NEWTIMES

Planetin müxtəlif regionlarından toqquşmalar, terror, iqtisadi və maliyyə böhranı, tənəzzül haqqında hər gün informasiyalar yayılır. Dünya tarixinin çətin dönəmlərindən birini yaşayır. Belə şəraitdə ayrı-ayrı ölkələrin sosial-iqtisadi, maliyyə və mədəni vəziyyəti haqqında qəti söz demək xeyli çətinləşir. Lakin elə dövlətlər də vardır ki, qlobal və regional miqyasda baş verən təlatümlərə baxmayaraq, sabit inkişafını davam etdirir. Onların sırasında Azərbaycan nümunəsi də vardır. Bu barədə Prezident İlham Əliyev Nazirlər Kabinetinin 2016-cı ilin sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrə həsr olunan iclasında ətraflı bəhs edib. Dövlət başçısı bütün dünyada gedən prosesləri dərindən təhlil edərək, mürəkkəb bir şəraitdə Azərbaycanın inkişaf dinamikasının əsas mexanizmlərini ifadə edib. Ölkə rəhbəri bütün istiqamətlər üzrə əldə olunan nailiyyətlərin sosial, siyasi, iqtisadi, mədəni və geosiyasi əhəmiyyətini dəqiq olaraq göstərib. Şübhəsiz ki, ekspertlər hələ uzun müddət Prezidentin nitqində ifadə edilən tezisləri analiz edəcəklər. Onların üzərində dayanmağa böyük ehtiyac hiss edirik.

Xarab olmuş saat belə gündə iki dəfə zamanı doğru göstərir. Bu, optimist düşüncə baxımından az da olsa ümidvericidir. Bəzi hadisələr, problemlər, münaqişələr var ki, onları qarşı tərəflə olmasa da, öz daxilində müzakirə edərkən, məntiqli düşünə bilən insanlar vardır. Bu insanlardan biri də 1993-cü ildə Ermənistan XİN rəhbərinin birinci müavini, 1994-1997-ci illərdə Təhlükəsizlik Şurasının katibi olmuş, Beyrutda doğulan erməni əsilli Jirayr Sedraki Libaridyandır.

Dünyanın analitik mərkəzləri və agentlikləri qlobal siyasətdə baş verə biləcək prosesləri öncədən təxmin etməyə çalışır və bu zaman fərqli, bəzən də bir-birini təkzib edən qənaətlərə gəlirlər. Ancaq burada rasional bir məqam vardır ki, bu da mütəxəssislərin gözlənilən hadisələr barədə fikirlərinin məntiqi əsaslara söykənməsidir. Belə olduqda, dövlətlər və cəmiyyətlər müəyyən risklərə və təhlükələrə hazır olmağa cəhd edirlər. Bu isə son nəticədə müsbət haldır. Amerikanın "Bloomberg" agentliyinin 2016-cı il üçün verdiyi iki proqnoz özünü doğruldandan sonra ona olan mütəxəssis marağı daha da artdı. Qeyd edilən agentliyin 2017-ci il üçün proqnozları bu baxımdan ekspertlərin diqqətini çəkib. Analitiklər onları müxtəlif aspektlərdən şərh edirlər. Onların bir sıra mülahizələri və qənaətləri ilə razılaşmamaq olar. Ancaq bütövlükdə qlobal geosiyasətə sirayət edə biləcək siyasi məqamların həmin proqnozlarda və onlara verilən şərhlərdə yer aldığını da etiraf etməliyik. Bu kontekst üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Amerikanın yeni prezidenti, nəhayət ki, aparacağı xarici siyasətlə bağlı müəyyən fikirlər səsləndirib. O, "ABC" və "FoxNews" telekanallarına verdiyi müsahibədə konkret olaraq Suriya, Meksika, Rusiya və Avropa istiqamətlərində həyata keçirmək istədiyi xəttin müəyyən məqamlarına toxunub. Ekspertlər vurğulayırlar ki, ABŞ-ın yeni dövlət başçısı kifayət qədər sərt və bir qədər də radikal siyasi xəttə üstünlük verir. O, Meksika ilə sərhəddə divar hörülməsində israrlıdır. Suriya məsələsində "İŞİD-in canını almaq" arzusundadır və təhlükəsizlik zonası yaratmağı düşünür. Avropanın miqrantların ayağı altında qalmasını "fəlakət" adlandırır. Rusiya məsələsində isə Kremllə anlaşmağa meylli olduğunu ifadə edir. Ancaq bütün bunları deyərkən D.Trampın öncə Amerikanı düşündüyü də açıq hiss olunur. Məsələn, Yaxın Şərqdən danışanda, ABŞ-da problemlərin onsuz da çox olduğunu qeyd edir.

Tarixdə XX əsr bir sıra ümumbəşəri xarakter daşıyan cinayət, təhdid və çağırışların ortaya çıxması ilə əlamətdar olmuşdur. Belə ki, məhz bu yüz ildə dünya faşizm, rasizm, ksenofobiya, aparteid, genosid, beynəlxalq terrorizm və ən nəhayət fərqli dəyərlərin qəbuledilməzliyi üzərində qurulan müxtəlif fobiyalarla, o cümlədən günümüzdə olduqca aktual olan İslamafobiya və Türkafobiya ilə daha yaxından qarşılaşmalı oldu. Keçən əsr iki dünya müharibəsi, milyonlarla insan ölümü və müharibənin yekunu olaraq atom bombasının tətbiqi ilə tarixə yazıldı. XX əsr milli, dini, irqi ayrı-seçkiliklərin təzahürünün ən kəskin formada əks olunduğu tarixi dövrlərdən biridir. Bəşəriyyət əleyhinə cinayətlər milyonlarla insanın həlak olması, milli, dini, etnik müstəvidə fobiyaların hakim olduğu bir dünya nizamının yaranmasına gətirib çıxarmışdır. Çox təəssüflə qeyd etməliyik ki, bəşəriyyəti sınaq qarşısında qoyan bütün bu hadisələr dünyada örnək qəbul edilən Qərb dünyasının, Avropanın adı ilə bağlıdır.

Azərbaycan paytaxtında Amerika və Rusiya Silahlı Qüvvələri Baş Qərargah rəislərinin görüşü ciddi hadisə hesab olunur. Generallar bu və ya digər lokal və texniki xarakterli məsələləri deyil, müasir dünyanın aktual qlobal geosiyasi problemləri haqqında fikir mübadiləsi aparıblar. Ekspertlər və siyasətçilərin diqqətini də daha çox məhz bu məqam çəkib. İki böyük dövlətin yüksək səviyyəli hərbçilərinin görüş üçün Bakını seçməsi təsadüfi deyil. Postsovet məkanında ən uğurlu yer kimi Azərbaycana üstünlük verilib. Bu o deməkdir ki, geosiyasi proseslərin dinamikasında daha böyük önəm kəsb etməyə başlayan postsovet məkanı hadisələrin mərkəzinə çevrilə bilər. Eyni zamanda, Qafqaz subregionunda etibarlı və sivil ölkə kimi Azərbaycana daha çox üstünlük verilir. Bu məqamın regional və qlobal siyasətə, təhlükəsizlik sisteminin formalaşdırılmasına ciddi təsir edəcəyini düşünürük.

Belarus prezidenti A.Lukaşenkonun fevralın 3-də keçirdiyi mətbuat konfransında Moskvanın ünvanına söylədiyi fikirlər ciddi rezonans doğurub. İki qardaş ölkə arasında problemlərmi yaranıb? Onlar nə dərəcədə ciddidir? Bu kimi sualları ekspertlər analiz edirlər. Belarus və Rusiya mütəxəssisləri baş verənlərin mahiyyəti ilə bağlı fərqli tezislər ifadə edirlər. Ancaq onların hamısı bir şeydə yekdildirlər ki, Moskva-Minsk xəttində gərginlik meydana gəlib. A.Lukaşenkonun irəli sürdüyü ittihamlar real faktlara əsaslanır. Moskva da öz arqumentlərini ortaya qoyur. Bununla da Aİİ daxilində müəyyən fikir ayrılığının olduğu haqqında nəticə çıxarmaq olar. Bu prosesin dərinləşməsi təhlükəsi mövcuddurmu? Ekspertlər bu suala cavab axtarır, fərqli proqnozlar verirlər. Ancaq ümumilikdə qeyri-müəyyənliyin aradan qaldırılması yolu barədə danışan yoxdur.

Vaşinqton İrana qarşı yeni sərt addımlar atmağa başlayıb. Tehrana yeni sanksiyalar tətbiq edilir. Onun Yaxın Şərqdə hərbi varlığı bütövlükdə dünya üçün ciddi təhlükə hesab edilir. Eyni zamanda, İranın ballistik raketini sınaqdan çıxarmasına olduqca neqativ reaksiya verilib. Tehrandan bu sınaqları dayandırmaq tələb edilir. Əlavə olaraq, prezident D.Tramp İranı terrorçu dövlət adlandırıb. Amerikanın Yaxın Şərqdə Rusiya-İran hərbi müttəfiqliyinin pozulması istiqamətində addımlar atacağından bəhs edilir. İran da bu kimi bəyanatlara sərt reaksiya verib. Tehran tutduğu mövqedən çəkilməyəcəyini bildirib. Ekspertlər Yaxın Şərqdə yeni bir münaqişənin yaranmasından ehtiyatlanırlar. Bütün bunların regionda təhlükəsizliyi yeni risklərə ata biləcəyindən bəhs edirlər.

Bu gün dünyada insan haqları, ifadə və mətbuat azadlığı bir sıra beynəlxalq sənədlərdə öz əksini taparaq, hüquqi müstəviyə qaldırılıb və dəyər qazanıb. Əlbəttə, bütün bu prinsiplərə göstərilən hörmət təqdirəlayiqdir. Amma Qərb dünyası bu dəyərləri qorumağa və genişləndirməyə çalışarkən nə qədər səmimidir? Heç bir ayrı-seçkilik etmədən bu dəyərləri müdafiə edir, yoxsa ölkələrə və şərtlərə görə dəyişirmi?

2016-cı il Ermənistan üçün uğurlu il olmadı. Ermənistan rəhbərliyi aprel ayında demək olar ki, atəşkəs rejimini bütün cəbhə boyu pozaraq genişmiqyaslı hərbi əməliyyata başlamış, Dağlıq Qarabağ ilə bağlı müzakirələrdə şərtləri diqtə edən tərəf olmağa həvəslənmişdi, amma belə demək mümkünsə, "həvəsi qursağında qaldı". Bu əməliyyat zamanı Ermənistan nəinki hərbi-siyasi baxımdan üstünlük əldə etdi, hətta bir sıra strateji əhəmiyyətli yüksəklikləri də itirdi. Əlbəttə, bu biabırçı məğlubiyyət Ermənistanın daxili ictimai-siyasi həyatından izssiz ötüşə bilməzdi və elə də oldu.