NEWTIMES

Dünya səudiyyəli müxalif jurnalist, ABŞ-ın "Vaşinqton Post" qəzetinin köşə yazarı Camal Kaşıkçının Səudiyyə Ərəbistanının İstanbulda yerləşən baş konsulluğunda qətlə yetirilməsinə laqeyd qalmadı. Müxtəlif səviyyələrdə hadisə qınanıldı. Hətta dövlət başçıları belə məsələyə münasibət bildirdilər. Getdikcə aydın oldu ki, əslində, məsələ xeyli ciddi məqamlarla bağlıdır. Onların sırasında geosiyasi faktorlar heç də son yeri tutmur. Türkiyə rəhbərliyinin fəallığı nəticəsində C.Kaşıkçı cinayəti dünya KİV-ləri və siyasi dairələrinin aktual mövzusuna çevrildi. Hadisənin tam təfərrüatı məlum olmasa da və mərhumun meyiti tapılmasa da, rəsmi olaraq belə bir versiyaya inanırlar ki, bu məsələyə Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhd şahzadəsi Məhəmməd bin Salman Al Saud da qatılıb. Səudiyyə krallığının baş prokurorunun Türkiyəyə səfəri də bu fikri dəyişə bilmədi. Əksinə, Ankara məhkəmənin Türkiyədə keçirilməsində israr etdi. İndi Türkiyənin baş prokuroru istintaq üçün Ər-Riyada səfər edib. Bütün bunlar jurnalistin qətlinin siyasi və geosiyasi bağlantılı olması tezisini gücləndirir. Eyni zamanda, region dövlətləri arasında liderlik mübarizəsinə yeni çalar verir. Məsələnin bu aspekti üzərində geniş dayanmaq istərdik.

Qlobal miqyasda proseslərin sürətli transformasiyası məlumdur. Son zamanlar bunun regional səviyyədə də ciddi təsir göstərməkdə olduğunu mütəxəssislər vurğulayırlar. Həmin bağlılıqda Cənubi Qafqazla ilgili müşahidə edilən hadisələrin geosiyasi qiymətləndirilməsi daha da aktuallaşıb. Bir tərəfdən, ABŞ və Rusiyanın fəallığı, digər tərəfdən isə İrana qarşı sanksiyaların tam olaraq qüvvəyə minməsi ortaya yeni suallar çıxarır. Şübhəsizdir ki, sanksiyalar region ölkələrindən yan keçə bilməz. Artıq mütəxəssislər maliyyə sferasında vəziyyətin dəyişə biləcəyinin ilk işarələrini verirlər. Bu cür məsuliyyətli bir mərhələdə tarixi Dolmabaxça sarayında Türkiyə-Azərbaycan-İran və Türkiyə-Azərbaycan-Gürcüstan görüşünün keçirilməsi çox əhəmiyyətlidir. Ekspertlər həmin hadisələri regional əməkdaşlıqda yeni səhifənin açılması kimi dəyərləndirirlər. Həmin məsələ üzərində geniş dayanmağa böyük ehtiyac görürük.

Cənubi Qafqazın ən kiçik və ən zəif ölkəsində növbədənkənar parlament seçkisinin keçirilməsi ilə bağlı qərar qəbul ediləndən sonra ekspertlər müəyyən proqnozlar verməyə cəhd göstərirlər. Baş nazir Nikol Paşinyanın öncədən planladığı ssenari əsasında Ermənistan addım-addım sözdə qanuni olaraq bu hadisəyə doğru gedir. Prezident Armen Sarkisyanın seçki ilə bağlı fərman imzalaması ilə növbədənkənar parlament seçkisinin keçiriləcəyinə əminlik yarandı. Ancaq Ermənistanın içində olduğu siyasi və geosiyasi proseslərin qısa müqayisəsi göstərir ki, burada vəziyyət heç də stabil deyil. İstənilən an qeyri-müəyyənlik arta bilər. Onun mənbəyi isə yalnız daxildə deyil, xaricdə də ola bilər. Bu ölkə o dərəcədə qarışıq və ziddiyyətli siyasət yeridib ki, siyasi mühitdə təlatümlər qaçılmaz görünür. Ekspertlər bunun bir neçə əlamətini də göstərirlər. Bütün bunlar Ermənistanda erkən seçkinin yarada biləcəyi siyasi və geosiyasi problemlərin üzərində dayanmaq ehtiyacını meydana gətirir.

Müasir təhlükəsizlik mühiti hadisələrin gözlənilməz inkişafı, aparıcı dünya ölkələri və regional dövlətlər arasında rəqabətin güclənməsi, separatizm, milli və dini ekstremizmin vüsət alması, həmçinin bir-biri ilə qarşılıqlı təsirdə olan müxtəlif istiqamətli və ziddiyyətli tendensiyalarla xarakterizə edilir. Qloballaşma prosesi ölkələr və regionlar arasında coğrafi sərhədləri sildiyindən transmilli xarakterli yeni tip təhdidlərin bütün təzahürlərinə qarşı mübarizəni çətinləşdirir.

Silahlı münaqişələr zamanı uşaqlarınzərər çəkməməsi üçün uşaq hüquqlarının müdafiəsi barədə hələ 1924-cü ildə Millətlər Cəmiyyəti tərəfindən Uşaq hüquqları haqqında Cenevrə bəyannaməsi, BMT yaradılandan sonra, 1948-ci ildə Baş Məclis tərəfindən İnsan Hüquqları Haqqında Ümumi Bəyannamə, 1959-cu ildə isə Uşaq hüquqları bəyannaməsi qəbul edilmişdir.1949-cu il 12 avqust tarixli IV Cenevrə konvensiyası və 1977-ci il Beynəlxalq silahlı münaqişə qurbanlarının müdafiəsinə dair Cenevrə konvensiyalarına I əlavə protokol mülki əhalinin, o cümlədən, uşaqların mühafizəsi haqqındadır. 1954-cü ildə uşaqların müdafiəsi üçün BMT-nin Uşaq Fondu (UNİSEF) yaradılmış, 1989-cu il noyabrın 20-də BMT Uşaq Hüquqları Konvensiyasını qəbul etmişdir. BMT Baş Məclisi 2000-ci il yanvarın 26-da Uşaq hüquqları haqqında konvensiyaya Uşaqların silahlı münaqişələrə cəlb edilməsinə dair Fakultativ Protokol daxil etmişdir. Eyni zamanda, 1998-ci ildən etibarən BMT Baş Katibinin uşaqlar və silahlı münaqişələr üzrə ilk xüsusi nümayəndəsi öz işinə başlamışdır.

Yaxın Şərqdə qan tökülməkdə davam edir. Suriya hələ də ixtilaf içində boğulur. Milyonlarla insan yurdundan didərgin düşüb və savaş meydanında həlak olanların sayı durmadan artır. Belə bir şəraitdə Suriyada barış və sülhə nail olmaq bütün dünya üçün aktuallıq kəsb edir. Türkiyənin təşəbbüsü ilə İstanbulda Rusiya, Türkiyə, Almaniya və Fransa rəhbərlərinin görüşünün keçirilməsi insanlara müəyyən ümid verir. Toplantıda liderlər Suriyadakı münaqişənin sona çatdırılması və ölkənin ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi ilə bağlı geniş fikir mübadiləsi aparıblar. Nəticədə, birgə bəyannamə qəbul edilib. Bu hadisənin geosiyasi təsirləri ilə bağlı təhlil aparmağa ehtiyac görürük.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin ölkə rəhbəri vəzifəsində fəaliyyətinin 15 ili tamam olub. Bu müddət ərzində ölkə rəhbəri çox böyük uğurlara imza atıb. Azərbaycanda müstəqil dövlət quruculuğu prosesi 2003-cü ildən başlayaraq yeni dinamika alıb. Bütün istiqamətlər üzrə ciddi nailiyyətlər əldə edilib. Daxili və xarici siyasətin tam vəhdəti təmin edilib. Ölkəmiz hazırda sabit şəraitdə sürətli inkişafını davam etdirir. Özü də bu, bütün dünyada müxtəlif sahələrdə özünü göstərən böhranların fonunda baş verir. Deməli, Azərbaycan Prezidenti çox düzgün, müasir, səmərəli və fayda gətirən kurs həyata keçirir. Bu kontekstdə Prezident İlham Əliyevin 15 illik fəaliyyətinin bir sıra aspektləri üzərində geniş dayanmaq istərdik. Təbii ki, bir məqalədə dövlət başçısının həyata keçirdiyi proqramların hamısını əhatə etmək mümkün deyildir. Bu səbəbdən, biz müəyyən məsələləri vurğulamalı oluruq.

Bəşər tarixi yarandığı andan müharibələrlə üz-izə gəlmişdir. Tarixi inkişafın elə bir mərhələsi yoxdur ki, orada qəbilələr, şəhərlər, dövlətlər və siyasi ittifaqlar arasında münaqişə və müharibələr olmasın. Müharibələr ərazi və resurslar uğrunda aparılmış, dini, mədəni, ideoloji, etnik və digər ziddiyyətlərdən doğmuşdur. Alman hərb tarixçisi və nəzəriyyəçisi Karl fon Klauzeviç (1780-1831) qeyd etmişdir ki, bəşər tarixi müharibələr tarixindən ibarətdir.

Sülh, əməkdaşlıq və sabitliyə həsr edilmiş bir beynəlxalq tədbirin Ermənistanda keçirilməsi əsrin anlaşılmazlıqlarındandır. Çünki Cənubi Qafqazda yalnız Ermənistan regionun iki böyük dövləti ilə diplomatik münasibətlər qura bilməyib, uzun illərdir ki, bütün qonşu ölkələrə ərazi və mədəni iddialar edir, Azərbaycanın torpaqlarının 20 faizini havadarlarının yardımı ilə işğal edib və başqa böyük dövlətin forpostudur. Bunlar o deməkdir ki, Ermənistan adlı ölkə nə müstəqildir, nə suverendir, nə də sivil xarici siyasət yeridə bilir. O, satellit dövlət kimi kənardan verilən əmrlərə tabedir. Belə bir statusu olan dövlətin hansısa ciddi beynəlxalq tədbiri keçirməsi dərk edilən deyil. Bu səbəbdən Beynəlxalq Frankofoniya Təşkilatının 17-ci sammitinin tam iflasa uğradığı haqqında danışmaq olar. Zaman gələcək, avropalıların özləri deyəcəklər ki, "Frankofoniya İrəvanda öldü və Parisdə dəfn edildi". Nikol Paşinyanın da İrəvanda keçirilən 17-ci sammitdəki çıxışı, dəfn mərasimi üçün hazırlanmış nekroloq idi.

Son dövrlərdə Cənubi Qafqaz regionunda baş verən proseslər, Azərbaycanın daha da güclənməsi, Gürcüstanın Avropaya inteqrasiyası və Türkiyənin regional güc olma yolundakı həmlələri, Rusiya-Türkiyə münasibətlərinin inkişaf etdirilməsi rəsmi Yerevanı Rusiya ilə münasibətlərini sorğulamağa vadar edir. Ermənistan regionda öz mövcudluğunu qorumaq, iqtisadiyyatını dirçəltmək və siyasi tərəqqiyə nail olmaq üçün siyasi danışıqlar masasında ikili oynayır. 2013-cü ildə Ermənistan Rusiya Federasiyası tərəfindən yaradılan Gömrük İttifaqına qoşulduğunu bəyan etmişdi. Bu, Avropa İttifaqı üçün tam gözlənilməz oldu. 2013-cü ildə Litvada keçirilən "Şərq tərəfdaşlığı" sammitində Moldova, Gürcüstan və Ermənistan ilə assosiativ sazişlərin imzalanması və həmin ölkələrin Aİ ilə azad ticarət aparması üçün zəmin yaradılması nəzərdə tutulmuşdu. Ermənistan Moskva ilə münasibətləri möhkəmləndirmək üçün Rusiyanın rəhbərliyi ilə Avrasiya İqtisadi Birliyində, Gömrük İttifaqında və Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatında iştirak edirdi. Çünki Ermənistanın bölgədə təhlükəsizliyi və siyasi-iqtisadi inkişafı Rusiyanın Ermənistana dəstək verməsi halında mümkün idi. Ermənistanla Rusiya arasında imzalanan bir sıra sazişlər də bu baxımdan mühüm rol oynayırdı və bu sazişlərlə Rusiya Ermənistanın təhlükəsizliyinin təminatçısına çevrildi.