NEWTIMES

Bəşər tarixi, eləcə də qlobal dünya nizamı əksər vaxtlarda fərqli dinlərin mübarizəsi üzərində qurulmuşdur. Bizim eranın başlanğıcının xristianlığın yaranması yaxud Hicri təqviminin İslam dininin yaranması ilə müəyyən edilməsi dini faktorun nə qədər mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini daha aydın göstərir. Qədim dünya isə Şərqdə Çin fəlsəfəsi Konfutsi, Hind fəlsəfəsi Vedalar və Yoqa, İran dünyagörüşü Zərdüştlük, Türk Tanrıçılığı üzərində qurulmuşdu. Qərbdə isə xristianlığa qədər qədim Yunan və Roma fəlsəfi məktəbləri hakim idi. Dünya nizamı isə qlobal xarakter daşımırdı və fərqli ölkələrdə cəmiyyətin idarəedilməsi izolyasionizmə, öz dəyər və qanunları ilə yaşayışa əsaslanırdı. Həmin tarixi mərhələdə qlobal dünya nizamı olmasa da fərqli sivilizasiyalar arasında daim dialoq olmuş və bu dialoq fərqli dəyərlərin zənginliyinə xidmət etmişdir. Fərqli dəyər daşıyıcıları özgə dəyərləri qəbul etməsələr belə, başqalarına öz dəyərlərini zorla sırımağa da çalışmamışlar. Belə demək mümkünsə fərqliliklər özü bir dəyər sayılırdı.

Ermənistan 21 sentyabr 1991-ci ildə müstəqilliyini elan etdikdən sonra əhalisi azalır. 1994-cü ilə qədər əhalinin ölkəni tərk etməsinin ən əhəmiyyətli səbəblərindən birincisi Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarını işğal etməsi olmuşdur. Belə ki, müharibəyə getməmək üçün gənc və əmək qabiliyyəti olan insanlar (xüsusilə kişilər) ölkəni tərk edib. 1994-cü ildən sonra isə köçün əsas səbəbləri hökumətin iqtisadi və sosial problemləri həll edə bilməməsi, işsizlik, hələ sovet dövründə inşa edilən fabrik və zavodların fəaliyyətini dayandırması, Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarını işğaldan azad etməsi üçün müzakirələrdə konstruktiv mövqe tutmaması və ölkədəki antidemokratik idarə sistemi olmuşdur.

2011-ci ildə Türkiyə mərkəzi Əfqanıstan olmaqla böyük bir geosiyasi məkanda sülh, əməkdaşlıq və qarşılıqlı etimadı təmin edə biləcək format irəli sürdü. Onun adı "Asiyanın Qəlbi – İstanbul Prosesi"dir. 2012-ci ildə Prosesə dəvət alan Azərbaycan onun fəal iştirakçısıdır. Bu il Azərbaycanın Prosesə sədrliyi başa çatır. Estafeti Türkiyə götürür. Bunun fonunda Bakıda keçirilən "İstanbul Prosesi" çərçivəsində "Gücləndirilmiş Asiyanın Qəlbi regionuna doğru təhlükəsizlik və iqtisadi bağlantılar" mövzusunda 7-ci Nazirlər Konfransının geosiyasi əhəmiyyəti üzərində geniş dayanmağa ehtiyac duyulur. Bu məsələ Prezident İlham Əliyevin dərin məzmunlu nitqində lakonik tezislərdə öz ifadəsini tapıb. Prosesin məqsədi, məzmunu geosiyasi-strateji nitqdə əks olunub. Eyni zamanda, Azərbaycanın ona verdiyi töhfələr, həmin layihənin perspektivləri konkret faktların işığında göstərilib. Onların nəzəri təhlili mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Qafqaz bütün bəşər tarixi boyu daim təlatümlü bir region olmuşdur. Bu ilk növbədə regionun coğrafi və strateji mövqeyi, eləcə də müxtəlif dinlərin və sivilizasiyaların kəsişməsində yerləşməsi ilə əlaqədardır. Bu faktorlar yaşadığımız minillikdə də Qafqazın geosiyasi mövqeyinin müəyyən olunmasında əhəmiyyətli yer tutur. Lakin fikrimizcə, günümüzdə Qafqazda mövcud vəziyyətin daim bir barıt çəlləyini xatırlatması XVII-XVIII əsr Rusiya-Türkiyə və Rusiya-İran müharibələri nəticəsində ermənilərin bu regiona kütləvi köçürülməsi ilə birbaşa əlaqədardır. Təsadüfi deyil ki, bütün tarix boyunca "böyük dövlətlərin maşası" rolunu yerinə yetirən ermənilər son 200 il ərzində bütün Qafqazda sabitliyi pozan, dağıdıcı funksiya yerinə yetirmişlər. Ermənilərin bu dağıdıcılıq funksiyası həm Cənubi Qafqazın müstəqil respublikaları olan Azərbaycan və Gürcüstanda, həm də ümumilikdə bütün Qafqazda özünü göstərir.

Azərbaycan xalqının görkəmli oğlu Heydər Əliyevin irsi olduqca zəngindir. Onun həyat fəaliyyətində ibrətverici məqamlar kifayət qədərdir. Ulu öndərin irsinin dərk edilməsi özlüyündə çətindir. Lakin Azərbaycanda müstəqil dövlət quruculuğunda gördüyü işləri təhlil edib geniş oxucu kütləsinə çatdırmaq dövlət əhəmiyyətli strateji məsələdir. Çünki Heydər Əliyev nadir tarixi şəxsiyyətlərdəndir ki, mükəmməl dövlət quruculuğu konsepsiyasını işləyib reallaşdıra bildi. Əvvəlcə Azərbaycanı böyük bir fəlakətdən xilas etdi, sonra isə dövrün tələblərinə yüksək dərəcədə cavab verən müstəqil demokratik dövlət quruculuğu konsepsiyasını işləyib hazırladı, Azərbaycanın dünyada layiqli yerini tutması üçün uzun illər çalışdı, müstəqil Azərbaycanın memarı və qurucusu kimi tarixdə yerini tutdu. Heydər Əliyev barədə dünyanın tanınmış şəxslərinin ifadə etdiyi fikirlər bir daha onun nə dərəcədə müdrik, eyni zamanda, praqmatik bir lider olduğunu təsdiqləyir. Ümummilli lider əsl məktəbdir, başqa xalqların həsəd apardığı dövlətçilik məktəbi! Heydər Əliyevin fəaliyyətinin bir sıra aspektləri üzərində geniş dayanmağa böyük ehtiyac hiss edirik.

İran mediası Azərbaycan-İsrail əlaqələrindən yazmaqdan yorulmur. Məsələn, "Məşriq-nyus" portalının bu mövzuda iki üzdəniraq ekspertlə müsahibəsi on gündür, saytdan-sayta "qonur". Lakin Ermənistanın bu ölkə ilə genişlənən əlaqələri barədə İran mediası susmağa üstünlük verir. İsraili "işğalçı rejim" adlandıran İran tərəfi ali dini lideri ayətullah Xameneyinin "müsəlman torpağı" adlandırdığı Qarabağı işğal etmiş rejimi də öz adı ilə çağırmalıdır. Yoxsa, bəzi İran rəsmiləri etnik azərbaycanlıların yaşadığı Şərqi Azərbaycan ostanını Ermənistanla əməkdaşlığın əsas meydanına çevirməyə çalışmaqla, bütün dünya azərbaycanlıları üçün xüsusi dəyəri olan Təbriz şəhərində "Erməni muzeyi" açmağı planlaşdırmaqla nəyə nail olmaq istəyirlər? Bu zaman öz həmvətənlərinin rəyi və mövqeyini nəzərə alırlarmı? Bunun Azərbaycan Respublikası ilə münasibətlərə təsirsiz ötüşmədiyinin fərqindədirlərmi?!

Konstitusiya dəyişikliklərindən sonra gələn ilin aprelindən Ermənistana baş nazir qismində kimin rəhbərlik edəcəyi indi işğalçı ölkənin gündəmində yer alan əsas məsələdir. Bu vaxta qədər indiki prezident Serj Sarkisyanın gələn ilin aprelindən etibarən baş nazir qismində ölkənin idarəsini davam etdirməsi üçün hazırlıq gedirdisə, indi ortaya müəyyən maneələrin çıxdığı məlum olub. Belə ki, indiki baş nazir Karen Karapetyan əvvəl hökumət başçısı postundan geri çəkilməyə hazır olduğunu bildirsə də, artıq mövqeyini dəyişib. O, bundan sonra da tutduğu vəzifədə qalmaq niyyətini bildirir və bu da Serj Sarkisyanın planları ilə tam ziddiyyət təşkil edir.

Hər il dekabr ayının 2-si qul əməyinin ləğv edilməsi uğrunda beynəlxalq mübarizə günü kimi qeyd olunur. Bu tarix BMT-nin Baş Assambleyasının insan alverinə qarşı mübarizə haqqında 1949-cu il tarixli konvensiyanı (qətnamə 317(IV)) qəbul etməsi ilə bağlıdır. BMT-nin hesablamalarına görə hazırda dünyada 40 milyon insan köləlik şəraitində yaşayır. Lakin bu rəqəm klassik mənada quldarlığı deyil, onun müasir təzahürlərini ifadə edir. Ancaq 14 noyabr tarixində CNN telekanalında yayımlanan bir reportaj dünyanı silkələdi. Həmin reportajda Liviyada qara dərili bir gəncin sözün əsl mənasında qul bazarında tender yolu ilə 400 ABŞ dolları müqabilində satışı həyata keçirilirdi.

Dekabrın 2-də Ermənistan prezidenti Serj Sarkisyan başda olmaqla quldur yığınından ibarət dəstənin üzvlərinin iştirakı ilə işğal olunmuş ərazilərimizdə qondarma "Artsax"la birgə təlimlər keçirildiyi bildirilib. Bu "miqyaslı" təlimləri bədnam qonşularımızın öz xalqı üçün quraşdırdığı şou və ermənisayağı növbəti ədabazlıq adlandırmağımız daha düzgün olardı. Təlim adlandırılan yaramazların toplantısından yayılan foto və videoları diqqətlə izləsək düşmən ordusunun rəhbər heyətinin sifətlərindən həm təlimlərə, həm də Sarkisyana nifrət dolu münasibəti aydın sezmək olar. Müşavirə otağına zorla gətirilən şəxsi heyətin üzlərindəki mimika və laqeyd baxışlar orada baş verən hadisələrə marağın olmamasını açıq-aydın hiss etdirir.

Ermənistanın XİN rəhbərinin soyadı türkcədir – Nalbandyan, yəni nalbənd. Burada, əlbəttə, təəcüblü heç nə yoxdur. Ermənistanın ikinci prezidenti Robertin də soyadı türkcədir – Köçəryan. Ümumiyyətlə, ermənilərin bir çoxunun adı və ya əsasən soyadı türkcədir. Məsələn, Allahverdiyan, Pambıqçıyan, Emekçiyan (Çörəkçiyan) və s. Məsələ budur ki, Edvard Nalbandyan noyabr ayının ilk həftəsində İsrailə rəsmi səfərə gedib. Səfər zamanı iki ölkə arasında müxtəlif məsələlər müzakirə olunub. İki ölkə arasında əməkdaşlıq imkanlarının genişləndirilməsi məsələsi gündəmə gəlib. Ümumiyyətlə, Ermənistan və İsrail arasındakı münasibətlər bəzi erməni analitiklərin iddia etdikləri kimi heç bir zaman yüksək səviyyədə olmayıb. İsrail Ermənistan ilə münasibətlərdə daha təmkinlidir.