxımdan Kral Salmanın Rusiyaya səfəri mütəxəssislərin də böyük marağına səbəb olub. İki ölkə hansı sahələrdə əməkdaşlıq barədə razılığa gəliblər? Bu, ümumiyyətlə, qlobal geosiyasi proseslərə təsir edə bilərmi? Bu suallara cavab tapmaq əhəmiyyətli olardı.

Yeni minillik cəmiyyətin adi həyatından tutmuş dövlətlərarası münasibətlərədək bütün sahələrdə uzun bir tarixi dövr üçün xarakterik olan əlaqələrdən fərqli, ənənəvi olmayan mübarizə formalarının yaranması ilə səciyyələnir. Bu yeni yanaşma dövlətlər arasında asimmetrik mübarizəni, bəzənsə hibrid müharibəsi adlandırdığımız forma və metodların ortaya çıxmasını şərtləndirmişdir. Artıq hər hansı bir dövlətə hücum üçün hərbi texnika və ordu mütləq şərt deyil. Hibrid müharibəsi adlandırılan yeni anlayış dövlətləri daxildən sarsıda bilmək və ya informasiya təzyiqi nəticəsində hədəfə çatmaq məqsədi daşıyır. Bu mənada dövlətlərin daxili sabitliyini pozmağa yönəlmiş asimmetrik mübarizə metodları hətta birbaşa hərbi işğaldan daha təhlükəlidir. Müasir dövrümüzdə nüvə silahının yaratdığı təhlükədən ehtiyatlanan böyük dövlətlərin arsenalında asimmetrik mübarizə daha çox istifadə olunan silahdır. Buna görə də asimmetrik mübarizəni geosiyasi oyunların əsas komponenti adlandırmaq olar. Bu baxımdan daim böyük geosiyasi oyunçuların əlində alət olan ermənilərin bu yeni mübarizə metodlarına əl atmasını təsadüfi hesab etmək olmaz.