NEWTIMES

Son dövrlərdə Cənubi Qafqaz regionunda baş verən proseslər, Azərbaycanın daha da güclənməsi, Gürcüstanın Avropaya inteqrasiyası və Türkiyənin regional güc olma yolundakı həmlələri, Rusiya-Türkiyə münasibətlərinin inkişaf etdirilməsi rəsmi Yerevanı Rusiya ilə münasibətlərini sorğulamağa vadar edir. Ermənistan regionda öz mövcudluğunu qorumaq, iqtisadiyyatını dirçəltmək və siyasi tərəqqiyə nail olmaq üçün siyasi danışıqlar masasında ikili oynayır. 2013-cü ildə Ermənistan Rusiya Federasiyası tərəfindən yaradılan Gömrük İttifaqına qoşulduğunu bəyan etmişdi. Bu, Avropa İttifaqı üçün tam gözlənilməz oldu. 2013-cü ildə Litvada keçirilən "Şərq tərəfdaşlığı" sammitində Moldova, Gürcüstan və Ermənistan ilə assosiativ sazişlərin imzalanması və həmin ölkələrin Aİ ilə azad ticarət aparması üçün zəmin yaradılması nəzərdə tutulmuşdu. Ermənistan Moskva ilə münasibətləri möhkəmləndirmək üçün Rusiyanın rəhbərliyi ilə Avrasiya İqtisadi Birliyində, Gömrük İttifaqında və Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatında iştirak edirdi. Çünki Ermənistanın bölgədə təhlükəsizliyi və siyasi-iqtisadi inkişafı Rusiyanın Ermənistana dəstək verməsi halında mümkün idi. Ermənistanla Rusiya arasında imzalanan bir sıra sazişlər də bu baxımdan mühüm rol oynayırdı və bu sazişlərlə Rusiya Ermənistanın təhlükəsizliyinin təminatçısına çevrildi.

Oktyabrın 9-da Prezident İlham Əliyevin sədrliyi ilə Nazirlər Kabinetinin 2018-ci ilin doqquz ayının sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına həsr olunmuş iclası çox maraqlı məsələlərin müzakirəsi ilə keçib. Dövlət başçısı söylədiyi geniş nitqində keçən müddətdə əldə edilən nailiyyətləri ifadə edib. Onların müstəqil dövlət quruculuğunda oynadığı rol barədə lakonik və dəqiq fikir ifadə edən İlham Əliyev, eyni zamanda, qarşıda duran vəzifələrdən konkret istiqamətlər üzrə bəhs edib. Daxili və xarici siyasətdə üstünlük verilən məqamları vurğulayıb. Ölkə rəhbəri müstəqil dövlət quruculuğu işində daha inamlı və qətiyyətli irəliləməyin vacib olduğunu ayrıca qeyd edib. Əlamətdardır ki, iclasda dövlət başçısının qaldırdığı məsələlərə Nazirlər Kabineti çevik reaksiya verərək, qarşıda dayanan vəzifələrin icrası ilə bağlı mühüm qərar qəbul edib. Bu kimi məqamların üzərində geniş təhlili dayanmaq zərurətini hiss edirik.

Ermənistan siyasi səhnəsində gərginlik davam edir. Meydana daha təhlükəli və riskli məqamlar çıxır. Oktyabrın 2-də Ermənistan parlamentinin "Milli Məclisin reqlamenti haqqında" qanuna təklif olunan düzəlişləri qəbul etməsi bir nəticə verməyib. N.Paşinyan ayrı-ayrı deputatlara təzyiq və hədə ilə vəziyyəti öz xeyrinə dəyişməyə çalışır. Artıq "Respublika" partiyasından olan bir neçə deputatın inqilabçıların tərəfinə keçdiyi haqqında informasiyalar yayılır. N.Paşinyan özü bunu uğur adlandırıb və insanları daha cəsarətli olmağa çağırıb. Ancaq real olaraq başqa məzmun və mahiyyətli proseslərin getdiyi aydın olur. Dörd respublikaçı deputatın yaydıqları müraciətdə məsələnin bu tərəfi geniş izah edilib. Orada N.Paşinyanın bir siyasətçi kimi əsl siması da aydın təsvir edilib. Ermənistanda siyasi proseslərin dinamikası aspektində problemin bu tərəfi üzərində geniş dayanmaq istərdik.

Bu ilin may ayından Ermənistanda siyasi təlatümlər ara vermir. Nikol Paşinyan küçədən birbaşa baş nazir kreslosuna oturandan sonra dramatik və ziddiyyətli hadisələr bir-birini əvəz edir. İndi ekspertlər Ermənistanda müşahidə edilən proseslərin kökündə qanunlara əməl edilməməsinin dayandığı fikrini irəli sürürlər. Bunun təsdiqi kimi son aylar hakimiyyətin atdığı addımlar və parlamentin qəbul etdiyi qanunları göstərirlər. Hər iki tərəf beynəlxalq hüquqdan kənara çıxır. Bunun fonunda hazırda hökumət-parlament qarşıdurması yeni gərginlik səviyyəsinə yüksəlib. Proseslərin bu cür gedişinin Ermənistan siyasi səhnəsində hansı tendensiyalara yol aça biləcəyi üzərində geniş dayanmaq lazım gəlir.

İnsan hüquqlarının müdafiəsi prinsipinə riayət edilməsi beynəlxalq münaqişələrin nizama salınması prosesinə təsir edən əsas amillərdən biridir. Beynəlxalq hüquq sənədlərinin əksəriyyətinə "qoşulan" Ermənistan onların şərtlərini kobudcasına pozur. Ermənistanın Azərbaycana qarşı törətdiyi cinayətlərin hüquqi mühakiməsinin həyata keçirilməsi məqsədilə Xüsusi Tribunalın yaradılması, cinayətkarların cəzalandırılması vacibdir. Beynəlxalq hüquq normalarının tətbiq edilməsi, insan hüquqlarının müdafiəsi BMT-nin Təhlükəsizlik Şurası, Beynəlxalq Məhkəmə kimi əsas orqanları, ixtisaslaşmış qurumlar, o cümlədən İnsan hüquqları barədə Şura və digər aidiyyəti olan qurumlarla əməkdaşlıq istiqamətində həyata keçirilə bilər.

Forpost Ermənistan yeni ziddiyyət burulğanına düşüb. Nikol Paşinyanın bir neçə ay əvvəl başlatdığı siyasi proses özünün daha kəskin intriqalarla dolu olan qarşıdurma mərhələsinə qədəm qoyub. İndi baş nazirlə parlament seçki və hökumətə başçı təyin etmək məsələsində yekdil qərara gələ bilmirlər. Vəziyyəti düzəltmək üçün hökumətlə əsas siyasi qüvvələr arasında aparılan danışıqlar da bir nəticə vermir. N.Paşinyan müzakirələrdən sonra jurnalistlərə deyib ki, "yeganə ortaq fikir ondan ibarətdir ki, heç bir ortaq fikrə gələ bilməmişik". Bu cür vəziyyətin nə müddətə davam edəcəyi bilinmir. Lakin atıq ekspertlər bir sıra geosiyasi və siyasi proqnozlar verirlər. Onlar bütövlükdə Ermənistanın siyasi gələcəyini nikbin görmürlər. Konkret detallara gəldikdə isə meydana çoxlu sayda riskli və qeyri-müəyyən xarakterli faktorların çıxdığından bəhs edirlər. Məsələnin bu tərəfi üzərində geniş dayanmaq istərdik.

Son zamanlar dünyanın böyük gücləri arasında geosiyasi mübarizənin daha da kəskinləşdiyi haqqında müxtəlif informasiyalar yayılır. O cümlədən ABŞ, Rusiya və İran arasında çəkişmələr güclənib. Bu, daha çox Yaxın Şərqdə hiss edilir. Konkret olaraq Suriya məsələsində həmin dövlətlər daha sərt mövqe nümayiş etdirirlər. Son olaraq BMT Baş Assambleyasının 73-cü sessiyasında ABŞ və İran prezidentləri bir-biri haqqında çox sərt ifadələr işlətdilər. Bunun ardınca İranın Əhvaz şəhərində hərbi parad zamanı terror aktı törədildi. Bu kimi qorxulu proseslərin fonunda Cənubi Qafqazda da hadisələrin gedişatı sürətlənib. Türkiyə və Rusiya prezidentləri Azərbaycana səfər etdilər. Nyu-Yorkda N.Paşinyanla H.Ruhani görüşdü. Gürcüstan Rusiyanı qoşunlarını Abxaziya və Cənubi Osetiyadan çıxarmağa çağırdı və s. Bütün bunların kontekstində Cənubi Qafqazda geosiyasi proseslərin başlıca əlamətləri hansılardır? Bu suala cavab üzərində bir qədər geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Dünya BMT Baş Assambleyasının 73-cü sessiyasının təsiri altından hələ də çıxmayıb. Orada böyük dövlətlərin liderlərinin söylədikləri fikirlərin analizi davam edir. Bununla yanaşı, bu cür yüksək səviyyəli bir təşkilat üçün üzqaralığı olan çıxışları da unutmaq olmaz. Onların sırasında birinci yerdə Ermənistanın yeni baş naziri Nikol Paşinyan dayanır. Bu adamın tribunaya gedişi belə primitiv və küçə mədəniyyəti səviyyəsində idi. Söylədiyi fikirlər isə təsdiqlədi ki, siyasətçi kimi məntiqi də elə küçə səviyyəsindədir. Bütün dünyanın gözü qarşısında "erməni məxməri inqilabı"nın rəhbəri çoxlu yalanlar uydurdu və onu "siyasi məntiq şedevri" kimi təqdim etməyə çalışdı. Guya Ermənistanda dünya əhəmiyyətli hansısa proses gedir. Bu prosesi qorumaq üçün isə sizcə, kimin qarşısını almaq lazımdır? Əlbəttə, Azərbaycanın! Sən demə, Azərbaycan aqressor imiş, əzabkeş erməni xalqına qarşı soyqırımı törətməyə hazırlaşırmış! Öz adını başqasına qoymaq cəhdinin ismi pisdir. Lakin məsələyə müasir geosiyasi mənzərənin başqa aspektləri prizmasından yanaşıb, təhlil aparsaq, ibrətverici nəticələr ala bilərik. Məsələnin bu tərəfi üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Təhlillər göstərir ki, bu gün təkcə "Qarabağ məsələsi" deyil, "demokratik islahatlar" və "insan hüquqlarının təminatı" kimi yeni siyasi miflər N.Paşinyanın hakimiyyətdə qalması üçün xilasedici kəmər funksiyalarını daşımaqdadır. N.Paşinyan yaxşı dərk edir ki, hakimiyyətdə olmasının yüzüncü günü ilə Ermənistanda kütləvi siyasi eyforiya dövrü başa çatmışdır. Hakimiyyətə tələblə yiyələnsə də, indiyədək Ermənistanı hərbi-siyasi, sosial-iqtisadi böhrandan çıxaran, əhalinin yaşayış səviyyəsini az da olsa yüksəldə bilən hər hansı bir effektiv təklifi ortaya qoya bilməmişdir. Onun populist iqtisadi islahatlar proqramı isə ekspertlərin və siyasi opponentlərinin ciddi tənqid hədəfinə çevrilmişdir. Baş nazir onu da bilir ki, Ermənistanın düşdüyü çoxillik acınacaqlı vəziyyət onu nə Avropa, nə də Rusiya üçün cəlbedici etmişdir. Hakimiyyətə yiyələndiyi gündən Ermənistanı regionda lider dövlətə çevirəcəyi barədə deklarativ bəyanatları sürətlə əhəmiyyətini itirməkdədir və ölkəsinin mövcud iqtisadi-siyasi potensialı ilə nəinki irəli çıxa, hətta Azərbaycan və Gürcüstanla eyni sırada dayana bilməmişdir.

Milli Məclis özünün yubileyini qeyd etdi. Azərbaycan müsəlman Şərqində ilk dəfə olaraq bir əsr bundan öncə demokratik parlament yarada bildi. Qısa müddətdə fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq, parlament bir sıra demokratik qanunlar qəbul edə bildi. Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, müstəqil dövlətin atributlarını məhz həmin dövrdəki parlament qəbul edib. Azərbaycanın gerbi, bayrağı, bayraqdakı rənglərin mənası 100 il bundan öncənin bizə verilən qiymətli əmanətləridir. Çox yaxşı ki, indi müstəqil dövlətçiliyimiz əmin əllərdədir. Ölkə rəhbərliyi öz səmərəli və milli maraqlara tam uyğun olan siyasəti ilə Azərbaycanın suverenliyini qoruyur və inkişaf etdirir. Milli Məclisin 100 illik yubileyinə həsr edilmiş təntənəli iclasda Prezident İlham Əliyevin söylədiyi nitq olduqca dərin və əhatəli olub. Yuxarıda vurğulanan məqamlar kontekstində həmin nitqin bir sıra məqamları üzərində geniş dayanmağı lazım bildik.