NEWTIMES

Forpost Ermənistan yeni ziddiyyət burulğanına düşüb. Nikol Paşinyanın bir neçə ay əvvəl başlatdığı siyasi proses özünün daha kəskin intriqalarla dolu olan qarşıdurma mərhələsinə qədəm qoyub. İndi baş nazirlə parlament seçki və hökumətə başçı təyin etmək məsələsində yekdil qərara gələ bilmirlər. Vəziyyəti düzəltmək üçün hökumətlə əsas siyasi qüvvələr arasında aparılan danışıqlar da bir nəticə vermir. N.Paşinyan müzakirələrdən sonra jurnalistlərə deyib ki, "yeganə ortaq fikir ondan ibarətdir ki, heç bir ortaq fikrə gələ bilməmişik". Bu cür vəziyyətin nə müddətə davam edəcəyi bilinmir. Lakin atıq ekspertlər bir sıra geosiyasi və siyasi proqnozlar verirlər. Onlar bütövlükdə Ermənistanın siyasi gələcəyini nikbin görmürlər. Konkret detallara gəldikdə isə meydana çoxlu sayda riskli və qeyri-müəyyən xarakterli faktorların çıxdığından bəhs edirlər. Məsələnin bu tərəfi üzərində geniş dayanmaq istərdik.

Son zamanlar dünyanın böyük gücləri arasında geosiyasi mübarizənin daha da kəskinləşdiyi haqqında müxtəlif informasiyalar yayılır. O cümlədən ABŞ, Rusiya və İran arasında çəkişmələr güclənib. Bu, daha çox Yaxın Şərqdə hiss edilir. Konkret olaraq Suriya məsələsində həmin dövlətlər daha sərt mövqe nümayiş etdirirlər. Son olaraq BMT Baş Assambleyasının 73-cü sessiyasında ABŞ və İran prezidentləri bir-biri haqqında çox sərt ifadələr işlətdilər. Bunun ardınca İranın Əhvaz şəhərində hərbi parad zamanı terror aktı törədildi. Bu kimi qorxulu proseslərin fonunda Cənubi Qafqazda da hadisələrin gedişatı sürətlənib. Türkiyə və Rusiya prezidentləri Azərbaycana səfər etdilər. Nyu-Yorkda N.Paşinyanla H.Ruhani görüşdü. Gürcüstan Rusiyanı qoşunlarını Abxaziya və Cənubi Osetiyadan çıxarmağa çağırdı və s. Bütün bunların kontekstində Cənubi Qafqazda geosiyasi proseslərin başlıca əlamətləri hansılardır? Bu suala cavab üzərində bir qədər geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Dünya BMT Baş Assambleyasının 73-cü sessiyasının təsiri altından hələ də çıxmayıb. Orada böyük dövlətlərin liderlərinin söylədikləri fikirlərin analizi davam edir. Bununla yanaşı, bu cür yüksək səviyyəli bir təşkilat üçün üzqaralığı olan çıxışları da unutmaq olmaz. Onların sırasında birinci yerdə Ermənistanın yeni baş naziri Nikol Paşinyan dayanır. Bu adamın tribunaya gedişi belə primitiv və küçə mədəniyyəti səviyyəsində idi. Söylədiyi fikirlər isə təsdiqlədi ki, siyasətçi kimi məntiqi də elə küçə səviyyəsindədir. Bütün dünyanın gözü qarşısında "erməni məxməri inqilabı"nın rəhbəri çoxlu yalanlar uydurdu və onu "siyasi məntiq şedevri" kimi təqdim etməyə çalışdı. Guya Ermənistanda dünya əhəmiyyətli hansısa proses gedir. Bu prosesi qorumaq üçün isə sizcə, kimin qarşısını almaq lazımdır? Əlbəttə, Azərbaycanın! Sən demə, Azərbaycan aqressor imiş, əzabkeş erməni xalqına qarşı soyqırımı törətməyə hazırlaşırmış! Öz adını başqasına qoymaq cəhdinin ismi pisdir. Lakin məsələyə müasir geosiyasi mənzərənin başqa aspektləri prizmasından yanaşıb, təhlil aparsaq, ibrətverici nəticələr ala bilərik. Məsələnin bu tərəfi üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Təhlillər göstərir ki, bu gün təkcə "Qarabağ məsələsi" deyil, "demokratik islahatlar" və "insan hüquqlarının təminatı" kimi yeni siyasi miflər N.Paşinyanın hakimiyyətdə qalması üçün xilasedici kəmər funksiyalarını daşımaqdadır. N.Paşinyan yaxşı dərk edir ki, hakimiyyətdə olmasının yüzüncü günü ilə Ermənistanda kütləvi siyasi eyforiya dövrü başa çatmışdır. Hakimiyyətə tələblə yiyələnsə də, indiyədək Ermənistanı hərbi-siyasi, sosial-iqtisadi böhrandan çıxaran, əhalinin yaşayış səviyyəsini az da olsa yüksəldə bilən hər hansı bir effektiv təklifi ortaya qoya bilməmişdir. Onun populist iqtisadi islahatlar proqramı isə ekspertlərin və siyasi opponentlərinin ciddi tənqid hədəfinə çevrilmişdir. Baş nazir onu da bilir ki, Ermənistanın düşdüyü çoxillik acınacaqlı vəziyyət onu nə Avropa, nə də Rusiya üçün cəlbedici etmişdir. Hakimiyyətə yiyələndiyi gündən Ermənistanı regionda lider dövlətə çevirəcəyi barədə deklarativ bəyanatları sürətlə əhəmiyyətini itirməkdədir və ölkəsinin mövcud iqtisadi-siyasi potensialı ilə nəinki irəli çıxa, hətta Azərbaycan və Gürcüstanla eyni sırada dayana bilməmişdir.

Milli Məclis özünün yubileyini qeyd etdi. Azərbaycan müsəlman Şərqində ilk dəfə olaraq bir əsr bundan öncə demokratik parlament yarada bildi. Qısa müddətdə fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq, parlament bir sıra demokratik qanunlar qəbul edə bildi. Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, müstəqil dövlətin atributlarını məhz həmin dövrdəki parlament qəbul edib. Azərbaycanın gerbi, bayrağı, bayraqdakı rənglərin mənası 100 il bundan öncənin bizə verilən qiymətli əmanətləridir. Çox yaxşı ki, indi müstəqil dövlətçiliyimiz əmin əllərdədir. Ölkə rəhbərliyi öz səmərəli və milli maraqlara tam uyğun olan siyasəti ilə Azərbaycanın suverenliyini qoruyur və inkişaf etdirir. Milli Məclisin 100 illik yubileyinə həsr edilmiş təntənəli iclasda Prezident İlham Əliyevin söylədiyi nitq olduqca dərin və əhatəli olub. Yuxarıda vurğulanan məqamlar kontekstində həmin nitqin bir sıra məqamları üzərində geniş dayanmağı lazım bildik.

"Beynəlxalq təhlükəsizlik" anlayışı təqribən 100 il əvvəl beynəlxalq münasibətlər lüğətinə daxil edilmişdir. O zamana qədər Silahlı Qüvvələrin istifadəsi "müharibə"və "sülh" anlayışları ilə ifadə edilmişdir. Yaxın günlərədək beynəlxalq təhlükəsizliyə hərbi təhlükəsizliyin fenomeni kimi baxılırdı. O, dövlət və dövlətlər qrupu tərəfindən ehtimal olunan təcavüzü aradan qaldırmaq üçün Silahlı Qüvvələrin kifayət qədər hazır vəziyyətdə saxlanılması, hərbi ittifaqların yaradılması, bəzi hallarda isə şəxsi maraqlarının gerşəkləşməsi naminə hərbi gücdən istifadə edilməsi və ya onun tətbiq edilməsi hədəsi və s. kimi xarakterizə edilirdi. Tədricən hərbi güc amili hərbi qarşıdurmanın miqyasını, qızğın silahlanmanı və silahlı münaqişələrin baş vermə ehtimalını məhdudlaşdırmağa xidmət edən diplomatik və digər siyasi alətlər kompleksi ilə zənginləşdi.

Məlum olduğu kimi, dünyanın 5 fərqli qitəsindən 890 milyon insanın yaşadığı 58 dövlətin təmsil olunduğu Beynəlxalq Frankofoniya təşkilatının 17-ci zirvə görüşünün 11-12 oktyabr tarixlərində Ermənistanın paytaxtı İrəvanda keçirilməsi planlaşdırılır. Təşkilatın Nizamnaməsinə əsasən dövlətləri bu təşkilat çərçivəsində birləşdirən əsas amil fransız dili və fransız mədəniyyətinə yaxınlıq olsa da, dünyada sülhün və əmin-amanlığın, insan hüquq və azadlıqlarının təşviq edilməsi arzusu da BFT-nin missiyasını və fəaliyyətinin əsas prinsiplərini təşkil edir.

Nikol Paşinyan Fransaya gedibmiş. O, Parisdə danışıqlar apardığını deyir. Doğrudan da, Fransanın Prezidenti ilə də görüşüb, yemək yeyiblər. Bir sıra siyasi və işgüzar dairələrlə və daha çox Fransada yaşayan ermənilərin təşkilatlarında görüşlər keçirilib. Lakin N.Paşinyan yalnız danışıb. Onun hansısa rəsmi sənəd imzaladığı haqqında informasiya yoxdur. Fransa Prezidenti Emmanuel Makron isə "İrəvanda danışarıq" cümləsi ilə erməni baş naziri başından edib. Bunların əvəzində N.Paşinyan ermənilərin əhatəsində cürətlənib. O, Azərbaycana və onun rəhbərliyinə qarşı absurd ittihamlarında davam edib. Hiss olunur ki, N.Paşinyan nəinki siyasəti bilmir, hətta başını belə itirib və məntiqsiz "fikirlərdən" başqa ağlına bir şey gəlmir. Bu kontekstdə onun Fransaya gedişinin bir sıra məqamları üzərində geniş dayanmağı lazım bildik.

Siyasət ciddi məşğuliyyətdir və məsuliyyəti böyükdür. Lider öz təmkini, rasionallığı, siyasi uzaqgörənliyi və diplomatik peşəkarlığı ilə uğur qazana bilər. Dünya tarixində bunun gözəl nümunələri mövcuddur. Bu barədə kifayət qədər yazılıb. Bunun əks tərəfi də vardır. Bəzən hansısa bir ölkədə hakimiyyətə elə qəribə adamlar yiyələnirlər ki, onları siyasətçi adlandırmaq belə riskli olur. Nikol Paşinyan bütün kimliyi və siyasi davranışları ilə ikinci qrupa aiddir. Küçədə hay-küy salıb, Ermənistana baş nazir olan adam, qətiyyən dəyişmir. O, meydanda necə və nədən danışırdısa, hökumət iclaslarında da ondan bəhs edir. Bəzən darıxıb mitinq çağırır və oradan insanları güldürən "inqilabi fikirlərini" bir daha ərz edir. Bu bağlılıqda N.Paşinyanın son zamanlar Azərbaycan Prezidenti haqqında sayıqlamaları daha gülünc görünür. Onlara fikir verməmək olardı. Ancaq kütlə psixologiyası elədir ki, ona bəzi məqamları anlatmasan, yalana uya bilər. Bunları nəzərə alaraq, N.Paşinyanın siyasi kimliyi və bivec liderliyinin üzərində bir qədər geniş dayanmağı lazım bildik.

Yüz il bundan əvvəl Nuru Paşanın komandanlığı altında yeni yaradılmış Azərbaycan Milli Ordusunun könüllülərlə birlikdə Bakını işğalçılardan azad etməsi münasibətilə keçirilən paradda dərin geosiyasi məna yükü olan fikirlər səsləndirildi. Azərbaycan və Türkiyə Prezidentləri söylədikləri nitqlərində hadisənin tarixi, mənəvi, siyasi, hərbi və geosiyasi çalarları haqqında məzmunlu tezislər ifadə etdilər. İki qardaş dövlətin əlaqələrinin inkişaf dinamikası ilə qlobal tərəqqinin dinamikasının ahəngdar olduğu söylənən fikirlərdən tam aydın idi. Azərbaycanla Türkiyə bütün sahələrdə əməkdaşlıqlarını regional və qlobal inkişaf naminə yeni səviyyələrə yüksəldirlər. Bakının əsarətdən xilas edilməsinin 100 illiyinə bu faktorlar kontekstində yanaşdıqda daha əhəmiyyətli məqamları görmək mümkündür. Həmin çərçivədə təntənəli tədbirin geosiyasi məqamları üzərində geniş dayanmağa ehtiyac vardır.