NEWTIMES

Qonşu ölkədə prezident seçkisinin ikinci turu maraqla gözlənilir. Ekspertlər seçkinin birinci turu ilə bağlı analizlər verir və onlardan müəyyən proqnozlar meydana gəlir. Ümumi mənzərəyə görə, Gürcüstanda siyasi vəziyyət aydınlaşmayıb. Hakim "Gürcü arzusu" ilə müxalif "Vahid milli hərəkat"ın nəticələri təqribən bərabərdir. Birincilərin namizədi S.Zurabişvili 38,64 faiz, müxaliflərin namizədi Q.Vaşadze isə 37,74 faiz səs toplayıb. Müxaliflər iddia edirlər ki, bu nəticə onların namizədlərinin seçki kampaniyasına olan güclü təzyiqlərin nəticəsidir. Yəni, əslində, cəmiyyət "Vahid milli hərəkat"ı dəstəkləyir. Reallıqda bunun belə olub-olmadığı barədə fikir bildirmək tələskənlik olardı. Hər bir halda ortada iki namizədin demək olar ki, eyni miqdarda səs topladığı faktı göz önündədir. Bu, bütövlükdə ölkədə siyasi vəziyyəti bir qədər həssas hala gətirir. Yəni hansı tərəfin qalib gələcəyi aydın deyil, eyni zamanda, vəziyyəti öz xeyrinə dəyişmək üçün tərəflər radikal addımlar ata bilərlər. Bütün bunlar Gürcüstanda siyasi dinamikaya necə təsir edə bilər? Region səviyyəsində geosiyasi mənzərə hansı istiqamətə təkamül edə bilər? Bu kimi suallara cavab üzərində dayanmaq maraqlı olardı.

Bir neçə vaxtdır ki, Avropanın öz ordusunun yaradılması zərurəti haqqında informasiyalar dolaşır. Müxtəlif səviyyələrdə belə bir strukturun yaradılmasının Avropanın təhlükəsizliyinin təmininə müsbət təsir göstərəcəyi barədə rəylər ifadə edilir. Ancaq Fransa Prezidenti E.Makronun vahid Avropa ordusu yaratmaq gərəkliyi haqqında danışması yeni əks-səda doğurub. Bu fikri o, Avropanı təhdid edən təhlükə qaynaqlarını göstərməklə ifadə edib. E.Makronun sözlərinə Amerika rəhbərliyindən dərhal münasibət bildirilib. Prezident D.Tramp özünə xas olan tonda bu ideyanı tənqid edib. Digər böyük dövlətlərin başçıları isə müsbət fikir söyləyiblər. Bununla da dünya siyasəti üçün yeni mövzu ortaya çıxıb. Bu hadisələrin geosiyasi təsiri necə ola bilər? Qlobal geosiyasi proseslərin dinamikası dəyişirmi? Bu suallar üzərində bir qədər geniş dayanaq.

Ermənilər bütün qonşu ölkələrə – Azərbaycana, Gürcüstana, Rusiyaya, İrana, Türkiyəyə, Ukraynaya, Moldovaya əsasız ərazi iddiaları irəli sürməklə, özgə mədəniyyətlərini oğurlayıb öz adlarına cıxmaqla kifayətlənməyib, indi də əksər millətlərin "erməni mənşəli" olması haqqında sərsəm fikirlər səsləndirirlər.

Dünya KİV-lərində böyük dövlətlərin neft və qaz ehtiyatları uğrunda mübarizəsinin yeni çalarları geniş müzakirə edilir. ABŞ, İran, Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanı arasında müşahidə edilən bir sıra prosesləri ümumiləşdirərək belə qənaətə gəlirlər ki, bütövlükdə dünyada geosiyasi gərginlik daha da yüksələ bilər. Amerikanın sanksiyaları genişləndirməsi, Səudiyyə Ərəbistanı rəsmilərinin jurnalist Camal Kaşıkçının qətlə yetirilməsində əlinin olmasına dair məlumatların yayılması, Rusiyanın İranı aktiv müdafiə etməsi, elektromobillərin və "slans nefti"nin istehsalına başlanması kimi hadisələr fonunda proseslərin hansı istiqamətdə davam edəcəyinin proqnozlaşdırılması əhəmiyyət kəsb edir. Bu kimi faktorların prizmasından qlobal miqyasda meydana çıxa biləcək problemlərin təhlili üzərində ətraflı dayanmağa ehtiyac vardır.

Dünya Bankı növbəti hesabatını dərc edib. Orada 150-dən çox ölkənin biznes mühiti ilə bağlı xüsusi göstəricilər yer alıb. O cümlədən biznes fəaliyyətinin asanlaşdırılması üzrə reytinq cədvəli tərtib edilib. Hesabatda yazılır ki, Azərbaycanda biznesin asanlaşdırılması üzrə ciddi müsbət nəticələr əldə edilib. Azərbaycan bu istiqamətdə böyük nailiyyətlər əldə edən 10 ölkə sırasına daxil edilib. Müasir qlobal geosiyasi vəziyyəti və dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində belə böhranın hiss olunduğu bir mərhələdə müstəqil Azərbaycana verilən bu qiymət çox vacib həqiqətləri bir daha meydana çıxarır. Məsələnin əhəmiyyətli aspektlərindən biri geosiyasi-iqtisadi dinamika ilə bağlıdır. Onun üzərində geniş dayanıb, təhlil aparmağa ehtiyac hiss edirik.

Dünya səudiyyəli müxalif jurnalist, ABŞ-ın "Vaşinqton Post" qəzetinin köşə yazarı Camal Kaşıkçının Səudiyyə Ərəbistanının İstanbulda yerləşən baş konsulluğunda qətlə yetirilməsinə laqeyd qalmadı. Müxtəlif səviyyələrdə hadisə qınanıldı. Hətta dövlət başçıları belə məsələyə münasibət bildirdilər. Getdikcə aydın oldu ki, əslində, məsələ xeyli ciddi məqamlarla bağlıdır. Onların sırasında geosiyasi faktorlar heç də son yeri tutmur. Türkiyə rəhbərliyinin fəallığı nəticəsində C.Kaşıkçı cinayəti dünya KİV-ləri və siyasi dairələrinin aktual mövzusuna çevrildi. Hadisənin tam təfərrüatı məlum olmasa da və mərhumun meyiti tapılmasa da, rəsmi olaraq belə bir versiyaya inanırlar ki, bu məsələyə Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhd şahzadəsi Məhəmməd bin Salman Al Saud da qatılıb. Səudiyyə krallığının baş prokurorunun Türkiyəyə səfəri də bu fikri dəyişə bilmədi. Əksinə, Ankara məhkəmənin Türkiyədə keçirilməsində israr etdi. İndi Türkiyənin baş prokuroru istintaq üçün Ər-Riyada səfər edib. Bütün bunlar jurnalistin qətlinin siyasi və geosiyasi bağlantılı olması tezisini gücləndirir. Eyni zamanda, region dövlətləri arasında liderlik mübarizəsinə yeni çalar verir. Məsələnin bu aspekti üzərində geniş dayanmaq istərdik.

Qlobal miqyasda proseslərin sürətli transformasiyası məlumdur. Son zamanlar bunun regional səviyyədə də ciddi təsir göstərməkdə olduğunu mütəxəssislər vurğulayırlar. Həmin bağlılıqda Cənubi Qafqazla ilgili müşahidə edilən hadisələrin geosiyasi qiymətləndirilməsi daha da aktuallaşıb. Bir tərəfdən, ABŞ və Rusiyanın fəallığı, digər tərəfdən isə İrana qarşı sanksiyaların tam olaraq qüvvəyə minməsi ortaya yeni suallar çıxarır. Şübhəsizdir ki, sanksiyalar region ölkələrindən yan keçə bilməz. Artıq mütəxəssislər maliyyə sferasında vəziyyətin dəyişə biləcəyinin ilk işarələrini verirlər. Bu cür məsuliyyətli bir mərhələdə tarixi Dolmabaxça sarayında Türkiyə-Azərbaycan-İran və Türkiyə-Azərbaycan-Gürcüstan görüşünün keçirilməsi çox əhəmiyyətlidir. Ekspertlər həmin hadisələri regional əməkdaşlıqda yeni səhifənin açılması kimi dəyərləndirirlər. Həmin məsələ üzərində geniş dayanmağa böyük ehtiyac görürük.

Cənubi Qafqazın ən kiçik və ən zəif ölkəsində növbədənkənar parlament seçkisinin keçirilməsi ilə bağlı qərar qəbul ediləndən sonra ekspertlər müəyyən proqnozlar verməyə cəhd göstərirlər. Baş nazir Nikol Paşinyanın öncədən planladığı ssenari əsasında Ermənistan addım-addım sözdə qanuni olaraq bu hadisəyə doğru gedir. Prezident Armen Sarkisyanın seçki ilə bağlı fərman imzalaması ilə növbədənkənar parlament seçkisinin keçiriləcəyinə əminlik yarandı. Ancaq Ermənistanın içində olduğu siyasi və geosiyasi proseslərin qısa müqayisəsi göstərir ki, burada vəziyyət heç də stabil deyil. İstənilən an qeyri-müəyyənlik arta bilər. Onun mənbəyi isə yalnız daxildə deyil, xaricdə də ola bilər. Bu ölkə o dərəcədə qarışıq və ziddiyyətli siyasət yeridib ki, siyasi mühitdə təlatümlər qaçılmaz görünür. Ekspertlər bunun bir neçə əlamətini də göstərirlər. Bütün bunlar Ermənistanda erkən seçkinin yarada biləcəyi siyasi və geosiyasi problemlərin üzərində dayanmaq ehtiyacını meydana gətirir.

Müasir təhlükəsizlik mühiti hadisələrin gözlənilməz inkişafı, aparıcı dünya ölkələri və regional dövlətlər arasında rəqabətin güclənməsi, separatizm, milli və dini ekstremizmin vüsət alması, həmçinin bir-biri ilə qarşılıqlı təsirdə olan müxtəlif istiqamətli və ziddiyyətli tendensiyalarla xarakterizə edilir. Qloballaşma prosesi ölkələr və regionlar arasında coğrafi sərhədləri sildiyindən transmilli xarakterli yeni tip təhdidlərin bütün təzahürlərinə qarşı mübarizəni çətinləşdirir.

Silahlı münaqişələr zamanı uşaqlarınzərər çəkməməsi üçün uşaq hüquqlarının müdafiəsi barədə hələ 1924-cü ildə Millətlər Cəmiyyəti tərəfindən Uşaq hüquqları haqqında Cenevrə bəyannaməsi, BMT yaradılandan sonra, 1948-ci ildə Baş Məclis tərəfindən İnsan Hüquqları Haqqında Ümumi Bəyannamə, 1959-cu ildə isə Uşaq hüquqları bəyannaməsi qəbul edilmişdir.1949-cu il 12 avqust tarixli IV Cenevrə konvensiyası və 1977-ci il Beynəlxalq silahlı münaqişə qurbanlarının müdafiəsinə dair Cenevrə konvensiyalarına I əlavə protokol mülki əhalinin, o cümlədən, uşaqların mühafizəsi haqqındadır. 1954-cü ildə uşaqların müdafiəsi üçün BMT-nin Uşaq Fondu (UNİSEF) yaradılmış, 1989-cu il noyabrın 20-də BMT Uşaq Hüquqları Konvensiyasını qəbul etmişdir. BMT Baş Məclisi 2000-ci il yanvarın 26-da Uşaq hüquqları haqqında konvensiyaya Uşaqların silahlı münaqişələrə cəlb edilməsinə dair Fakultativ Protokol daxil etmişdir. Eyni zamanda, 1998-ci ildən etibarən BMT Baş Katibinin uşaqlar və silahlı münaqişələr üzrə ilk xüsusi nümayəndəsi öz işinə başlamışdır.