NEWTIMES

Ekspertlər müasir dünyanın aktual geosiyasi problemlərini geniş təhlil edirlər. Onların sırasında qlobal dünya nizamının hazırkı vəziyyəti və gələcəyi aspekti geniş yer tutur. Rusiya mətbuatında təcrübəli diplomat və tanınmış analitik İqor İvanovun həmin mövzuda geniş məqaləsi dərc edilib. Yazıda müasir geosiyasi nəzəriyyə və praktiki siyasi fəaliyyət üçün də əhəmiyyətli olan tezislər ifadə edilib. Onların təhlili indiki dünya nizamının durumu və yeni vəziyyətə keçidin əsas məqamları barədə daha dolğun təsəvvürlər əldə etməyə imkan yaradar. Bu səbəbdən biz məqalənin başlıca tezislərini dünya siyasətinin dinamikası kontekstində təhlil etməyə ehtiyac gördük.

Ermənistanın yeni baş naziri Nikol Paşinyan ilk xarici səfərini Gürcüstana edib. O, bundan siyasi şou düzəltməyə çalışıb. Tbilisidə niyə ilk olaraq Gürcüstana gəldiyini özünün gürcü xalqına sevgisi ilə əsaslandırmağa çalışıb. Bu fikrə başqa bucaq altında baxdıqda, aydın olur ki, N.Paşinyanın Gürcüstan səfəri geosiyasi və siyasi-iqtisadi zərurətlə deyil, sentimental duyğularla bağlıdır. Siyasətdə bu kimi ifadələrin nə zaman və hansı məqamda işləndiyi məlumdur. Doğrudan da, Ermənistanın baş naziri hansı səbəblərdən Gürcüstana səfər etdiyini deyə bilməz. Çünki iki ölkə arasında münasibətlər dolaşıqdır və ortada bir neçə anlaşılmazlıqlar var. Onlardan biri də erməni kilsəsi ilə bağlıdır. Başqa faktor Cavaxetiyada erməni separatçıların daim mərkəzi hökumətə baş ağrısı yaratması ilə əlaqəlidir. N.Paşinyan bu boşluğu doldura bilmədi. Ancaq geosiyasi kontekstdə bu səfərlə ilgili bir sıra məqamların təhlilinə ehtiyac vardır.

Nikol Paşinyan "küçə inqilabı" vasitəsilə hakimiyyətə gələndə ermənilər çox sevinirdilər. Lakin daha ağıllı olanları bu prosesin mənfi nəticələr verə biləcəyini xatırladırdılar. İndi baş verənlər ehtiyatlı olmağı məsləhət görənlərin haqlı olduğunu təsdiqləyir. Hazırda Ermənistanın bir sıra siyasətçiləri və ekspertləri erməni xalqının təhlükə qarşısında qaldığından və siyasilərin ağıllı davranmalı olduqlarından bəhs edirlər. Onlar müəyyən çağırışlar edirlər. Hesab edirlər ki, cəmiyyət "klan prinsipi" üzrə parçalanır. Bu proses təhlükəli miqyas alıb və situasiya tam nəzarətdən çıxa bilər. Həmin sırada Dağlıq Qarabağdakı ermənilərin də etirazları ekspertlərin marağına səbəb olub. Bu prosesin nəticələri ilə bağlı təhlillər aparılır. Maraqlıdır ki, əksər ekspertlər ermənilərin artıq xilaskar kimi Azərbaycanı görməyə başladıqlarını ifadə edirlər. Bunun geosiyasi nəticələri üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Vaşinqtonun Rusiya, Çin, Yaponiya, Kanada, Meksika və Avropa İttifaqına qarşı sözün əsl mənasında "ticarət müharibəsi" açması bütün dünyanı narahat etməyə başlayıb. Amerika hökuməti sadalanan dövlətlərə əlavə gəlir vergisi tətbiq etməyi qərara alıb. Eyni zamanda, Asiya istiqamətində neftin satış həcmini və qaz ixracını artırmaqdadır. Bu hadisələri ekspertlər qlobal nizam üçün təhlükəli gedişat adlandırırlar. Onlar ehtiyat edirlər ki, vəziyyət dünya dövlətləri arasında müharibənin yaranmasına aparıb çıxara bilər. Ümumiyyətlə isə beynəlxalq münasibətləri tənzimləmə qaydaları iflasa uğrayar. Yeni dünya nizamının yaranmasına işarə verən əlamətlər isə görünmür. Bu mənzərə dünyanı hansı istiqamətə aparır? Vəziyyətdən çıxış yolu varmı? Bu kimi suallara geosiyasi cavab axtarışını aktual hesab edirik.

Dünyada gedən geosiyasi proseslər Amerikanın yeni şəraitdə oynaya biləcəyi rolu ilə bağlı analizləri də aktuallaşdırır. Moskva Karnegi Mərkəzinin ABŞ-ın Cənubi Qafqazdakı siyasətinin təhlilinə həsr edilmiş hesabat hazırlaması bu baxımdan maraq doğurur. Orada Vaşinqtonun bu ziddiyyətli regiondakı fəaliyyətinin tarixçəsinə qısa nəzər salınır və dəyişən şəraitdə onun əsas istiqamətlərindən bəhs edilir. Müəlliflər qeyd edirlər ki, son zamanlar Avropa beynəlxalq təhlükəsizlik sisteminin dağılması, enerji daşıyıcıları bazarında baş verən dəyişikliklər, Cənubi Qafqazın cənub sərhədləri yaxınlığında qeyri-sabitliyin artması, Avropa İttifaqının daxili problemlərinin çoxalması və ABŞ-da hakimiyyət dəyişikliyi Vaşinqtonun bu regiona olan siyasətinə də təsir etməkdədir. Eyni zamanda, analiz müəllifləri region ölkələrinin geosiyasi statusu barədə də fikir bildirirlər. Onların mövqeyi əksər məqamlarda qərəzli və səthidir. Bu aspektdə daha geniş təhlil aparılmasını lazım bildik.

Geniş ictimaiyyətə məlumdur ki, erməni saxtakarlıqlarının diapazonu və coğrafiyası olduqca genişdir. Tarixi zaman kəsiyində erməni yalanları siyasətdən tutmuş gündəlik həyatımıza, tarixi abidə və şəxsiyyətlərə, coğrafi adlara, dini abidələrə, mədəni irsə, heraldikaya, numizmatikaya, kulinariyaya sirayət edir. Bir sözlə, yalan üzərində qurulmuş miflər bütün sahələri əhatə etmişdir. Eyni zamanda, bu saxtakarlıqlar və analoji olaraq mənimsəmə iddiaları təkcə Azərbaycana və Türk dünyasına deyil, ermənilərin təmasda olduqları digər xalqlara da qarşı yönəlmişdir. Hay-ermənilərin Qafqazda özlərini yerli xalq kimi təqdim etmək cəhdləri isə regionda digər xalqların tarixinin məqsədyönlü şəkildə saxtalaşdırılmasına, özgə dəyərlərinin, tarixi-mədəni-dini irsin erməniləşdirilməsinə və assimilyasiyaya səbəb olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, yaşadığımız regionda elə bir xalq və ya dövlət yoxdur ki, ermənilərin onlara qarşı hər hansı bir iddiası olmasın.

Son aylarda Cənubi Qafqaz regionunda baş verən hadisələr dünya supergücləri arasında geostrateji oyunun növbəti mərhələsinin – "Qafqaz mərhələsi"nin aktiv fazaya qədəm qoyduğunu deməyə əsas verir. Bu oyunun görünən əsas oyunçuları yenə də Qərb və Rusiyadır.

Qafqaz təkcə özünün relyefinin və iqliminin rəngarəngliyi ilə deyil, həm də etnik və dil tərkibinin mürəkkəbliyi ilə seçilir. Bu regionda 50-dən artıq xalq və etnik qrup yaşayır. Qafqazda həm Hind-Avropa dilli, həm Qafqazdilli, həm də Altay dil ailəsinə daxil olan xalqlar yaşayır. Qafqaz əhalisinin dini müxtəlifliyi ilə də fərqlənir. Günümüzdə burada xristian pravoslavlar, xristian monofizit qriqoryanlar, müsəlmanlar, iudaistlər kompakt halda yaşayırlar. Elə yuxarıda göstərilən iki faktor Qafqazda marağı olan dövlətlərin köməyinə həmişə çatmışdır. Təsadüfi deyildir ki, hələ XIX əsrin sonlarına Qafqazda yaşamış tanınmış rus jurnalisti və tarixçisi Vasil Lvoviç Veliçko "Qafqaz. Rus işi və tayfalararası məsələlər" əsərində yazırdı: "Qafqaz müstəqil nəticələr çıxarmaq üçün müşahidəçiyə və tədqiqatçıya geniş meydan verən hər cür təbii laboratoriyalara malik böyük bir akademiyadır. Qafqazda həyat hadisələri və insan xarakterləri olduqca qabarıq və eyni zamanda mürəkkəbdir".

Azərbaycana qarşı qarayaxma kampaniyasının müxtəlif dairələr tərəfindən aparıldığı çoxdan məlumdur. Avropa Şurası Parlament Assambleyası və ABŞ Konqresinin Helsinki Komissiyası da onların oyuncağına çevrilməkdədirlər. Əslində, söhbət, ümumiyyətlə, ikili standartlar siyasətinin dünya dövlətlərinə vurduğu zərərdən gedir. O cümlədən Qərbin bir sıra dairələrinin düçar olduqları islamofobiya getdikcə daha ağır nəticələr verməkdədir. Azərbaycan əleyhinə kampaniyalar bunun işığında kifayət qədər düşündürücü görünür. Xüsusən də ona görə ki, bu prosesdə bir sıra Azərbaycan vətəndaşı da iştirak edir. Helsinki Komissiyasında qərəzli dinləmələr bunun nümunələrindən biridir. AŞPA-nın da bəzi iclaslarında eyni ssenari özünü göstərdi. Bu təşkilatın müstəqil araşdırma qurumunun hazırladığı "hesabat"da korrupsiya faktı ilə bağlı ölkəmizin adının hallandırılması həmin oyunun bir fraqmentidir. Məqsəd aydındır: Azərbaycanı gözdən salmaq, onun antidemokratik obrazını formalaşdırmaq və inkişafına əngəl yaratmaq. Ermənilər və onların havadarları Ermənistanın inkişafına nail ola bilmirlər və əlacları Azərbaycanın qarşısını kəsməyə qalıb. Bəs "beşinci kolon"un dərdi nədir?

Azərbaycanın dövlət başçısının hər addımı erməniləri təşvişə salır. Onlar İlham Əliyevin apardığı siyasətin potensialını və real gücünü yaxşı bilirlər. Dəfələrlə təcrübədə bunun şahidi olublar. Bu dəfə də Azərbaycan Prezidentinin Naxçıvana səfərinə Ermənistanda çox əsəbi reaksiya veriblər. Bu ölkənin rəsmi şəxsləri o dərəcədə reallıq hissini itiriblər ki, "Naxçıvanı geri qaytarmaq lazımdır" kimi absurd sayıqlamalara uyublar. Naxçıvan harada idi ki, geri qaytarırlar? Bu qədim və gözəl Azərbaycan diyarı həmişə aid olduğu yerdədir – Azərbaycanda! Təbii ki, bu həqiqəti hətta ermənilər belə bilirlər. Lakin Ermənistan siyasi və analitik dairələrinin ifadə etdiyi bir sıra fikirlərin işığında meydana çıxa biləcək geosiyasi vəziyyət üzərində bir qədər ətraflı dayanmağa dəyər.