NEWTIMES

Bir neçə gün öncə Xankəndidə "ümumerməni oyunları" adlandırılan, lakin məzmunu qeyri-müəyyən olan "tədbir"də Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan çıxış edib. Ekspertlər onun əsəbi, inamsız çıxışında region üçün təhlükə yarada bilən notların olduğunu müəyyənləşdiriblər. Hətta Ermənistan müxalifəti baş nazirin fikirlərini "absurd xülya" adlandırıb. Məsələ ondan ibarətdir ki, N.Paşinyan yenə də Azərbaycan torpaqlarına Ermənistanın iddialarından bəhs edib və onu qanuni addım kimi təqdim etməyə çalışıb. Bu zaman onun məntiqsizliyi aydın görünüb. Bir tərəfdən, "Artsax müstəqildir" deyən və İrəvanın onun işinə müdaxilə etmədiyindən dəm vuran "küçə siyasətçisi", digər tərəfdən, indi Xankəndidə olan qondarma rejimi "qeyri-legitim" adlandırıb. Əlbəttə, həmin quldur rejim qeyri-legitimdir. Ancaq N.Paşinyanın nəzərdə tutduğu mənada deyil, real vəziyyət baxımından qeyri-legitimdir. N.Paşinyan isə həmin rejimə öz adamını başçı qoymaq məqsədi ilə belə danışıb. Bu da açıqca Ermənistanın qonşu dövlətin ərazisində separatçı rejim qurmaq, ona havadarlıq etmək və torpaqları işğal altında saxlamaq siyasəti yeritdiyini bir daha təsdiq edir.

Mütəxəssislər yeni və uzunmüddətli iqtisadi böhran təhlükəsi barədə danışırlar. Müxtəlif "beyin mərkəzləri" və görkəmli ekspertlər bu prosesə təkan verən çox sayda səbəbləri göstərirlər. Onların analizləri göstərir ki, doğrudan da, müasir mərhələdə böhrana səbəb ola biləcək iqtisadi, ticari, maliyyə, siyasi və geosiyasi amillər mövcuddur. Hətta iqlim dəyişikliyinin belə dərin iqtisadi böhran yarada biləcəyi haqqında proqnozlar verilir. Bunlar küll halında dünya iqtisadiyyatında qeyri-müəyyənlik yaradır. Ekspertlər bu kontekstdə meydana gələn risklərdən bəhs edir, həmin sırada ABŞ və Çin iqtisadiyyatlarının inkişaf dinamikasının zəifləməsi və ya resessiyasını vurğulayır, onlarla bərabər, Avropa iqtisadiyyatında meydana çıxmaqda olan bir sıra riskli faktorları qeyd edirlər. Digər parametrlərdən də bəhs edilir. Bütün bunların fonunda qlobal iqtisadi böhran ehtimalı və onun mümkün geosiyasi nəticələri üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Dünya qloballaşır. Bir-birindən coğrafi olaraq çox-çox uzaqda yerləşən ölkələr arasında belə vətəndaşların sərbəst hərəkət etməsi istiqamətində addımlar atılır. Avropa İttifaqında məlum Şengen zonası mövcuddur. MDB daxilində vizasız gediş-gəliş vardır. Çoxlu sayda dövlətlər ikitərəfli qaydada vizasız gediş-gəliş tətbiq edirlər. Və bu proses getdikcə genişlənir. Bir neçə gün öncə Azərbaycan rəhbərliyi Türkiyə vətəndaşlarına qardaş ölkədə bir ay müddətində vizasız qalmaq hüququnun verilməsi barədə tarixi qərar qəbul etdi. Bütün normal insanlar bunu çox müsbət qarşıladılar. Lakin Ermənistan KİV-i və ekspertləri bunu sözün həqiqi mənasında çox bəsit şəkildə şərh edib qərəzli və məntiqsiz izahları ilə özlərini gülüş hədəfinə çevirdilər. Bir qədər geniş aspektdə yanaşdıqda isə, ermənilərin hansı səbəblərdən bu cür səviyyəsiz və qeyri-sivil düşündüklərinin səbəbləri aydın olur.

Şübhə yoxdur ki, mədəniyyətlər əsrində ideoloji konseptlər ciddi əhəmiyyət kəsb edirlər. XXI əsrin əvvəlləri göstərir ki, bu istiqamətdə bəşəriyyət qarşısında qlobal miqyasda ciddi problemlər dayanır. Bu bağlılıqda liberalizmə olan hücumlar diqqəti daha çox çəkməyə başlayır. Bu ideoloji konsept, faktiki olaraq, XX əsrin sonlarında ciddi rəqabətdə qalib gəlmiş nəzəri-ideya sistemidir. Ancaq sonrakı mərhələdə meydana xeyli fərqli mənzərə çıxdı. Mütəxəssislər və ekspertlər liberalizmin tənəzzülündən danışmağa başladılar. Paralel olaraq, fərqli ideoloji konseptlərin populyarlığı bir qədər yüksəldi. Bütün bunlar Rusiya Prezidenti V.Putinin liberalizm haqqında söylədiyi bir fikirlə yeni istiqamət almağa başladı. Həmin kontekstdə müasir mərhələdə siyasi-ideoloji rəqabətin bir sıra əlamətləri üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Şərqi Avropanın böyük dövlətlərindən olan Ukraynada növbədənkənar parlament seçkiləri mürəkkəb ictimai-siyasi şəraitdə keçib. MSK-nın rəsmi məlumatına görə, Prezident Vladimir Zelenskinin "Xalqın xidmətçisi" partiyası böyük üstünlük əldə edib. Ondan sonra isə Rusiya meyilli partiya gəlir. Milliyyətçi partiyaların son sıraları tutması da ekspertlərin marağına səbəb olub. Onlar hesab edirlər ki, Ukrayna cəmiyyətində ümumilikdə ictimai rəy dəyişir. Ancaq bunun dayanıqlı proses olub-olmadığı hələ məlum deyil. Bundan başqa, böyük geosiyasi güclərin Ukrayna siyasətində hansı yeni məqamların meydana gələ biləcəyi də əhəmiyyətlidir. Bu faktor bütövlükdə siyasi dinamikaya ciddi təsir göstərə bilər. Bütün bunlar Ukrayna daxilində siyasi mühitin dəyişməsi məsələsini aktuallaşdırır.

Rusiya-Gürcüstan münasibətlərində 2008-ci ilin avqustundan bu yana baş qaldırmış ən ciddi böhran getdikcə dərinləşir. Bu isə Gürcüstan üçün yalnız iqtisadi problemlər yaratmır. Tbilisinin strateji əhəmiyyətə malik bölgədə – Avrasiyanın kəsişməsində yerləşən ölkəni Qərbin forpostuna çevirmək perspektivi də maneələrlə üzləşir.

Bu ilin yaz-yay dövründə Honkonq son onilliyin ən böyük siyasi böhranı ilə üz-üzədir. Böhran Honkonq hökumətinin iki qanuna dəyişikliklə bağlı parlamentə fevralda etdiyi müraciətlə başlayıb. Söhbət «Ədalət mühakiməsindən yayınan şəxslər haqqında» və «Cinayət işləri üzrə qarşılıqlı hüquqi yardım haqqında» qanunlardan gedir. Dəyişikliklər hökumətə ədalət məhkəməsindən gizlənən şəxslərin Honkonqun ekstradisiya haqda razılaşması olmayan Çinin qitə hissəsi, Tayvan və Makaoya verilməsini qanuniləşdirmək üçün lazımdır.

Dünyada elə bir xalq tapmaq çətindir ki, hansısa taleyüklü və mürəkkəb mərhələdə onun taleyində müstəsna rol oynamış, sabit və davamlı dövlətçilik ənənələri formalaşdırmış milli lideri olmasın. Belə seçilmiş liderlərin mənalı və zəngin həyat səhifələrini vərəqləyərkən onların mənsub olduğu xalqların da dövlətçilik ənənələri, tarixi, inkişaf səviyyəsi barədə aydın təsəvvür yaranır. Belə dahi şəxsiyyətlər yüksək mənəvi dünyaları ilə, ali bəşəri və milli ideallara, ümummilli mənafelərə sidq-ürəkdən bağlılıqları ilə milyonların qəlbində özləri üçün möhtəşəm abidə ucaldırlar. XX əsr tariximizin parlaq siması, böyük şəxsiyyəti olan Ümummilli Lider Heydər Əliyevin siyasi obrazı da Azərbaycan xalqının dövlətçilik şüurunun, tarixin sınağından şərəflə çıxmış unikal idarəçilik məktəbinin, müasir ictimai-siyasi, fəlsəfi fikrin ən üstün keyfiyyətlərinin canlı mənzərəsidir.

kifayət qədər mürəkkəb siyasi şəraitdə yaranmış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti ilk gündən xarici siyasət məsələlərinə həssaslıqla yanaşmış, gənc müstəqil respublikanın beynəlxalq miqyasda tanıdılması, milli həqiqətlərin dünyaya çatdırılması, eləcə də qonşu və region dövlətləri ilə diplomatik münasibətlərin formalaşdırılması istiqamətində sistemli tədbirlər həyata keçirmişdir. Bu hədəflərin reallaşdırılması üçün Cümhuriyyətin bütün yeni yaradılmış hökumət kabinetlərində xarici siyasət idarəsinin fəaliyyətinə xüsusi yer verilir, onun hərtərəfli təchizatı diqqət mərkəzində saxlanılırdı.

Hazırda dünyada geosiyasi proseslər daha mürəkkəb və daha təhlükəli polimorf transformasiyalar şəraitində cərəyan edir. Xüsusilə, böyük dövlətlər arasında münasibətlərdə yeni risklər meydana gəlir. Hər kəs bilir ki, ABŞ-Rusiya, ABŞ-İran, ABŞ-Çin münasibətləri kifayət qədər gərgindir. Onların, bütövlükdə, bəşəriyyət üçün təhlükələr yaratdığı da sirr deyil. Bu səbəbdən, "Böyük iyirmilər"in (G20) Osaka sammitinə ümid çox idi. Orada ikitərəfli danışıqlar formatı da diqqət mərkəzində olub. Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Yaponiya və Çin rəhbərliyi ilə geniş müzakirələr aparıb. Yaponiyada Şinzo Abe ilə ayrıca görüşdükdən sonra, Çinə səfər edən Türkiyə dövlət başçısı Pekində olduqca əhəmiyyətli razılaşmalar əldə edib. İki ölkə, demək olar ki, bütün sahələrdə layihələr realaşdırmaqla bağlı ortaq fikrə gəliblər. Buraya iqtisadiyyat, energetika, nəqliyyat, ticarət, müdafiə və hərbi sənaye də daxildir.