NEWTIMES

Birinci Dünya müharibəsi dövründə ermənilərin Şərqi Anadoluda dövlət yaratmaq niyyətlərinin reallaşmamasından sonra onlar azərbaycanlıların əsl köklü xalq olduğu İrəvan xanlığı və ona bitişik ərazilərdə erməni dövləti yaratmaq ideyalarını təbliğ etməyə başlamışdılar. 1828-ci ildən başlayaraq 1988-ci ilə qədər davam edən 160 il müddətində ermənilər həm Çar Rusiyası dövründə, həm daşnak hakimiyyətinin iki ili, həm də Sovet dövlətinin 70 ili ərzində Azərbaycan xalqına qarşı, eyni ardıcıllıqla, eyni qəddarlıqla fəlakət, faciə və sözün əsl mənasında genosid siyasəti yeritmişlər. 1917-ci il bolşevik inqilabından sonra Rusiyada baş verən vətəndaş müharibəsi, digər tərəfdən Cənubi Qafqazda və başqa ərazilərdə genişlənən milli azadlıq hərəkatları ideoloji və hərbi cəhətdən təşkilatlanmış ermənilər üçün əsl fürsətə çevrildi.

SSRİ hakimiyyəti dağıldıqdan sonra Gürcüstanda bir neçə yeni qəzet və televiziya kanalları fəaliyyət göstərməyə başladı. Zviad Qamsaxurdiyanın hakimiyyəti zamanı Gürcüstanda kütləvi informasiya vasitələri əsasən millətçi təbliğatı aparırdılar. Hazırda Gürcüstanda gürcüdilli KİV-dən başqa azərbaycandilli, rusdilli və ermənidilli mətbuat da fəaliyyət göstərir. Gürcüstandakı erməni icmasının yaşadıqları cəmiyyətə inteqrasiya olunması prosesinin sürətləndirilməsi məqsədilə Gürcüstanda ermənidilli mətbuat yayılmışdır.

Ermənistanda bir neçə gündür davam edən etirazlar özünün yeni mərhələsinə qədəm qoyub. Müxaliflərə rəhbərlik edən Nikol Paşinyan tədricən tələblərini dilə gətirib. O, başlıca olaraq parlament tərəfindən baş nazir seçilən Serj Sarkisyanın istefasını tələb edirdi. Hətta S.Sarkisyanı dialoqa gedə bilməyəcəyi yeganə adam adlandırırdı. Lakin İrəvan otellərinin birində N.Paşinyanla S.Sarkisyanın bir neçə dəqiqəlik "dialoqu" baş tutub. Nəticəsi olmayan söz mübahisəsindən sonra görüş yerini S.Sarkisyan tərk edib. Ondan əvvəl N.Paşinyan meydanda prezident Armen Sarkisyanla görüşmüşdü. Prezident söhbətdən sonra konkret bir şey deyə bilməyib, qeyri-müəyyən ifadələr işlətmişdi. Ekspertlər hesab edirlər ki, vəziyyət çox gərgin səviyyəyə çatıb. S.Sarkisyan isə özünü lider adlandıraraq dövlət üçün işləməli olduğunu deyirdi. Xüsusilə Qarabağ məsələsini "layiqli həll etməli" olduğundan dəm vururdu. Yalnız bundan sonra "lider başqa işlə məşğul ola bilər"miş. Bu gülünc xülyaların fonunda S.Sarkisyanın istefası və Ermənistanda siyasi proseslərin daxili məntiqi və onun region üçün mümkün nəticələri üzərində bir qədər geniş dayanmaq zərurəti özünü göstərməkdədir.

Bir qayda olaraq erməni siyasətçilər özlərinin demokratik ruhlu olmalarından dəm vururlar. Onlar bunun fonunda başqalarını ittiham etməkdən belə çəkinmirlər. Ancaq Ermənistanda baş verənlər real vəziyyətin tamamilə başqa cür olduğundan xəbər verir. Serj Sarkisyan ölkə konstitusiyasında apardığı "dəyişikliklərlə" faktiki olaraq hakimiyyəti özündən özünə ötürüb. İndiki əsas qanuna görə, Ermənistanda real hakimiyyət baş nazirin əlində olacaq. Bütövlükdə parlament idarəetmə üsuluna keçid baş verir. Bununla da S.Sarkisyanın tərk etdiyi prezident kürsüsünə yalnız rəsmi tədbirlərdə "toy generalı" kimi iştirak edən adam əyləşəcək. Bunları anlayan müxalifət etiraz aksiyaları keçirir. Bu prosesin necə sona çatacağı məlum deyil. Ancaq aydındır ki, Ermənistanda daxili siyasi, sosial və iqtisadi vəziyyət özünün daha gərgin səviyyəsinə yüksəlməkdədir. Bu isə ümumən Cənubi Qafqazda qeyri-müəyyən geosiyasi mənzərə yaratmaqdadır.

Azərbaycanda keçirilən prezident seçkisinə marağın böyük olacağı öncədən proqnozlaşdırılırdı. Bu hadisəyə fərqli yanaşmaların da ola biləcəyi gözlənilirdi. Seçki prosesinin tam demokratik tələblərə cavab verməklə şəffaf baş tutacağına qətiyyən şübhə yox idi. Obyektiv mövqe tutanlar da bunu təsdiq edirlər. Lakin elə dairələr mövcuddur ki, onların qərəzli və böhtançı qiymət verə biləcəyini istisna etmək olmazdı. Doğrudan da, növbəti dəfə Azərbaycanın uğuruna qısqanc münasibət özünü göstərdi. Bəzi müşahidəçilər özlərindən qüsurlar uydurmağa çalışdılar. Onların davranışları göstərdi ki, Azərbaycanın nailiyyətlərini həzm edə bilməyənlər hələ də vardır. Lakin həqiqəti heç kəs inkar edə bilməz. Azərbaycan müstəqil dövlət quruculuğunu qətiyyətlə davam etdirir. Ölkənin idarəçiliyi əmin, etibarlı əllərdədir. Azərbaycan xalqı öz Prezidentinə inanır və onun arxasınca getməyə hazırdır.

Müasir Azərbaycan fəlsəfi fikrinin inkişafında xüsusi xidmətləri olan akademik Ramiz Mehdiyev növbəti sanballı əsərini ərsəyə gətirib. 2017-ci ildə Rusiyanın paytaxtında nəşr edilən və iki kitabdan ibarət olan əsər Azərbaycan cəmiyyəti üçün olduqca aktual olan problemlərin fəlsəfi-elmi tədqiqinə həsr edilib. Akademik Azərbaycan milli ideyasının fəlsəfi analizini verib, yeni müddəalar irəli sürüb, proqnostik fikirlər ifadə edib. Əsərdə, Azərbaycanda milli ideyanın formalaşmasının tarixi mərhələləri kifayət qədər dolğun araşdırılıb və dövlətçiliyin inkişafı bağlılığında maraqlı qənaətlər əldə edilib. Geniş təhlil əsasında müasir mərhələdə Azərbaycanda müstəqil dövlət quruculuğunun yeni mərhələyə qədəm qoymasında milli ideyanın rolu müəyyənləşdirilib, onun fəlsəfi səciyyəsi verilib. Geniş mövzuları əhatə edən bu problematikanın əsərdə ətraflı fəlsəfi təhlili yer alıb. Biz bir məqalədə onların bütün çalarları üzərində dayana bilmərik, lakin bir sıra məqamlarla bağlı fikirlərimizi bildirməyə ehtiyac görürük.

Azərbaycan növbəti prezident seçkisi ərəfəsindədir. Namizədlər çoxdur. Konstitusiya hər bir Azərbaycan vətəndaşına ölkəyə başçılıq etmək iddiasında olmaq hüququ verir. Lakin onların sırasında yeganə real namizəd vardır – İlham Əliyev! Azərbaycanın hazırkı Prezidenti dövlətə rəhbərlik etdiyi 15 ildə çox böyük uğurlar əldə edib. Bütün sahələr üzrə inkişaf müşahidə edilir. Müstəqil dövlət quruculuğu kursu uğurla aparılmaqdadır. Azərbaycanda indi güclü dövlət və güclü cəmiyyət quruculuğu bir-biri ilə harmoniyada həyata keçirilir. Bunu təsdiq edən faktlar kifayət qədərdir. Bunlarla yanaşı, İlham Əliyev bir siyasətçi kimi yeni əməkdaşlıq formatlarının təşəbbüskarı olaraq dünyada nüfuz qazanıb. İndi Azərbaycan rəhbərinin təşəbbüsü ilə üçtərəfli və dördtərəfli əməkdaşlıq formatları reallaşdırılır. Bu, həm regional, həm də qlobal miqyasda dövlətlər arasında əlaqələrin inkişafı və təhlükəsizliyin təmini üçün son dərəcə səmərəli bir addım kimi qəbul edilir. İlham Əliyevin fəaliyyətinə sistemli yanaşdıqda, meydana bir sıra aktual faktorlar çıxır ki, onların üzərində geniş dayanmağa ehtiyac duyuruq.

Dünya mətbuatında qlobal səviyyədə gedən geosiyasi-hərbi proseslərin analizinə həsr edilmiş məqalələrin sayı günbəgün artır. Aparılan təhlillər adətən bir nəticə ilə yekunlaşır: bəşəriyyət yeni müharibənin astanasındadır. Bu zaman bəşəriyyəti iki düşərgəyə bölürlər – Qərb və anti-Qərb! Bu iki düşərgənin bir-biri ilə münasibətləri, təəssüf ki, daha çox nüfuz və geosiyasi maraqlar kontekstində analiz edilir. Bunun fonunda güclü və zəif, böyük və kiçik dövlətlər bölgüsü aparılmağa çalışılır. Belə təəssürat yaranır ki, böyük dövlətləri bütövlükdə bəşəriyyətin taleyindən çox, öz maraqları düşündürür. Bu prizmadan yanaşdıqda, ayrıca, bir qrup dövlətin sürətli inkişafı və hərbi qüdrətinin artmasına reaksiya olaraq, onların zərərsizləşdirilməsi təklifinin irəli sürülməsi səbəbləri aydın olur. Konkret adlar da çəkilir. Bir sıra müəlliflər yeni inkişaf etməkdə olan ölkələrin öz aralarında ixtilaflar yaratmaq kimi qeyri-humanist tezisi belə irəli sürürlər. Bütün bunlar insanları düşündürür: dünya doğrudanmı yeni müharibəyə sürüklənir? Bu prosesin sonu necə ola bilər?

Beynəlxalq münasibətlər sisteminin aktorları olmayan tanınmamış ''dövlətlər" haqqında günümüzdə bir sıra tədqiqatların aparılmasına baxmayaraq, onların mövcudluğunu və davamlı inkişaf ssenarilərini mümkün edən amillərin müəyyənləşdirilməsi müstəsna əhəmiyyət təşkil edir. Lakin 10 il keçməsinə baxmayaraq, bu gün nə Kosovo Respublikası, nə Abxaziya, nə də Cənubi Osetiya müstəqil dövlət deyillər. Tam müstəqillik qazanmaq, beynəlxalq təşkilatlarda iştirak etmək və beynəlxalq münasibətlər sisteminin aktoru olmaq üçün onlar ilk növbədə ərazisində yerləşdikləri suveren dövlətlər – Serbiya və Gürcüstan tərəfindən tanınmalıdırlar, bu isə qeyri-mümkündür. Ermənistan da daxil olmaqla dünyanın heç bir dövləti tərəfindən tanınmamış qondarma "Dağlıq Qarabağ Respublikası" bir sıra səciyyəvi xüsusiyyətləri ilə yuxarıda qeyd edilmiş hallardan fərqlənir.

Ermənilər növbəti dəfə seçki şousu göstərdilər. Konstitusiyada edilən dəyişikliyə görə, artıq ölkə parlament üsul-idarəsinə keçir. Bu səbəbdən prezident real idarəetmə imkanlarını itirir. Ermənistan Respublika Partiyası və daşnakların təqdimatı ilə parlament yeni prezidenti seçib. O, 105 səsdən 90-nını alan keçmiş səfir, ixtisasca fizik olan, Avropa və Rusiyada geniş biznes şəbəkəsinə malik Armen Sarkisyandır. Ermənistan KİV-i bu adamın erməni diasporu ilə sıx bağlılığının olduğunu vurğulayır. Serj Sarkisyanın məhz belə bir fiqura üstünlük verməsini bununla izah edirlər. Gözlənilir ki, A.Sarkisyan son zamanlar Ermənistana yardımları azaldan diaspor təşkilatlarını yola gətirə biləcək, İrəvana diasporun daha çox dəstək verməsinə nail olacaq. Lakin bu, baş tutsa belə, bir sıra analitiklər bunun Ermənistan dövlətçiliyi üçün ciddi müsbət təsirinin olmayacağını, əksinə, ermənilərin bununla özlərinin müstəqil olmaq imkanlarını daha da məhdudlaşdıracaqlarını proqnozlaşdırırlar. Bu fikirlər kontekstində Ermənistanda yeni prezidentin seçilməsi hadisəsinin Cənubi Qafqazın geosiyasi dinamikasına mümkün təsirləri üzərində dayanmağa ehtiyac gördük.