NEWTIMES

Qazaxıstanın paytaxtı Astana şəhərində Rusiya, Türkiyə və İran nümayəndələrinin Suriya böhranının həlli ilə bağlı apardıqları müzakirələrə dünya KİV-i ciddi maraq göstərib. Müxtəlif aspektlərdən edilən təhlillər təsdiq edir ki, bu görüş Cenevrə müzakirələrindən fərqli olaraq, daha konkret məqamlarla əlaqəlidir. Yekunda qəbul edilən bəyannamədə bir neçə bənd üzrə ortaq mövqe ifadə olunub. Ekspertlər belə bir sənədin qəbulunu ümumiyyətlə müsbət hal adlandırırlar. Tərəflər bütövlükdə Suriya məsələsini sülh yolu ilə həll etməkdə eyni mövqedə olduqlarını təsdiqləyiblər. Ancaq Rusiya-Türkiyə-İran "üçlüyü"nün əldə etdiyi razılıqlara Suriyadakı qüvvələrin nə dərəcədə əməl edəcəkləri tam aydın deyil. Çünki hətta rəsmi Dəməşqə belə Kreml atəşkəslə bağlı xəbərdarlıq edir, reallıqda isə B.Əsəd ordusu intensiv surətdə bu rejimi pozur. Eyni fikri bir sıra müxalif qruplara və kənar təsirlər altında olan silahlılara da aid etmək olar. Belə mürəkkəb şəraitdə Suriyadakı münaqişənin taleyi necə ola bilər? Müharibəni dayandırmaq mümkündürmü?

Son zamanlar Qərbin analitik və ekspertləri müsəlman ölkələri ilə bağlı tez-tez proqnostik fikirlər irəli sürürlər. Onların analizi göstərir ki, burada konkret ideyalardan çox müəyyən məqsədlər vardır. Bir sıra dairələr Yaxın Şərqdən tutmuş Çinə qədər olan məkanda yeni ixtilaflar və qarşıdurmalar yaradıb, bunun arxasında öz maraqlarını təmin etməyin həvəsinə düşüblər. O cümlədən müsəlman cəmiyyətlərində sünni-şiə münaqişəsini dərinləşdirib, İslam aləmini cəhənnəmə çevirməyə cəhdlərin göstərilməsi müşahidə edilir. Maraqlıdır ki, bu prosesdə İran, Türkiyə, Səudiyyə Ərəbistanı və Misir kimi müsəlman dövlətləri arasında ziddiyyətlərin yaradılması aspekti xüsusi yer tutur. Həmin məqamlar üzərində geniş dayanmaq lazım gəlir.

Vətənsiz, ana yurdsuz qalmaq insanların sosial və siyasi psixologiyasına, həyatına bu və yaxud digər şəkildə təsir edir, vətənsizlik sindromunun nəticələri özünü büruzə verir. Bu məsələ ciddi sosioloji tədqiqat mövzusudur. Burada məqsəd geniş sosioloji tədqiqat aparmaq deyil, məsələni ermənilər nümunəsində qısaca tədqiq etməkdir. 1918-ci ildə qurulan eməni dövlətinin 21-ci əsrin əvvəllərinə qədər demoqrafik vəziyyətinin əslində pozitiv bir inkişaf yolu keçməsi lazım idi. Ancaq bir sıra amillərə görə bunun əksini müşahidə edirik.

Dünyada geosiyasi vəziyyətin ağır olduğu məlumdur. Avropa İttifaqında (Aİ) isə konkret siyasi proseslər meydana çoxlu suallar çıxarır. Belə təəssürat yaranır ki, bu təşkilat daxilində bütövlükdə Qərb sivilizasiyasının taleyini dəyişə biləcək proseslər getməkdədir. Bunlara misal olaraq Avstriyada keçirilən prezident seçkisini və İtaliyada təşkil olunmuş referendumu göstərə bilərik. İtaliyada inteqrasiya əleyhdarları qalib gəlib. Onların lideri sayılan C.Qrillonun partiyası faktiki olaraq baş naziri istefaya göndərməyə nail olub. Bu, Aİ üçün ciddi nəticə hesab edilir. Avstriyada isə antiqlobal əhval-ruhiyyəli, islamofob N.Hofer yalnız üçüncü turda prezidentlik yarışını uduzub. Onun sona qədər gərgin mübarizə aparması onu təsdiq edir ki, Avstriyada avroskeptiklərin mövqeyi möhkəmlənməkdədir. Bütün bunlar Aİ-nin siyasi gələcəyinə necə təsir göstərə bilər?

Dünyada baş verən qeyri-stabil iqtisadi və siyasi proseslər fonunda ən çox cavaba ehtiyacı olan suallardan biri də dünyanın iki böyük iqtisadiyyatının gələcək iqtisadi münasibətləridir. Bu suala cavab verilməsi yalnız həmin dövlətlərin öz iqtisadiyyatlarının deyil, eyni zamanda dünya iqtisadiyyatının gələcək perspektivlərinin müəyyənləşdilirilməsi baxımından əhəmiyyətlidir.

Rəsmi İrəvan növbəti dəfə yalan kampaniyasına baş vurub. O, Hamburqda ATƏT-in növbəti sammitindən sonra ağırlaşmış vəziyyətini düzəltmək üçün Azərbaycana qarşı "qara piar" fəaliyyətinə başlayıb. Danışıqlar prosesinin dalana dirənməsində Azərbaycan hakimiyyətini günahlandıran ermənilər heç bir ədalət sərhədini gözləmədən reallığı təhrif edirlər. Qəribədir ki, bu məqamda da erməni işğalçılarına himayədarlıq etməyə çalışan dövlətlər meydana çıxır. Onlar işğalçıdan zəbt etdiyi ərazilərdən çıxmağı tələb etmək əvəzinə, Azərbaycanı nələrdəsə ittiham etməyə çalışırlar. Təəssüf doğuran haldır. Bunlara baxmayaraq, Azərbaycan rəhbərliyi danışıqları davam etdirməyə hazır olduğunu bəyan edir, münaqişənin beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində həll edilməsi zərurətini vurğulayır.

2016-cı ilin noyabrında Bakıda keçirilmiş "Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi: əsas maneələr və nizamlanma perspektivləri" konfransında problem geniş müzakirə edilib, həll yolları axtarılıb. Bu konfrans zamanı "Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh naminə Platforma" yaradılıb və fəaliyyət göstərir. Konfransda iştirak edən erməni nümayəndələr-Vahe Avetyan (hüquq müdafiəçisi), Vaan Martirosyan ("Milli Azadlıq Hərəkatı" ictimai təşkilatının sədri), Syuzan Caqinyan ("Meridian" hüquq-müdafiə təşkilatının sədr müavini, jurnalist) da bu platformaya üzv olublar. Ermənistan və xaricdə yaşayan bəzi erməni QHT nümayəndələri və ziyalıları da bu platformaya müsbət yanaşır və üzv olma məsələsini dəqiqləşdirirlər.

Soçidən bir qədər aralıda Rusiyaya məxsus hərbi təyyarənin qəzaya uğraması müəyyən sualların yaranmasına səbəb olub. Ekspertlər terror versiyasını araşdırırlar, ancaq məsələ yalnız bununla bağlı deyil. Daha düşündürücüsü odur ki, təyyarə olayı, ümumiyyətlə, Vaşinqtonla Moskva arasında hərbi imkanlarla bağlı mübahisələrin şiddətlənməsi, qarşılıqlı ittihamların artması, Ukraynada hərbi toqquşmaların intensivləşməsi və Suriyada vəziyyətin xeyli ağırlaşması fonunda baş verib. Bütün bunlar sistem halında qlobal geosiyasi mənzərəyə necə təsir göstərə bilər? Vaşinqtonla Moskva arasında münasibətlər daha da kəskinləşə bilərmi? Yaxud silahlanma yarışı yenidən alovlanarmı?

İstanbulda yeni il gecəsi baş verən terror hadisəsi müxtəlif səviyyələrdə reaksiya doğurub. Siyasətçilər və ekspertlər bunun ciddi geosiyasi təsirinin olduğunu vurğulayır, o cümlədən Yaxın Şərqdə böyük dövlətlərin nüfuz uğrunda savaşının prinsipcə fərqli səviyyəyə yüksələ biləcəyini təxmin edirlər. Burada yeni geosiyasi konfiqurasiyaların meydana gəlməsi də istisna edilmir. Rusiya və Türkiyənin Suriya məsələsində ortaq hərəkət etməsi onun ilk əlamətlərindən sayıla bilər. Lakin məsələ bununla məhdudlaşmır. ABŞ, İsrail, Aİ ölkələri və Yaxın Şərqin bir sıra böyük dövlətlərinin fəallığı artırması gözləniləndir. Bunların fonunda Yaxın Şərqin coğrafi sərhədlərinə yaxın olan regionlarda da terror dalğasının meydana gəlməsi ehtimalından bəhs edilir. Onun regional və qlobal təhlükəsizliyə təsiri məsələsi kifayət qədər maraqlı görünür.

Ermənistan 25 ildir Azərbaycan torpaqlarının 20 faizini işğal edib və hələ də işğal altında saxlayır. Problemin həll edilməsi üçün qurulan ATƏT Minsk Qrupunun vasitəçilik təşəbbüsləri də heç bir nəticə vermir. Ermənistanın işğalının davam etməsinin əsas səbələrindən ən əhəmiyyətliləri işağala məruz qalan və işğalçı ölkə anlayışına açıqlıq gətirilməməsi, hər şeyin öz adı ilə adlandırılmaması, 100 min Dağlıq Qarabağ ermənisinin insan haqlarının ön plana çıxarılmasına qarşılıq, təxminən bir milyon qaçqın Azərbaycan vətəndaşının öz torpaqlarında yaşamaq hüququnun diqqətə alınmaması və başqa amillərdir.