NEWTIMES

Davamlı inkişaf gələcək nəsillərin istehlak tələblərinin ödənilməsi imkanlarının qarşısını almadan indiki nəsillərin tələbatının normal şəkildə təmin olunmasına hesablanmış konseptual, mütərəqqi yanaşmadır. Davamlı inkişaf konsepsiyasının mahiyyəti planetin təbii ehtiyatlarından zəruri ehtiyac yoxdursa istifadə etməmək və ya qənaətlə istifadə etmək, ətraf mühitin qorunmasına həssaslıq göstərmək, indiki və gələcək nəsillərin həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına çalışmaqdan ibarətdir. Bununla yanaşı, davamlı inkişaf insanların tələbatının ağıllı şəkildə ödənilməsi və bütün planetdə sülhün əldə edilməsinə, qorunmasına yönəlmiş sosial-iqtisadi və ekoloji inkişafı nəzərdə tutur.

Artıq bir neçə ildir ki, ekspertlər Avropa İttifaqında neqativ tendensiyaların sürətlə artdığı haqqında fikir söyləyirlər. Bu təşkilatın hətta dağıla bilməsi ehtimalı istisna edilmir. "Breksit" nümunəsini bu kontekstdə tez-tez xatırlayırlar. Onun digər dövlətlərin də təşkilatı tərk etməsinə təkan verəcəyini bəyan edirlər. Bunların fonunda Aİ-nin gələcəyi ilə bağlı nikbin strateji planın hazırlanması maraqlı görünür. Həmin plan 2024-cü ilə qədər təşkilatın inkişaf istiqamətlərini özündə ehtiva edir. Konkret sahələr üzrə Aİ-nin daha da inkişaf edəcəyindən bəhs edilir. Onların reallığa nə dərəcədə uyğun olduğunu demək çətindir. Lakin sənəddə Aİ-yə üzv olmayan, ancaq onunla əməkdaşlıq edən ölkələrlə də bağlı müəyyən məqamların olması onu daha maraqlı edir.

Son illərdə Kəmər və Yol Layihəsi (KYL) çərçivəsində Çinin Cənubi Qafqaz regionunda iqtisadi maraqları artmışdır. Bu baxımdan da bu regionda yerləşən ölkələr ilə, o cümlədən Ermənistan ilə iqtisadi əlaqələrini genişləndirmişdir. Lakin, Çinin regiondakı ölkələr ilə iqtisadi münasibətləri eyni səviyyədə deyildir. Ermənistan regionda Çin ilə ən aşağı ticarət dövriyyəsinə malik olan ölkədir. 2017-ci ildə Çin Ermənistanın 2-ci ən böyük ticarət tərəfdaşı olsa da 2018-ci ildə 7-ci olmuşdur. 2017-ci il ilə müqayisədə 2018-ci ildə Çinə ixrac 7.8%, Çindən idxal isə 21.4% artmışdır. Son illərdə istər idxalda Çinin payı artan tempə malik olsa da ixracda payı 2015-ci ildən sonra 2 dəfəyə qədər azalmışdır.

Azərbaycan uzun illərdir ki, müstəqil dövlət quruculuğu və suverenliyin təmin edilməsi istiqamətində həyati əhəmiyyətli mübarizə aparır, müxtəlif qüvvələrin təxribatlarını dəf edərək, yeni-yeni uğurlar əldə edir. Müstəqillik tarixinə nəzər salsaq, bu tezisi təsdiq edən çox sayda faktlara rast gəlmək olar. Hələ keçən əsrin 90-cı illərində dövlət çevrilişlərinə cəhdlər olmuşdu. Ulu öndər Heydər Əliyevin qətiyyəti və yüksək siyasi iradəsi bütün təhlükələri aradan qaldırdı. Lakin kimsə şübhə etmirdi ki, düşmən dairələr Azərbaycanın müstəqilliyinə qəsd etməkdə davam edəcək, o cümlədən informasiya terrorunu genişləndirəcək və gücləndirəcəklər. Bunun üçün də artıq təcrübədən keçmiş üsuldan – daxildə radikal müxalifət və "beşinci kolon" yetişdirib, onlardan öz mənfur məqsədləri üçün istifadə edirlər. Azərbaycanın siyasi mühitində ənənəvi funksiyasından əl çəkməyən, milli dövlətçiliyə qarşı təxribatçı addımlar atmağa cəhd göstərən radikal müxalif qrup, təəssüf ki, yenidən fəallaşmaqdadır.

Hər bir insanın öz həyat yolu vardır. Öz xalqı, dövləti üçün durmadan çalışan insanlar həmişə böyük nüfuz sahibi olublar. Onlar yalnız dünyaya gəldikləri ailə üçün deyil, bütövlükdə cəmiyyət üçün qiymətlidirlər. Mehriban xanım Əliyeva məhz bu statusda olan Azərbaycan qadını, nüfuzlu ictimai-siyasi xadimdir. Yüksək mənəvi keyfiyyətlərə malik ziyalı ailəsində dünyaya gələn Mehriban xanım Əliyeva həyat təcrübəsi ilə sübut edir ki, Azərbaycan qadını dünya əhəmiyyətli fəaliyyət göstərə, bir-birindən parlaq uğurlara imza ata bilər. Sosial-mədəni həyat sferalarında çoxsaylı təşəbbüslər göstərən, səmərəli layihələr həyata keçirən Azərbaycanın birinci xanımı öz fəaliyyəti ilə bir nümunəyə çevrilib. Mehriban xanım Əliyeva Azərbaycanda birinci xanım ənənəsini yaratmaqla cəmiyyətə və dövlətçiliyə böyük töhfə verir. Bu, Mehriban xanım Əliyevaya həm bir qadın olaraq daha yüksək sosial statusda özünü təsdiq etmək, həm də, ümumiyyətlə, Azərbaycan qadını üçün bir nümunəyə çevrilmək imkanı verib. Bu müddəa kontekstində Mehriban xanım Əliyevanın genişmiqyaslı məhsuldar fəaliyyəti üzərində ətraflı dayanmağa ehtiyac görürük.

Mütəxəssislər dünyada cərəyan edən geosiyasi proseslərə vahid nəzəri-elmi bucaq altında yanaşmaqla hansı qlobal trendlərin üstünlük təşkil etdiyini aydınlaşdırmağa çalışırlar. Məsələyə, adəti üzrə, meydana gələn risklər və təhlükələr prizmasından nəzər salınır. Bu əsasda təhlükəsizlik sisteminin formalaşdırılması ilə əlaqədar müxtəlif təkliflər irəli sürülür. Onların sırasında "Böyük Avrasiya" ideyası da mövcuddur. Bu geniş məkanda yeni geosiyasi nizam yaratmaq və uyğun təhlükəsizlik sistemi formalaşdırmaq təklif olunur. Əlbəttə, maraqlı yanaşmadır. Prinsip etibarilə, müasir dünya nizamının yaradılması olduqca aktual məsələ sayılır. Ancaq onun necə reallaşması başqa mövzudur və konkret mexanizmlərin işlənməsini tələb edir.

İyulun 31-də dövlət başçısının yanında bu ilin ilk altı ayının yekunlarına həsr edilmiş xüsusi müşavirə keçirilib. Tədbirdə 2019-cu ilin altı ayı ərzində sosial-iqtisadi sahədə həyata keçirilən proqramlar müzakirə edilib. Prezident İlham Əliyev nitq söyləyərək konkret faktlarla əldə edilən nailiyyətləri təhlil edib. Qeyd olunub ki, Azərbaycan dayanıqlı inkişaf yolu ilə inamla irəliləyir. Bu ilin keçən müddətində də bir sıra əhəmiyyətli proqramlar reallaşdırılıb və bu proses sürətlə davam edir. Nəzərdə tutulan 6,4 milyard manatlıq sərmayənin artıq 5,7 milyard manatı müvafiq ünvana yatırılıb. Nəticədə, 11 mindən çox yeni iş yeri açılıb. Ölkənin valyuta ehtiyatı 4 milyard dollar çoxalıb. Bütövlükdə Azərbaycan bütün istiqamətlərdə islahatları davam etdirir. Deyilənlərin fonunda ölkədə həyata keçirilən inkişaf kursunun 2019-cu ilin ilk altı ayında ifadəsinin geosiyasi təhlilinə ehtiyac görürük.

Bir neçə gün öncə Xankəndidə "ümumerməni oyunları" adlandırılan, lakin məzmunu qeyri-müəyyən olan "tədbir"də Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan çıxış edib. Ekspertlər onun əsəbi, inamsız çıxışında region üçün təhlükə yarada bilən notların olduğunu müəyyənləşdiriblər. Hətta Ermənistan müxalifəti baş nazirin fikirlərini "absurd xülya" adlandırıb. Məsələ ondan ibarətdir ki, N.Paşinyan yenə də Azərbaycan torpaqlarına Ermənistanın iddialarından bəhs edib və onu qanuni addım kimi təqdim etməyə çalışıb. Bu zaman onun məntiqsizliyi aydın görünüb. Bir tərəfdən, "Artsax müstəqildir" deyən və İrəvanın onun işinə müdaxilə etmədiyindən dəm vuran "küçə siyasətçisi", digər tərəfdən, indi Xankəndidə olan qondarma rejimi "qeyri-legitim" adlandırıb. Əlbəttə, həmin quldur rejim qeyri-legitimdir. Ancaq N.Paşinyanın nəzərdə tutduğu mənada deyil, real vəziyyət baxımından qeyri-legitimdir. N.Paşinyan isə həmin rejimə öz adamını başçı qoymaq məqsədi ilə belə danışıb. Bu da açıqca Ermənistanın qonşu dövlətin ərazisində separatçı rejim qurmaq, ona havadarlıq etmək və torpaqları işğal altında saxlamaq siyasəti yeritdiyini bir daha təsdiq edir.

Mütəxəssislər yeni və uzunmüddətli iqtisadi böhran təhlükəsi barədə danışırlar. Müxtəlif "beyin mərkəzləri" və görkəmli ekspertlər bu prosesə təkan verən çox sayda səbəbləri göstərirlər. Onların analizləri göstərir ki, doğrudan da, müasir mərhələdə böhrana səbəb ola biləcək iqtisadi, ticari, maliyyə, siyasi və geosiyasi amillər mövcuddur. Hətta iqlim dəyişikliyinin belə dərin iqtisadi böhran yarada biləcəyi haqqında proqnozlar verilir. Bunlar küll halında dünya iqtisadiyyatında qeyri-müəyyənlik yaradır. Ekspertlər bu kontekstdə meydana gələn risklərdən bəhs edir, həmin sırada ABŞ və Çin iqtisadiyyatlarının inkişaf dinamikasının zəifləməsi və ya resessiyasını vurğulayır, onlarla bərabər, Avropa iqtisadiyyatında meydana çıxmaqda olan bir sıra riskli faktorları qeyd edirlər. Digər parametrlərdən də bəhs edilir. Bütün bunların fonunda qlobal iqtisadi böhran ehtimalı və onun mümkün geosiyasi nəticələri üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Dünya qloballaşır. Bir-birindən coğrafi olaraq çox-çox uzaqda yerləşən ölkələr arasında belə vətəndaşların sərbəst hərəkət etməsi istiqamətində addımlar atılır. Avropa İttifaqında məlum Şengen zonası mövcuddur. MDB daxilində vizasız gediş-gəliş vardır. Çoxlu sayda dövlətlər ikitərəfli qaydada vizasız gediş-gəliş tətbiq edirlər. Və bu proses getdikcə genişlənir. Bir neçə gün öncə Azərbaycan rəhbərliyi Türkiyə vətəndaşlarına qardaş ölkədə bir ay müddətində vizasız qalmaq hüququnun verilməsi barədə tarixi qərar qəbul etdi. Bütün normal insanlar bunu çox müsbət qarşıladılar. Lakin Ermənistan KİV-i və ekspertləri bunu sözün həqiqi mənasında çox bəsit şəkildə şərh edib qərəzli və məntiqsiz izahları ilə özlərini gülüş hədəfinə çevirdilər. Bir qədər geniş aspektdə yanaşdıqda isə, ermənilərin hansı səbəblərdən bu cür səviyyəsiz və qeyri-sivil düşündüklərinin səbəbləri aydın olur.