NEWTIMES

Təhlillər göstərir ki, bu gün təkcə "Qarabağ məsələsi" deyil, "demokratik islahatlar" və "insan hüquqlarının təminatı" kimi yeni siyasi miflər N.Paşinyanın hakimiyyətdə qalması üçün xilasedici kəmər funksiyalarını daşımaqdadır. N.Paşinyan yaxşı dərk edir ki, hakimiyyətdə olmasının yüzüncü günü ilə Ermənistanda kütləvi siyasi eyforiya dövrü başa çatmışdır. Hakimiyyətə tələblə yiyələnsə də, indiyədək Ermənistanı hərbi-siyasi, sosial-iqtisadi böhrandan çıxaran, əhalinin yaşayış səviyyəsini az da olsa yüksəldə bilən hər hansı bir effektiv təklifi ortaya qoya bilməmişdir. Onun populist iqtisadi islahatlar proqramı isə ekspertlərin və siyasi opponentlərinin ciddi tənqid hədəfinə çevrilmişdir. Baş nazir onu da bilir ki, Ermənistanın düşdüyü çoxillik acınacaqlı vəziyyət onu nə Avropa, nə də Rusiya üçün cəlbedici etmişdir. Hakimiyyətə yiyələndiyi gündən Ermənistanı regionda lider dövlətə çevirəcəyi barədə deklarativ bəyanatları sürətlə əhəmiyyətini itirməkdədir və ölkəsinin mövcud iqtisadi-siyasi potensialı ilə nəinki irəli çıxa, hətta Azərbaycan və Gürcüstanla eyni sırada dayana bilməmişdir.

Milli Məclis özünün yubileyini qeyd etdi. Azərbaycan müsəlman Şərqində ilk dəfə olaraq bir əsr bundan öncə demokratik parlament yarada bildi. Qısa müddətdə fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq, parlament bir sıra demokratik qanunlar qəbul edə bildi. Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, müstəqil dövlətin atributlarını məhz həmin dövrdəki parlament qəbul edib. Azərbaycanın gerbi, bayrağı, bayraqdakı rənglərin mənası 100 il bundan öncənin bizə verilən qiymətli əmanətləridir. Çox yaxşı ki, indi müstəqil dövlətçiliyimiz əmin əllərdədir. Ölkə rəhbərliyi öz səmərəli və milli maraqlara tam uyğun olan siyasəti ilə Azərbaycanın suverenliyini qoruyur və inkişaf etdirir. Milli Məclisin 100 illik yubileyinə həsr edilmiş təntənəli iclasda Prezident İlham Əliyevin söylədiyi nitq olduqca dərin və əhatəli olub. Yuxarıda vurğulanan məqamlar kontekstində həmin nitqin bir sıra məqamları üzərində geniş dayanmağı lazım bildik.

"Beynəlxalq təhlükəsizlik" anlayışı təqribən 100 il əvvəl beynəlxalq münasibətlər lüğətinə daxil edilmişdir. O zamana qədər Silahlı Qüvvələrin istifadəsi "müharibə"və "sülh" anlayışları ilə ifadə edilmişdir. Yaxın günlərədək beynəlxalq təhlükəsizliyə hərbi təhlükəsizliyin fenomeni kimi baxılırdı. O, dövlət və dövlətlər qrupu tərəfindən ehtimal olunan təcavüzü aradan qaldırmaq üçün Silahlı Qüvvələrin kifayət qədər hazır vəziyyətdə saxlanılması, hərbi ittifaqların yaradılması, bəzi hallarda isə şəxsi maraqlarının gerşəkləşməsi naminə hərbi gücdən istifadə edilməsi və ya onun tətbiq edilməsi hədəsi və s. kimi xarakterizə edilirdi. Tədricən hərbi güc amili hərbi qarşıdurmanın miqyasını, qızğın silahlanmanı və silahlı münaqişələrin baş vermə ehtimalını məhdudlaşdırmağa xidmət edən diplomatik və digər siyasi alətlər kompleksi ilə zənginləşdi.

Məlum olduğu kimi, dünyanın 5 fərqli qitəsindən 890 milyon insanın yaşadığı 58 dövlətin təmsil olunduğu Beynəlxalq Frankofoniya təşkilatının 17-ci zirvə görüşünün 11-12 oktyabr tarixlərində Ermənistanın paytaxtı İrəvanda keçirilməsi planlaşdırılır. Təşkilatın Nizamnaməsinə əsasən dövlətləri bu təşkilat çərçivəsində birləşdirən əsas amil fransız dili və fransız mədəniyyətinə yaxınlıq olsa da, dünyada sülhün və əmin-amanlığın, insan hüquq və azadlıqlarının təşviq edilməsi arzusu da BFT-nin missiyasını və fəaliyyətinin əsas prinsiplərini təşkil edir.

Nikol Paşinyan Fransaya gedibmiş. O, Parisdə danışıqlar apardığını deyir. Doğrudan da, Fransanın Prezidenti ilə də görüşüb, yemək yeyiblər. Bir sıra siyasi və işgüzar dairələrlə və daha çox Fransada yaşayan ermənilərin təşkilatlarında görüşlər keçirilib. Lakin N.Paşinyan yalnız danışıb. Onun hansısa rəsmi sənəd imzaladığı haqqında informasiya yoxdur. Fransa Prezidenti Emmanuel Makron isə "İrəvanda danışarıq" cümləsi ilə erməni baş naziri başından edib. Bunların əvəzində N.Paşinyan ermənilərin əhatəsində cürətlənib. O, Azərbaycana və onun rəhbərliyinə qarşı absurd ittihamlarında davam edib. Hiss olunur ki, N.Paşinyan nəinki siyasəti bilmir, hətta başını belə itirib və məntiqsiz "fikirlərdən" başqa ağlına bir şey gəlmir. Bu kontekstdə onun Fransaya gedişinin bir sıra məqamları üzərində geniş dayanmağı lazım bildik.

Siyasət ciddi məşğuliyyətdir və məsuliyyəti böyükdür. Lider öz təmkini, rasionallığı, siyasi uzaqgörənliyi və diplomatik peşəkarlığı ilə uğur qazana bilər. Dünya tarixində bunun gözəl nümunələri mövcuddur. Bu barədə kifayət qədər yazılıb. Bunun əks tərəfi də vardır. Bəzən hansısa bir ölkədə hakimiyyətə elə qəribə adamlar yiyələnirlər ki, onları siyasətçi adlandırmaq belə riskli olur. Nikol Paşinyan bütün kimliyi və siyasi davranışları ilə ikinci qrupa aiddir. Küçədə hay-küy salıb, Ermənistana baş nazir olan adam, qətiyyən dəyişmir. O, meydanda necə və nədən danışırdısa, hökumət iclaslarında da ondan bəhs edir. Bəzən darıxıb mitinq çağırır və oradan insanları güldürən "inqilabi fikirlərini" bir daha ərz edir. Bu bağlılıqda N.Paşinyanın son zamanlar Azərbaycan Prezidenti haqqında sayıqlamaları daha gülünc görünür. Onlara fikir verməmək olardı. Ancaq kütlə psixologiyası elədir ki, ona bəzi məqamları anlatmasan, yalana uya bilər. Bunları nəzərə alaraq, N.Paşinyanın siyasi kimliyi və bivec liderliyinin üzərində bir qədər geniş dayanmağı lazım bildik.

Yüz il bundan əvvəl Nuru Paşanın komandanlığı altında yeni yaradılmış Azərbaycan Milli Ordusunun könüllülərlə birlikdə Bakını işğalçılardan azad etməsi münasibətilə keçirilən paradda dərin geosiyasi məna yükü olan fikirlər səsləndirildi. Azərbaycan və Türkiyə Prezidentləri söylədikləri nitqlərində hadisənin tarixi, mənəvi, siyasi, hərbi və geosiyasi çalarları haqqında məzmunlu tezislər ifadə etdilər. İki qardaş dövlətin əlaqələrinin inkişaf dinamikası ilə qlobal tərəqqinin dinamikasının ahəngdar olduğu söylənən fikirlərdən tam aydın idi. Azərbaycanla Türkiyə bütün sahələrdə əməkdaşlıqlarını regional və qlobal inkişaf naminə yeni səviyyələrə yüksəldirlər. Bakının əsarətdən xilas edilməsinin 100 illiyinə bu faktorlar kontekstində yanaşdıqda daha əhəmiyyətli məqamları görmək mümkündür. Həmin çərçivədə təntənəli tədbirin geosiyasi məqamları üzərində geniş dayanmağa ehtiyac vardır.

Bəzi dairələr hesab edirdilər ki, N.Paşinyanın Moskvaya səfərində ciddi məsələlər üzrə hansısa razılıq əldə olunacaq. Erməni KİV-ləri danışıqlardan sonra məhz bu müstəvidə məlumatlar yaymağa başlayıblar. N.Paşinyanın özü də iki məsələni – Ermənistanın daxili işlərinə qarışmamağı və Dağlıq Qarabağ münaqişəsində təxribatlara yol verməməyi müzakirə etdiyini bəyan edib. Guya, hər iki məsələdə V.Putinlə eyni mövqedə olduqlarını aydınlaşdırıblar. Bundan əlavə, erməni baş nazir V.Putinə Rusiya qazının əhaliyə neçəyə satıldığı haqqında "qiymətli" informasiya verib. Rusiya Prezidenti "təəccüblənib": Ermənistan əhalisinə qaz niyə baha satılır? Bütün bunlar, əslində, başqa məqamlar üzərində düşünmək üçün əsas verir. Belə görünür ki, danışıqlarda qəti heç nə əldə edilməyib. Moskva əvvəlki kimi N.Paşinyana inanmır, onun siyasətindəki qeyri-müəyyənliklərdən narahatdır. Həmin kontekstdə baş nazir N.Paşinyanın uğursuz Moskva səfəri üzərində daha geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Şimaldan cənuba, qərbdən şərqə doğru bir körpü rolunu oynayan Şimali Qafqaz strateji baxımdan əhəmiyyətli rola malikdir. Geostrateji tərəfdən Orta Asiyaya giriş qapısı rolunu oynayan bölgə Qərb bazarlarına da açılmağa imkan yaradır. Xüsusi ilə Xəzər neftinin Qərbə çatdırılmasında Şimali Qafqaz Rusiya üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bunun bir növ səbəbi dünyada enerji ehtiyatlarına – neft və təbii qaza artan ehtiyacların çoxalmasından irəli gəlir. Rusiya Federasiyasının cənub hissəsində yerləşən Şimali Qafqaz zəngin təbiətə məxsus olaması ilə yanaşı qarışıq etnik tərkibə də malikdir. Bölgə Adıgey, İnquşetiya, Çeçenistan, Dağıstan, Kabardin-Balkar, Qaraçay-Çərkəz, Şimali Osetiya kimi 7 respublika və 2 Krasnodar və Stavropol diyarlarından ibarətdir.

Erməni KİV-ləri baş nazir Nikol Paşinyanın Rusiya səfəri ərəfəsində rəsmi İrəvanın narahatlığını ifadə edən məlumatlar yayır. Azərbaycan və Rusiya Prezidentlərinin Soçi görüşündən sonra Ermənistan rəhbərliyinin atmalı olduğu addımları müəyyənləşdirə bilməməsi ekspertlərin diqqətindən yayınmayıb. Onlar təsəvvür edə bilmirlər ki, Moskva ilə Bakının yaxın əməkdaşlığı necə baş tuta bilər? Bəs onda Ermənistan necə olsun? Çünki indiyə qədər ermənilər Azərbaycanın geosiyasi əhəmiyyətinin minimum olduğundan dəm vururdular. İndi isə Ermənistanın ən yaxın müttəfiqi Rusiya belə Bakı ilə strateji tərəfdaşlığı təsdiq edən onlarla sənəd imzalayır. Rusiya-Azərbaycan əməkdaşlığında digər sahələrlə yanaşı, hərbi-müdafiə və təhlükəsizlik məsələləri də ciddi yer tutur. Bütün bunlar Ermənistanın xarici siyasətinin tam yanlış meyarlar üzərində qurulduğunu göstərməklə bərabər, həm də bu ölkənin gələcəyini şübhə altına alır. Hazırda erməni ekspert dairələri bu kimi faktlar fonunda N.Paşinyana Kremldə hansı sualların veriləcəyi üzərində baş sındırır. Məsələnin bu aspekti üzərində geniş dayanmağı lazım bilirik.