NEWTIMES

Son zamanlar Rusiya ilə Qərb arasında açıq və ya gizli mübarizə daha da intensivləşib. Böyük Britaniyada Sergey Skripal ilə bağlı insident isə vəziyyəti bir qədər də mürəkkəbləşdirib. Bu hadisə müxtəlif prizmalardan təhlil edilir. Rusiya KİV-lərində onun arxasında dayanan və qlobal proseslərlə birbaşa bağlı olan faktorlar da qabardılır. Bütövlükdə dünya siyasətində əsrlərdir ki, həlledici rol oynayan, lakin hələ tam üzə çıxmayan dairələrin müəyyən planlarından bəhs edilir. Aydın olur ki, məsələ daha dərin və təhlükəli məqamlara bağlıdır. O cümlədən böyük dövlətlərin parçalanması, yaxud güclənməsi prosesi ilə bağlantılı analizlər verilir. Bütün bunlar faktiki olaraq dünya siyasətinə qeyri-ənənəvi müstəvidə nəzər salmaq imkanı yaradır.

Amerikanın nüfuzlu analitik mərkəzlərindən olan Atlantika Şurası cari ildə gözlənilən beş riski müəyyənləşdirib. Onların hansı meyarlarla müəyyən edildiyi barədə açıq danışılmır. Lakin məzmunundan görünür ki, müəlliflər başlıca olaraq Qərb dünyasının təhlükəsizliyinin qayğısına qalırlar. Hesab edirlər ki, vurğuladıqları risklər özünü göstərsə, qlobal təhlükəsizliyi təmin etmək çox çətin olacaq. Ekspertlərin diqqətini çəkən məqam ondan ibarətdir ki, proqnoz müəllifləri əsas günahkar kimi Donald Trampı göstərirlər. Belə təəssürat yaranır ki, dünya üçün 2018-ci ildə əsas təhlükə mənbəyi Vladimir Putinlə yanaşı Donald Trampdır. Məsələnin bu aspekti ayrıca əhəmiyyət kəsb edir. Eyni zamanda, Qərbin müəyyən dairələrinin Avro-Atlantika məkanında inteqrasiya proseslərinin taleyindən narahatlıq keçirdikləri duyulur. Bu kontekstdə Atlantika Şurasının risk hesab etdiyi beş mühüm faktorun 2018-ci ilin geosiyasi mənzərəsinə necə təsir edə biləcəyinin analizi maraqlı görünür.

Tarixdə ilk dəfə keçirilən Azərbaycan, Türkiyə, İran və Gürcüstan xarici işlər nazirlərinin görüşünü ekspertlər geniş müzakirə edirlər. Nazirlər regional əməkdaşlığı genişləndirmək və dərinləşdirməklə bağlı maraqlı razılıqlara gəliblər. Onlar apardıqları müzakirələrin nəticəsi olaraq bəyannamə imzalayıblar. Dörd dövlətin yeni nəqliyyat dəhlizi yaratması təşəbbüsünü Bakı irəli sürüb. İranın dəmiryolu şəbəkəsi ilə Azərbaycanın dəmiryolunun birləşdirilməsi nəticəsində Cənub-Şərqi Asiya və Hindistana qədər uzanan yeni nəqliyyat marşrutu meydana gəlir. Bununla da Azərbaycan "Şərq-Qərb" və "Şimal-Cənub" nəqliyyat dəhlizləri ilə yanaşı, "Cənub-Qərb" nəqliyyat marşrutunun da mərkəzi punktuna çevrilir. Azərbaycan yeni nəqliyyat şəbəkəsinin qovşağına çevrilmiş olur. Bunun geosiyasi əhəmiyyəti üzərində dayanmaq istərdik.

Azərbaycan Ordusunun genişmiqyaslı hərbi təlimlərə başlaması ilə Ermənistanın siyasi rəhbərliyinin təlaş keçirdiyi müşahidə edilir. Onlar azərbaycanlıların "əks-zərbə" dedikdə nəyi nəzərdə tutduqlarını müxtəlif səviyyələrdə müzakirə edirlər. Paralel olaraq erməni KİV-ləri bir-biri ilə ziddiyyət təşkil edən fikirlər ortaya atırlar. Məsələn, ABŞ-ın Ermənistanı korrupsiyada ittiham etməsi ilə yanaşı, Vaşinqtonun daha sıx əməkdaşlıq niyyətində olduğunu qeyd edirlər. Fransa rəhbərliyinin isə antiTürkiyə addımları atdığını yazırlar. Parisin Ermənistanla əməkdaşlığı gücləndirmək planlarından bəhs edirlər. Ermənistan mətbuatı həmsədr dövlətlərdən olan Fransanı "təcavüzkarın" yanında dayanan ölkə kimi təqdim edirlər. Bütün bunları bir məntiqi bucaq altında analiz edən ekspertlər belə hesab edirlər ki, Ermənistanı qorxuya salan əsas məsələ Azərbaycanın daha güclü olmasıdır. Məhz həmin müstəvidə erməni KİV-ində verilən bəzi məqalələrə nəzər salmağı lazım bildik.

Prezident Vladimir Putin Rusiya Federal Məclisinə müraciətində dünyanı maraqlandıran bir sıra məqamlara toxunub. Orada Rusiyanın daxili həyatının əsas məqamlarına diqqət çəkilməklə yanaşı, qlobal geosiyasət üçün son dərəcə əhəmiyyətli olan məsələlərə də yer ayrılıb. Lakin düşündürücüdür ki, dünya KİV-də Vladimir Putinin yeni silahlarla bağlı ifadə etdiyi fikirlərdən bəhs edirlər. Rusiyanın sosial-iqtisadi vəziyyətinin aktual aspektlərinə diqqət yetirən yoxdur. Bunun başlıca səbəbi böyük güclər arasında dialoqa deyil, nüfuz uğrunda mübarizəyə daha çox üstünlük verilməsidir. Bu məqamlar bütövlükdə dünyanın ciddi təhlükələrə məruz qala biləcəyi proqnozunu aktuallaşdırır. Hazırda ABŞ-la Rusiya arasında "kimin silahı daha güclüdür" mövzusu ətrafında informasiya savaşı gedir. Bunun fonunda isə tərəflərin masa arxasına qayıtması ehtimalı çox az görünür. Belə bir vəziyyət dünyanı haraya apara bilər? Bu suala cavab üzərində geniş dayanmağa ehtiyac vardır.

Ötən il noyabrın 13-də Brüsseldə Avropa İttifaqına (Aİ) daxil olan 23 ölkə müdafiə və təhlükəsizlik sahəsində daimi strukturlaşdırılmış əməkdaşlıqla (PESCO) bağlı sənəd imzalayıblar. Onu təşkilata üzv ölkələrin xarici işlər və müdafiə nazirləri imzalayıblar. Tədbirdə Aİ-nin xarici məsələlər və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndəsi Federika Moqerini də iştirak edib. Hadisədən sonra həm rəsmi şəxslər, həm də ekspertlərin bunun geosiyasi-hərbi təsirləri haqqında irəli sürdükləri tezislərdə ümumən bu olay müsbət qiymətləndirilir, Avropada inteqrasiya proseslərinə təkan verəcəyi bildirilir. Konkretliklərə gəldikdə isə hər bir ölkənin bu prosesdə özünəməxsus rolu olacağı proqnozlaşdırılır. Həmin kontekstdə də vahid ordunun liderlərinin Fransa və Almaniya olacağı barədə fikir bildirilir. Bütün bunların fonunda imzalanan sənədin hansı geosiyasi yeniliklərə təkan verəcəyinin analizi əhəmiyyət kəsb edir. Bütövlükdə Aİ-də hansı proseslər baş verir? Onların başqa regionlara təsiri necə ola bilər? Qlobal miqyasda qüvvələr nisbəti necə dəyişə bilər? Bu kimi suallara cavab tapmaq üçün imzalanan sənədin analizi üzərində geniş dayanmaq lazım gəlir.

Böyük Britaniyanın baş naziri Tereza Mey ölkə parlamentində çıxış edərək Rusiyanı təxribat törətməkdə ittiham edib. O deyib ki, Sergey Skripal və qızının Britaniya ərazisində zəhərlənməsi təcavüzkarlığa bərabərdir. Britaniya hökumətinin başçısını Qərbin digər böyük dövlətləri müdafiə ediblər. ABŞ və Fransa açıq surətdə Londona dəstəklərini ifadə ediblər. Hətta NATO-nun baş katibi öz hiddətini gizlətməyib. O, təşkilatın buna cavab verməsinin lazım gəldiyini ifadə edib. Qərb KİV-i də məsələni geniş şərh etməkdədir. Burada yekdilliklə Moskvanın cəzalandırılmasının tərəfdarı olduqları bildirilir. Təbii ki, kimliyindən asılı olmayaraq, insanın öldürülməsi, o cümlədən sinir-iflicedici maddə ilə zəhərlənməsi yolverilməzidr. Bununla barışmaq olmaz. Lakin böyük güclər bu kimi məsələlərdə də ayrı-seçkilik etməməlidirlər. Dinindən, irqindən, vətəndaşlığından asılı olmayaraq, hər bir insanın məhv edilməsinə qarşı eyni qətiyyətliliyi göstərməlidirlər. Bəs faktlar hansı vəziyyətdən xəbər verir? Biz məsələnin bu aspekti üzərində geniş dayanmaq istərdik.

Amerika Prezidenti Donald Trampın prezidentlik kampaniyasının ən vacib vədlərindən biri, bütün maraq qrupları və lobbiçilərin ABŞ-ın milli mənafelərinə zərər verməsinə son qoymaq və Amerika xalqının maraqlarına uyğun "Amerika Birinci" siyasətini davam etdirmək idi. Məlumdur ki, ABŞ-ın müttəfiqi olmayan dövlətlərin adından çıxış edən qruplar vardır ki, onlar Amerikanın mənafeyinə yox, öz millətinin mənafeyinə cavab verən siyasət yürütməyə meyillidirlər. Bunun açıq-aydın bir nümunəsi isə martın 14-də ABŞ-da erməni diasporunun təşkil etdiyi separatçı "Dağlıq Qarabağ Respublikası"nın sözdə özünü prezidenti elan etmiş Bako Sahakyanın Birləşmiş Ştatlara səfərinin təşviqidir. Bu hadisə artıq mənfi nəticə göstərmişdir və bu səbəbdən Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi ABŞ tərəfinə etiraz notası təqdim etmişdir.

Azərbaycan Prezidentinin YAP-ın VI qurultayındakı nitqinin KİV-də analizi davam edir. Ermənistan mətbuatı da bununla bağlı müəyyən təhlil və proqnozları dərc edir. Onların sırasında baş verənlərə az-çox obyektiv yanaşmağa çalışanlara da rast gəlinir. Erməni ekspertlər içərisində Azərbaycanın dövlət başçısının mövqeyinin reallığa dayandığı və əsaslı olduğunu deyənlər tapılır. Onlar azərbaycanlıların iki əsr ərzində öz torpaqlarından qovulduqlarını açıq yazırlar. Göstərməyə çalışırlar ki, bu tarixi həqiqətləri gizlətmək mümkün deyil. Təbii ki, erməni ekspertlər bunu ədalətin bərpa olunması üçün deyil, hakim rejimin yarıtmaz fəaliyyətini sübut etmək üçün vurğulayırlar. Rusiyanın "Avrasiya İqtisadi İttifaqı" İnstitutunun direktoru Vladimir Lepexin isə İlham Əliyevin qlobal səviyyədə düşündüyünü və uzaqgörən siyasət yeritdiyini vurğulayır. Bunu isə erməni siyasi dairələri görə bilmirlər. Bunlar Ermənistan rəhbərliyinin aciz duruma düşdüyünü və mütləq məğlub olacağını göstərən faktlardandır. Məsələ üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Avropa İttifaqının qarşılaşdığı çətinliklər barədə çoxdandır ki, Qərb ekspertləri və analitikləri danışırlar. Bu təşkilatın əvvəlki nüfuzu və imici artıq yoxdur. Onunla əlaqədar daha çox daxili ixtilaflardan, maliyyə böhranından və geosiyasi rolunun aşağı düşməsindən bəhs edirlər. Bunların fonunda fevralın 6-da Avropa Komissiyası dərc etdirdiyi sənəddə təşkilatın genişlənmə strategiyası ilə bağlı maraqlı informasiya verib. Burada göstərilir ki, 2025-ci ildə altı Qərbi Balkan ölkəsi – Serbiya, Monteneqro, Makedoniya, Albaniya, Bosniya və Herseqovina və Kosovo Aİ-yə "potensial üzv" ola bilərlər. Bunların sırasında şansı daha çox olanlar Serbiya və Monteneqrodur. Digərləri isə hələ çoxlu sayda islahatlar aparmalıdırlar. Ekspertlər bu informasiyaya ciddi maraq göstərməkdədirlər. Aparılan araşdırmalar göstərir ki, bu strategiyanın reallaşmasına inam azdır. Müxtəlif səbəblər gətirilir. Onların geniş analizi real mənzərəni əldə etməyə imkan verərdi. Biz məsələnin bu aspekti üzərində dayanmaq istərdik.