NEWTIMES

Amerika Prezidenti Azərbaycanın dövlət başçısına Respublika Günü münasibətilə təbrik məktubu ünvanlayıb. Donald Tramp məktubunda iki ölkə arasındakı münasibətlərin məzmunu və perspektivləri ilə bağlı maraqlı məqamları vurğulayıb. Həcmi qısa olan məktubun məzmunu dərindir və orada geosiyasi kontekstdə əhəmiyyətli fikirlər ifadə edilib. Həmin fikirlər Azərbaycanla ABŞ arasında münasibətlərin müxtəlif istiqamətlərini, ondan hər iki ölkə xalqlarının faydalanmasının zəruriliyini və bunun bütövlükdə dünya üçün əhəmiyyətini əks etdirir.

Son zamanlar beynəlxalq ekspertlər Cənubi Qafqazda cərəyan edən geosiyasi hadisələrin təhlilinə daha çox yer verməyə başlayıblar. Bu, bir tərəfdən, böyük dövlətlərin regionda fəallaşması ilə əlaqəlidir. Digər tərəfdən isə, Cənubi Qafqazdakı münaqişələrin dinc yolla həlli məsələsi geosiyasi dəyişikliklər fonunda daha da aktuallaşıb. O cümlədən Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ATƏT-in Minsk qrupu çərçivəsində aparılan danışıqlar vasitəsilə aradan qaldırılması zərurəti göz qabağındadır. Bu reallıqların fonunda region dövlətlərinin geosiyasi fəaliyyəti yeni bucaq altında məzmun çalarları almış olur. Konkret olaraq, Azərbaycan və Ermənistanın atdığı addımlar, malik olduqları geosiyasi imkanlar analitiklərin diqqətini cəlb edir. Təhlillər göstərir ki, Ermənistan siyasi-iqtisadi aspektlərdə dərin böhrana doğru gedir. Ölkədə əksər sahələrdə qanunsuzluq, siyasi motivlərə görə təqiblər və təzyiqlər baş alıb gedir. Bunların fonunda Azərbaycan ardıcıl olaraq beynəlxalq aləmdə nüfuzunu yüksəldir.

Suriyanın İdlib bölgəsində geosiyasi-hərbi proseslər daha gərgin səviyyəyə yüksəlib. Orada sözün həqiqi mənasında böyük dövlətlərin açıq və gizli savaşı gedir. 30-dan çox türk əsgərinin şəhid edilməsindən sonra Türkiyə genişmiqyaslı hərbi əməliyyatlara başlayıb. "Bahar qalxanı" adlanan bu əməliyyatda Bəşər Əsədə sadiq silahlı qüvvələrə ağır zərbələr endirilir. Suriya Milli Ordusu bir qədər əvvəl itirdiyi əraziləri addım-addım azad edir. Artıq Neyrab (M-4 şosesi üzərində) və Serakibdə (M-5 şosesi üzərində) döyüşlər gedir. Neyrab tam azad edilib, B.Əsədin istifadə etdiyi hava limanı dağıdılıb. Serakibin bir hissəsi də müxaliflərin əlindədir. Türk ordusu Suriya rejiminə məxsus iki "Su-24" təyyarəsini vurub, Hələb yaxınlığındakı hərbi təyyarə anqarını darmadağın edib. B.Əsədə bağlı qüvvələr 100-dən çox tank və minlərlə canlı qüvvə itiriblər. Türk ordusunun qisası davam edir. Bütün bunların regional və qlobal proseslərə təsiri məsələsi aktualdır. Ekspertlər bununla bağlı rəylərini bildirir, analiz aparır və proqnozlar verirlər.

Dünya siyasəti yeni dəyişikliklər müstəvisinə qədəm qoyur. Böyük dövlətlər sanki yeni planlar üzərində işləyirlər. Xüsusilə İraq parlamentinin xarici hərbi qüvvələri ölkə ərazisindən çıxarmaqla bağlı qəbul etdiyi qərar vəziyyəti daha da həssaslaşdırıb. Okeanın o tayından dərhal buna reaksiya verilib. Vaşinqtonun ritorikası dəyişməyib. Amerikalılar yeni zərbələr endirə biləcəklərindən bəhs edirlər. Onlar hesab edirlər ki, bununla özlərinin milli maraqlarını müdafiə edir, Amerika vətəndaşlarının həyatını qoruyurlar. Ancaq niyə bunu ölkənin sərhədlərindən on min kilometrlərlə uzaqda edirlər, izahı yoxdur. Təbii ki, bu kimi davranışlara başqa böyük dövlətlər və Yaxın Şərqdə yerləşən digər ölkələr müəyyən reaksiya verə bilərlər. Bu kontekstdə İraq parlamentinin qəbul etdiyi qərar fonunda qlobal və regional siyasətdə qüvvələr nisbəti və oyun qaydasının dəyişməsi dinamikası üzərində geniş dayanmağa ehtiyac gördük.

Suriyanın İdlib bölgəsində hərbi vəziyyət yenidən gərginləşib. Hazırda orada Bəşər Əsədə sadiq qüvvələrlə Türkiyə və onun dəstəklədiyi müxalif qüvvələr arasında qızğın döyüşlər gedir. Əsəd rejiminə Rusiya və İranın birbaşa yardım etdiyi deyilir. Suriyada Rusiya hərbi kontingentinin fəaliyyətinə rəhbərlik edən generalın belə kimliyi açıqlanıb. Ekspertlər hesab edirlər ki, belə bir vəziyyət bütövlükdə Yaxın Şərqdə daha mürəkkəb geosiyasi mənzərə yarada bilər. Artıq prosesə ABŞ və İsrailin də qoşulduğu haqqında informasiyalar yayılır. Bunların fonunda qlobal geosiyasətdə qüvvələr nisbətinin necə dəyişə biləcəyi maraq doğurur. Yaxın Şərqə bütöv sistem kimi baxsaq, məsələnin geosiyasi konteksti çox böyük məna kəsb edir.

Almaniya kansleri Angela Merkelin Türkiyəyə səfərinə münasibət birmənalı olmadı. Avropa mediası alman hökumətinin başçısını tənqid etdi. Ekspertlər də onu "Ərdoğanın imicinə yardım etməkdə" suçladı. Lakin digərləri Almaniya rəhbərliyinin atdığı addımın geosiyasi əhəmiyyətini dərk edirlər. Onlar hesab edirlər ki, bununla Berlin Yaxın Şərqdə sabitliyin yaranmasına töhfə verə bilər. Eyni zamanda, digər regionlarda analoji vəziyyətin yaranmaması üçün müəyyən mexanizm yaradıla bilər. Hər bir halda Berlin və Ankara bir sıra vacib məqamlar üzrə ortaq mövqeyə gəliblər. Bu isə müsbət hal sayılır.

Fevral ayı Suriya üçün həyəcanlı başladı. Ekspertlər hesab edirdilər ki, Amerikanın İsrail-Fələstin münaqişəsinin həlli ilə bağlı irəli sürdüyü planın bəyan edilməsindən sonra, İraq və Suriya arxa plana keçib. Bundan əvvəl isə İran-ABŞ münasibətlərinin təhlükəli həddə çatması Suriyanı bir qədər kölgəyə salmışdı. Hətta bir sıra ekspertlər iddia edirdilər ki, Suriyada məsələlər faktiki olaraq həll olunub. Ölkə parçalanıb, qalır ona siyasi-hüquqi don geydirmək. Ancaq belə görünür ki, bütün bunlar fərziyyələrdir. Əsəd rejimi İdlibdə müxaliflərə qarşı geniş hərbi əməliyyatlara başlayıb. Rusiya havadan, İran isə qurudan hökumət qüvvələrinə yardım edir. Nəticədə, Əsəd ordusu İdlib yaxınlığında türk hərbi kontingentini top atəşinə tutub. Bir neçə türk hərbçisi həlak olub. Bundan sonra Türkiyə daha fəal surətdə hərəkətə keçib. Proseslərin gedişatı göstərir ki, vəziyyət daha da ağırlaşa bilər. Lakin istisna deyil ki, Moskva və Ankara danışıqlar yolu ilə vəziyyəti sabitləşdirsinlər.

Sirr deyil ki, dünyanın müxtəlif bölgələrində son illər narahatedici geosiyasi proseslər yer alır. Bu sırada Cənubi Qafqaz həm bütöv region kimi, həm də orada yerləşən dövlətlərin hər birinin ayrılıqda fəaliyyəti baxımından ekspertlərin maraq dairəsində olmaqdadır. Aparılan təhlillər göstərir ki, Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan coğrafi baxımdan qonşu olsalar da geosiyasi aspektdə "həmsərhəd" deyillər – onlar fərqli mövqeyə gəlib çıxıblar. Onların içərisində ən perspektivli və ümidverici mövqe Azərbaycandadır. Bu tezisin təsdiqi faktların müqayisəsində özünü açıq surətdə göstərir. Bir məsələ şübhəsizdir ki, rəsmi Bakı postsovet məkanı üçün belə nümunə ola bilən siyasət yeridir. 2019-cu il bu baxımdan xeyli maraqlı il olub.

Emmanuel Makronun geosiyasi mövqeyi ilə Donald Trampın siyasəti arasında dərin uçurumun olduğu məlumdur. Fransa Prezidenti aktiv surətdə Avropanın lideri rolunu öz üzərinə götürməyə çalışır. Bu zaman qarşısında əsas olaraq Amerika və Almaniyanı görür. Böyük Britaniya da asan maneə deyil, lakin London nədənsə susur. Bütün hallarda E.Makron Fransanın liderliyi üçün təşəbbüslərini davam etdirir. Ekspertlər bu bağlılıqda Parisin Rusiya ilə iqtisadi əlaqələri bərpa etmək cəhdini maraqla izləyirlər. Artıq Fransa bu istiqamətdə çalışdığını rəsmi bəyan edib. Bu isə qlobal geosiyasətdə maraqlı proseslərə yol aça bilər.

Ötən il cərəyan edən geosiyasi proseslər bir sıra çətinliklər yaradıb. Bu haqda ekspertlər 2019-cu ildə müşahidə edilən qlobal geosiyasi trendləri təhlil edərək yazırlar. Dünyanın müxtəlif regionlarında özünü göstərən proseslərin ümumi analizi fonunda konkret hadisələrin proqnozlaşdırılması maraqlı mənzərə yaradır. Bütövlükdə dünyada risklər azalmayıb, əksinə, yeni münaqişə ocaqları meydana gəlib. Yaxın Şərqdə Liviya faktoru qlobal geosiyasətin aktual məsələlərindən birinə çevrilib. Fransada vəziyyət qarışıqdır, "Breksit" aktuallığını saxlayır, İran məsələsi risk faktoru kimi qalır və s. Bunların fonunda Cənubi Qafqazda 2019-cu ildə baş verənlər və onların mümkün təsirləri əhəmiyyət daşıyır.