NEWTIMES

Son zamanlar mütəxəssislər dünyanın böyük dövlətləri arasında faktiki olaraq "ticarət müharibəsi"nin başladığından bəhs edirlər. ABŞ-la Çin, Hindistan, Rusiya və Avropa İttifaqı ölkələri arasında belə bir situasiya yaranıb. Bu tendensiyanın meydana gətirə biləcəyi geosiyasi mənzərə də aktual mövzu hesab olunur. Bir sıra ekspertlərin fikrinə görə, bu prosesdə aparıcı rolu Amerika-Çin münasibətləri oynayacaq. Onun mümkün inkişaf ssenarilərindən asılı olaraq dünyada fərqli geosiyasi mühit yarana bilər. Mütəxəssislərin irəli sürdükləri dörd mümkün təkamül ssenarisinə görə, bütövlükdə dünyada qeyri-müəyyənlik arta bilər. Lakin istənilən halda geosiyasi ağırlıq mərkəzinin Asiya qitəsinə keçməsi proqnozlaşdırılır. Bu isə Zbiqnev Bjezinskinin məlum proqnozunun özünü doğrultmaqda olmasını göstərir. Deyilənlər məsələ üzərində daha geniş dayanmaq zərurətini şərtləndirir.

Vaşinqtonun İsraildəki səfirliyini Qüdsə köçürməsinə və İranla nüvə sazişindən çıxmasına Moskva və Brüssel reaksiya verərək açıqca narazılıqlarını ifadə edirlər. Bunun fonunda isə analitik və ekspertlər Avropa ölkələri ilə Rusiyanın qarşılıqlı əlaqələrində hansı dəyişikliklərin baş verə biləcəyini müzakirə edirlər. İrəli sürülən fikirləri bir məqam birləşdirir: Amerikanın atdığı addımlar dünya siyasətində tarazlığı poza bilər. Geosiyasi mühitdə qüvvələr nisbətinin dəyişməsi ehtimalı vardır. Burada Avropa İttifaqı ilə Rusiya ciddi rol oynaya bilərlər. Lakin həmin prosesin yolunda əngəl ola biləcək faktorlar da mövcuddur. Ekspertlərin qənaətinə görə, Krım və Donbas məsələləri bu sıraya daxildir. Onda bütövlükdə qlobal miqyasda və Avropa-Rusiya münasibətlərində düşündürücü vəziyyətin yarandığını deyə bilərik. Bu tendensiya ümumilikdə hansı geosiyasi vəziyyətə səbəb ola bilər? Bu sualın cavabı üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

ABŞ-ın dövlət katibi Mayk Pompeonun bir "beyin mərkəzi"ndə çıxışı zamanı İrana qarşı irəli sürdüyü 12 şərt ilə bağlı müxtəlif analitik dairələrdə təhlillər aparılır. Mütəxəssislər hadisələrin sonrakı mümkün gedişatı ilə bağlı proqnozlar verirlər. Vaşinqtonun bu addımla hansı məqsədləri güddüyü üzərində düşünürlər. Aydın olur ki, Amerika və onun müttəfiqləri qlobal miqyasda vəziyyəti daha gərgin hala gətirə bilərlər. Tehrana qarşı irəli sürülən tələblər faktiki olaraq hərbi güc tətbiqini də nəzərdə tutur. Bu məqam olduqca riskli bir vəziyyətin meydana gələ biləcəyindən xəbər verir. Bu prizmadan M.Pompeonun şərtlərinə nəzər saldıqda hansı geosiyasi qənaətlər əldə etmək olar? Bu sualın cavabı üzərində düşünməyə dəyər.

İstanbulda İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) fövqəladə sammiti keçirilib. Tədbirin təşəbbüskarı Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan olub. Toplantıya İordaniya Kralı, Qətər Əmiri və İran Prezidenti də qatılıb. İştirakçılar Amerika səfirliyinin Qüdsə köçürülməsi nəticəsində regionda yaranmış geosiyasi vəziyyəti müzakirə ediblər. İƏT yekunda bir sıra qərarlar qəbul edib. Onların sırasında İsrail və ABŞ-a qarşı birgə fəaliyyət haqqında müddəalar da var. O cümlədən bu iki ölkəyə Qüds məsələsində dəstək verən dövlətlərə qarşı da sanksiyaların tətbiq edilməsi imkanlarından bəhs edilib. Bununla ekspertlər İslam aləmində müəyyən bir siyasi təşkilatlanmanın olduğu barədə fikir bildirirlər. Onlar hesab edirlər ki, İslam ölkələri birlikdə ciddi addımlar atmalıdırlar ki, qarşıya çıxan maneələri dəf etsinlər. Bu aspektdə ABŞ siyasətinə təsir edən üç zümrənin mövcudluğu ilə əlaqədar mətbuatda dərc edilən yazılar da diqqəti çəkir. Onların üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Almaniyanın kansleri Angela Merkel Soçidə Vladimir Putinlə görüşüb. Kütləvi informasiya vasitələrinin yaydığı məlumatlara əsasən demək olar ki, tərəflər qlobal siyasətin aktual məsələlərini müzakirə ediblər. Bu zaman onlar siyasi, geosiyasi və təhlükəsizlik aspektləri ilə yanaşı, iqtisadi sferaya da diqqət yetiriblər. Merkel-Putin danışıqlarının detalları barədə geniş məlumat verilməsə də, aydın olur iki, iki böyük geosiyasi güc dünyada baş verən hadisələrə təsir etmək niyyətindədirlər. Rusiya onsuz da müxtəlif regionlarda fəaldır. Almaniya da son illər aktivliyini xeyli artırıb. İndi onlar üçün ortaq fəaliyyət sahəsinin axtarılıb tapılması önəm kəsb edir. Hələlik bu istiqamətdə əhəmiyyətli irəliləyiş əldə edilməyib. Demək olar ki, bütün istiqamətlərdə fikir ayrılığı mövcuddur. Buraya ilk növbədə Suriya müharibəsi, Ukrayna ətrafında münaqişə, "Şimal axını-2" layihəsi, Skripal məsələsi və digərləri daxildir. Ancaq ekspertlər də vurğulayırlar ki, A.Merkelin Soçiyə uçması Almaniyanın Rusiyaya verdiyi önəmə işarə edir. Bu müstəvidə Soçi görüşünün geosiyasi aspektini təhlil etməyə dəyər.

Heydər Əliyev müasir Azərbaycan tarixinin əvəzolunmaz şəxsiyyətidir. Ulu Öndərin 95 illik yubileyi bütün xalq üçün böyük əhəmiyyət daşıyan hadisədir. Heydər Əliyev elə bir dövlət xadimi və siyasətçidir ki, daim fəaliyyəti öyrəniləcək və müstəqil dövlət quruculuğu prosesində Ümummilli Liderin zəngin təcrübəsindən bəhrələniləcək. Ulu Öndərin həyat fəaliyyətinin, siyasi kursunun, diplomatik peşəkarlığının, müstəqil və demokratik dövlət quruculuğunun incəliklərini hələ çox tədqiq etməliyik. Azərbaycan dövlətinin və xalqının bu gün əldə etdiyi nailiyyətlər işığında da Ulu Öndərin irsinin nə dərəcədə əhəmiyyətli olduğu bir daha aydın olur. Çünki dövlət quruculuğunun bütün istiqamətləri üzrə əldə edilən nailiyyətlərdə Heydər Əliyevin birbaşa imzası vardır. Məhz onun ideyalarının həyata keçməsi sayəsində Azərbaycan müstəqillik yolunda inamla addımlamaqdadır. Bu bağlılıqda bir daha Heydər Əliyevin fəaliyyətinin bir sıra məqamlarına yenidən təhlili nəzər salmaq zərurəti mövcuddur.

Bilirik ki, Azərbaycan müstəqil dövlət quruculuğunda hər yeni uğur qazandıqca, bir sıra dairələr bundan bərk narahat olur, imkanları daxilində Azərbaycana qarşı qarayaxma kampaniyası aparmağa çalışırlar. 2018-ci ilə ciddi uğurlarla başlayan və əhəmiyyətli addımlar atan Azərbaycan rəhbərliyinin ünvanına bu dəfə də iftira, böhtan dolu fikirlər uydurmağa çalışanlar tapıldı. Təəssüf ki, AŞPA kimi qurum da onların əsirliyinə düşüb. Azərbaycan rəhbərliyi dünyada və regionda cərəyan edən geosiyasi proseslərin daxili məntiqini çox düzgün qiymətləndirərək, milli maraqları əsas tutub olduqca mühüm siyasi qərarlar qəbul etdi. Onların sırasında müstəqil dövlətçilik baxımından prinsipial əhəmiyyət daşıyan prezident seçkisinin vaxtının ölkəmiz üçün optimal olan bir tarixə keçirilməsi xüsusi yer tutdu. Bununla Azərbaycan dövlətçiliyi üçün ciddi təhlükələr yarada biləcək bir sıra hadisələrin qarşısı alındı. Bunu qonşu Türkiyə, İran və Rusiyanın öz maraqları müstəvisində atdıqları addımların fonunda da anlamaq mümkündür.

Dünyanın müxtəlif analitik mərkəzləri Cənubi Qafqazda geosiyasi dinamikanın təhlilinə dair məruzələr dərc edirlər. Onlar ilk baxışdan obyektiv və maraqlı təsir bağışlayırlar. Lakin məsələyə bir qədər geniş aspektdə yanaşdıqda, başqa məqamlar ortaya çıxır. Aydın olur ki, obyektiv təhlil kimi təqdim edilən həmin materiallarda, əslində, böyük güclərdən hansınınsa maraqları ifadə olunub. Ancaq bu kimi analiz və proqnozlar reallığı gizlədərək insanların şüuruna mənfi təsir göstərir. Nəticədə, Dağlıq Qarabağ kimi münaqişələr həll edilməmiş qalır və bütövlükdə Cənubi Qafqaz təhdidlərlə üzləşir. Rusiyanın analitik mərkəzlərindən birinin hazırladığı məruzə bu baxımdan diqqətimizi çəkdi və orada ifadə edilən bir sıra fikirlər üzərində dayanmağı lazım bildik.

Hazırda ekspertlər Mayk Pompeo və Con Boltonun Amerikada yüksək vəzifələrə gətirilməsinin siyasi və geosiyasi aspektlərini təhlil edirlər. Belə qənaət var ki, bu kadrlar bütövlükdə Vaşinqtonun mövqeyini daha da sərtləşdirəcək və bu, xarici siyasətdə özünü daha qabarıq göstərəcək. O cümlədən Yaxın Şərqdə Amerika hərbi güc tətbiqini artıra bilər. Bundan başqa, Rusiya, İran, Çin və Şimali Koreya istiqamətlərində yeni ixtilaflar meydana çıxa bilər. Bütün bunlarda İsrailin də maraqlarının olduğu haqqında yazırlar. Belə təəssürat yaranır ki, Donald Tramp ətrafına daha çox sərt mövqeli kadrları toplamaqla "hər şey Amerika üçün!" tezisini istənilən vasitə ilə həyata keçirmək niyyətində olduğunu nümayiş etdirir. Bu xəttin mümkün geosiyasi nəticələri necə ola bilər? Bu suala cavab üzərində bir qədər geniş dayanmaq istərdik.

Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın rəsmi olaraq prezident və parlament seçkisinin vaxtının irəli çəkilməsi haqqında məlumat verməsindən sonra dünya KİV-lərində bu hadisənin səbəbləri ətrafında geniş müzakirələr müşahidə edilir. Ekspertlər müxalif partiya liderinin verdiyi təklifin nəyə görə Ərdoğan tərəfindən dərhal qəbul edilməsi arxasında duran məqamlara işıq salmağa çalışırlar. Doğrudur, MHP və AKP müttəfiqdirlər, lakin seçki ilə bağlı qəfil qərarın alınması daha geniş aspektdə izah tələb edir. Bununla bağlı müxtəlif fikirlər irəli sürülür. Hər şeydən öncə, aydındır ki, Ankaranın təhlükəsizlik məsələləri ilə bağlı müəyyən narahatlıqları vardır. Bura daxili və xarici faktorlar daxildir. Xüsusilə daxildə bir sıra siyasi qüvvələrin daha hiyləgər üsulla hakimiyyəti devirmək planlarının olması narahatlıq yaradır. FETÖ-nün yeni-yeni planları ortaya çıxır. Digər tərəfdən, Suriya və İraqda region dövlətlərini narahat edən proseslər özünü göstərir. Onlara çevik və konkret reaksiya vermək zərurətə çevrilib. Bütün bunların işığında Türkiyədə yeni idarəetmə üsulunun həyata keçirilməsinə ciddi ehtiyacın yarandığını qəbul etmək lazım gəlir.