NEWTIMES

Ukraynada prezident seçkisi artıq arxada qalıb. Gözlənildiyi kimi, şoumen Vladimir Zelenski qalib gəlib. Bir çoxları bu qələbəni ciddi hesab etmirlər. Teatr səhnəsi ilə siyasi səhnə arasında ciddi fərqlərin olduğunu deyirlər. Prezidentlik də şou deyil. Lakin reallıqdır ki, siyasi idarəçilik təcrübəsi olmayan Vladimir Zelenski Ukraynada prezident seçkisini uddu. Onu Avropa və Rusiya təbrik edib. Hər iki tərəf əməkdaşlığa ümid etdiyini bildirib. Bunun fonunda Vladimir Zelenskinin qələbəsinin Ukrayna üçün geosiyasi-hərbi aspektdə nələri ifadə etdiyi maraq doğurur.

Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin danışıqlar yolu ilə həlli üçün artıq bir neçə ildir ki, vahid format mövcuddur. Azərbaycan və Ermənistan ATƏT-in Minsk qrupunun çətiri altında müzakirələr aparırlar. Münaqişənin tənzimlənməsi məqsədilə beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində konkret prinsiplər müəyyənləşib. Bu, Helsinki Yekun Aktına və Madrid prinsiplərinə əsaslanır. ATƏT-in 1975-ci il Helsinki Yekun Aktının "gücdən istifadə etməmək və gücdən istifadə ilə hədələməmək" prinsipində vurğulanıb: "Dövlətlər qarşılıqlı münasibətlərində, eləcə də ümumiyyətlə, beynəlxalq münasibətlərində hər hansı ölkənin ərazi bütövlüyü və siyasi müstəqilliyinə qarşı... güc tətbiqindən və gücdən istifadə ilə hədələmədən çəkinəcəklər". Ermənistan isə daim bu müddəanı arxa plana keçirərək, qeyri-konstruktiv addımlar atıb. Sonuncu dəfə baş nazir Nikol Paşinyan Strasburqda AŞPA tribunasından məhz bu bəndə aşkar hörmətsizlik göstərərək, yalanlar danışıb. Bu hadisə ilə bağlı bir sıra məqamların üzərində geniş dayanmağa ehtiyac duyduq.

Dünyada ölkə başçılarının fəaliyyətlərinin müəyyən dövrlər üzrə qiymətləndirilməsi bir ənənəyə çevrilib. Bu sırada Prezidentlərin birillik fəaliyyəti xüsusi yer tutur. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin də növbəti dəfə Prezident seçilməsindən bir il ötür. Bununla bağlı ekspertlər geniş analizlər aparırlar. Onların təhlili göstərir ki, keçən müddət ərzində İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan böyük uğurlara imza atıb. Bütün sahələr üzrə həyata keçirilən proqramlar, islahatların davam etdirilməsi konkret müsbət nəticələr verib. Vurğulayaq ki, Azərbaycan Prezidentinin birillik fəaliyyətinə beynəlxalq təşkilatlar və ekspertlər də ciddi maraq göstəriblər. Onların da fikrinə görə, İlham Əliyev olduqca uğurlu siyasi kurs reallaşdırır. Biz vurğulanan məqamlar kontekstində dövlət başçısının ötən bir ildəki uğurlu fəaliyyətinin analizi üzərində daha geniş dayanmağa böyük ehtiyac görürük.

Martın 31-də Ukraynada seçicilər ölkəyə prezident seçmək üçün sandıq başına getdilər. Lakin qalib olmadı. Şoumen V.Zelenski hamıdan çox səs topladı. İkinci yerdə hazırkı prezident P.Poroşenko qərarlaşdı. Onlar seçkinin ikinci turuna keçdilər. Digərləri isə mübarizəni dayandırmalı oldular. Ekspertlər bu vəziyyətin müxtəlif aspektləri üzərində dayanırlar. Onlar Ukraynanın siyasi həyatında mümkün dəyişiklikləri təhlil edirlər. Məsələ siyasi və geosiyasi kontekstdə maraq kəsb edir. Şərqi Avropanın bu böyük ölkəsinin siyasi cəhətdən yeniləşmə ərəfəsində olduğu haqqında fikir bildirmək olar. Bu prizmadan seçkilərin ikinci turu ərəfəsində Ukraynadakı siyasi proseslərə nəzər salmaqla müəyyən qənaətlər əldə etmək olar. Bu məqam üzərində bir qədər geniş dayanmaq lazım gəlir.

Baş nazir Novruz Məmmədov parlamentdə Nazirlər Kabinetinin 2018-ci ildəki fəaliyyətinə dair hesabatla çıxış edib. Milli Məclisin deputatları hesabatı maraqla qarşılayıblar. Baş nazir sistemli və təhlili yanaşaraq hökumətin keçən ilki fəaliyyətini geniş şərh edib. Hesabatdan belə qənaət əldə edilir ki, ötən il hökumət öz fəaliyyətini ölkənin strateji inkişaf kursuna uyğun aparıb. Bunun fonunda Prezidentin qarşıya qoyduğu vəzifələri tam olaraq həyata keçirməyə çalışıb. Nəticədə, bütün sahələr üzrə uğurlu nəticələr əldə edilib. Baş nazirin məruzəsinin analizi göstərir ki, Azərbaycan 2018-ci ildə mühüm uğurlar qazanıb. Onların geniş təhlili üzərində dayanmağa ehtiyac görürük.

Qlobal miqyasda geosiyasi vəziyyətin yenidən mürəkkəbləşməsi regional münaqişələrin həlli məsələsini daha da aktuallaşdırır. Ukrayna, Gürcüstan və Azərbaycan üçün bunun əhəmiyyəti danılmazıdır. Bu üç keçmiş sovet respublikası ərazi bütövlüklərini bərpa etmək uğrunda gərgin mübarizə aparırlar. Azərbaycan daha mürəkkəb şəraitdə inamla mübarizəsinə davam edir. Çünki Ukrayna və Gürcüstanın ərazi bütövlüyü ilə bağlı bir sıra beynəlxalq təşkilatlar və böyük dövlətlər daha açıq və konkret danışırlarsa, Ermənistanın təcavüzkarlığını elə də qabartmırlar. Hətta siyasi və diplomatik aspektlərdə ona dəstək verənlər də var. Hərbi və maliyyə yardımları göstərilir. Hələ heç bir işğalçı ölkəyə bu cür arxa duran olmayıb. İndi Nikol Paşinyan "şıltaqlıq" edərək, yeni təxribatlara əl atır. O, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinə qanunsuz və icazəsiz səfər edərək, orada iclas keçirir. Adını da "Ermənistan və Arsaxın təhlükəsizlik şuralarının ortaq toplantısı" qoyur. Beynəlxalq hüquq normalarına tam zidd olan bu təxribatçı davranışa ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrləri heç bir münasibət bildirmirlər. Nəticədə, regionda təhlükəsizliyə yeni ciddi təhdidlər meydana gəlir. Bu məqam üzərində geniş dayanmaq gərəkdir.

Bəşəriyyət tarixinə geniş bir zaman çərçivəsində nəzər saldıqda onun savaşsız, fəlakətsiz, iztirabsız günlərinin heyrətamiz dərəcədə az olduğunu görürük. BMT-nin statistikasına görə, bütün sivilizasiya tarixini əhatə edən beş min illik zaman kəsiyində 3,5 milyarddan artıq insan müharibələrdə həlak olub. Həlak olanların da 73 faizi yalnız XX əsrdə baş vermiş müharibələrin payına düşür. Elə yaşadığımız üçüncü minilliyin bircə günü də savaşsız ötüşməyib. Amma bütün müharibələrin içində öz qəddarlığı və insanlığa sığmayan əməlləri ilə fərqlənən elə cinayət aktları vardır ki, onlara heç cür haqq qazandırmaq mümkün deyil. 1992-ci ilin 26 fevralında Azərbaycanın Qarabağ regionunda yerləşən Xocalı şəhərində törədilmiş kütləvi qətliam da məhz həmin cinayət aktlarından biridir. Qarabağ müharibəsinin ən qanlı səhifələrindən biri olan bu faciəyə təkcə Qarabağ ətrafında cərəyan edən hadisələrin tərkib hissəsi kimi yox, həm də Azərbaycanın yerləşdiyi geopolitik məkan və Qafqaz regionunda oynadığı rol kontekstində yanaşmaq onun əsl mahiyyətini və səbəblərini üzə çıxarmağa kömək edir.

Ermənistanda yeni hökumətin təşkili fikir ayrılığına səbəb olub. Baş nazir Nikol Paşinyan nazirliklərin sayını azaltmağı planlaşdırır. Ləğv ediləcək nazirliklər arasında diasporla bağlı nazirliyin olması erməni ekspert dairələrində müəyyən ajiotaj yaradıb. Bir sıra ekspertlər hesab edirlər ki, diasporla əlaqələrin pisləşməsi erməni dövlətçiliyi üçün öldürücü ola bilər. Hazırda diasporun Ermənistana yardımları az deyil. Ənənəvi olaraq, xaricdə yaşayan ermənilər Ermənistana müxtəlif məsələlərdə dəstək veriblər. İndi isə onların təsiri xeyli azalıb. Bu o deməkdir ki, erməni diasporuna havadarlıq edən dövlətlərin siyasi və geosiyasi mövqeyi transformasiyaya uğrayır. Bununla erməni diasporu ilə bağlı yaradılan mif də sabun köpüyü kimi dağılır. Ermənilərin ağaları artıq onlardan köləliyin başqa formasını tələb edirlər. Bunun fonunda N.Paşinyanın yeritməyə çalışacağı xəttin təhlilinə ehtiyac vardır.

Bu bölgə Şimali Qafqazın ən qarışıq respublikasıdır. Burada yaşanan münaqişələr, terror hadisələri və etnik qrupların özbaşınalığı vəziyyəti daim gərginləşdirmişdir. Çeçenistan Respublikası Qafqaz dağlarının şimal hissəsində yerləşir. Ərazisi 17.300 kvadratkilometrdir. Bölgə Dağıstan, Şimali Osetiya, İnquşetiya və Stavropol diyarı ilə sərhəddir. Çeçenistan əhalisinin 95%-i etnik çeçenlərdən ibarətdir. 1991-ci ildə Çeçenistan öz müstəqilliyini elan etmişdi. Bu isə Rusiyanın etirazına səbəb olmuşdur. Bundan sonra münaqişələr başlamışdır. 1994-cü ildə birinci və 1999-cu ildə isə ikinci rus-çeçen münaqişələri baş vermişdir. Qeyd edək ki, baş verən bu münaqişələr Rusiya Federasiyasının bütövlüyünə təsir edən mühüm amillərdən idi. Çeçenistanın müsəlman xalqı xristian olan bir dövlətin hakimiyyəti altında yaşamağı qəbul etmirdi.

Bu yaxınlarda "georgians.ru" saytının yaydığı "Videosüjet Tbilisi ermənilərini məyus etdi" başlıqlı yazıda göstərilir ki, Tbilisi erməni assambleyası Gürcüstan kütləvi informasiya vasitələrində etnik ermənilərə qarşı "nifrət" ifadə edən sözlərdən daha tez-tez istifadə olunduğu haqqında narahatlığını bildirib. Tbilisi ermənilərinin əsəbləşmələrinə səbəb "itv.ge" internet-telekampaniyasında yayımlanan video-süjet olub. Bu videoda "javakhk" adlı bir erməni blogeri Avrokomissiyaya müraciət edərək Gürcüstanın Samtsxe-Cavaxetiya ərazisində erməni muxtariyyətinin yaradılmasını tələb edib.