NEWTIMES

Amerikanın dövlət başçısı Donald Tramp Qüdslə bağlı vəd etdiyi qərarı açıqlayıb. O, şəhərin şərq hissəsi də daxil olmaqla bütövlükdə onu İsrail dövlətinin paytaxtı kimi tanıdığını bəyan edib. Əsas fikri bundan ibarətdir ki, "İsrailin rəsmi olaraq bir paytaxt şəhəri olmalıdır". Əslində, bu problem 1917-ci ildə "Balfur bəyannaməsi"ndən başlayıb. Bu sənədlə yəhudilərin Fələstin ərazisində dövlət qurmaq hüquqları tanınıb. 1967-ci ildə Qüdsün qərb hissəsi "Altıgünlük müharibə" zamanı İsrail tərəfindən işğal olunub. İndi isə faktiki olaraq Donald Tramp bu işğalı tamamlayır. Lakin onun bu addımı bütün dünya tərəfindən etirazla qarşılanıb. Müxtəlif dövlətlərin başçıları Vaşinqtonun ciddi səhvə yol verdiyini bildirirlər. Daha düşündürücü olanı bütün bu hadisələrin həm Yaxın Şərqdə, həm də ətraf regionlarda geosiyasi dinamikanı necə dəyişə biləcəyidir.

Son zamanlar erməni KİV-də Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı dərc olunan müxtəlif səpgili yazıların sayı artıb. Onlarda münaqişənin həlli kontekstində regional geosiyasətin bir sıra aspektlərinə nəzər salınır. O cümlədən ermənilərin regionun böyük dövlətləri olan Rusiya, İran və Türkiyənin geosiyasi əməkdaşlığının mümkün nəticələrindən narahatlığı ifadə edilir. Vəziyyətə bir qədər geniş miqyasda yanaşdıqda, rəsmi İrəvanın növbəti dəfə çaşqın duruma düşdüyü və məntiqsiz addımlar atdığı aydın görünür. Ermənistanın siyasi dairələri artıq anlayırlar ki, münaqişənin ədalətli həllindən başqa yol yoxdur. Məsələnin bu tərəfi üzərində bir qədər ətraflı dayanmağa ehtiyac görürük.

Müstəqillik illərində Qərbdə və Avropada müəyyən dairələrin Azərbaycanla bağlı proseslərə ədalətli mövqe nümayiş etdirməməsi Azərbaycan ictimaiyyətini artıq son dərəcə narahat edir. Belə mövqenin yeni bir nümunəsi dekabrın 5-də Avropa Şurasında İlqar Məmmədovla bağlı məsələnin müzakirəsi zamanı özünü göstərmişdir. İlqar Məmmədovla bağlı məsələ artıq bir müddətdir ki, Avropa Şurasının fəaliyyətinə istiqamət verə biləcək fiqurlardan biri Baş Katib Yaqlandın yuxusuna haram qatıb. O, elə hesab edir ki, hansı məqsədlərə xidmət etdiyini heç kim bilmir. Görünür, Yaqlandın məqsədi İlqar Məmmədov məsələsini əlində "insan haqlarının müdafiəçisi" bayrağı edərək, nəyin bahasına olursa olsun Azərbaycanı "cəzalandırmaq", Azərbaycana özünün nəyə qadir olduğunu nümayiş etdirməkdir.

Qloballaşma proseslərinin cəmiyyətin bütün səviyyələrdə həyatına dərindən nüfuz etdiyi müasir dövrümüzdə ən böyük təhdidlərdən biri separatçılıqdır. Nə qədər paradoksal olsa belə nəinki, iqtisadi, siyasi və ya mədəni birliyə, hətta vahid dəyərlərin yaradılmasına yönəlmiş qloballaşma separatçılığın, bölücülüyün genişlənməsinə mane ola bilmədi. Görəsən yeni minillikdə bəşəriyyətin ən böyük başağrısına çevrilmiş separatçılığın həqiqi səbəbləri nədir? Niyə fərqli regionlarda və fərqli cəmiyyətlərdə separatçılığa fərqli yanaşılır?

Rusiya, Türkiyə və İran prezidentləri Vladimir Putin, Rəcəb Tayyib Ərdoğan və Həsən Ruhaninin srağagün Soçidə keçirdikləri üçtərəfli görüş Suriyada silahlı münaqişənin nizamlanması istiqamətində yeni mərhələnin başlanğıcı kimi yadda qaldı. Üç dövlətin liderləri bu formatda ilk dəfə bir araya gəlirdilər, hərçənd "üçlük" formatının özü hələ ötən ilin axırlarında - üç ölkə Qazaxıstanın paytaxtı Astanada Suriya hökuməti ilə silahlı müxalifət arasında atəşin dayandırılması haqqında sazişin parametrlərini razılaşdırarkən işə düşmüşdür.

Səudiyyə Ərəbistanı dünyanı təəccübləndirən və səbəbinin izahını tələb edən hadisələrin meydanına çevrilib. Qısa bir müddətdə bu ölkənin ən zəngin adamlarının da daxil olduğu bir qrup həbsə atılıb. Səbəb kimi isə korrupsiya ilə mübarizə göstərilib. Lakin bu hadisə Livanın baş naziri Səəd Həririnin Ər-Riyadda birbaşa televiziya bağlantısı vasitəsilə istefa verməsinin fonunda özünü göstərib. Eyni zamanda, Yəməndən Səudiyyə Ərəbistanına raket atılıb. Suriya, İraq və İranla əlaqəli əhəmiyyətli geosiyasi proseslər baş verməkdədir. Böyük dövlətlərin Yaxın Şərq uğurunda daha gərgin mübarizə aparması da diqqətdən kənarda qalmır. Belə çıxır ki, Ər-Riyadda baş verənlərə daha geniş kontekstdə yanaşmaq gərəkdir. Bu aspekt üzərində dayanmaq maraqlı olardı.

Azərbaycan növbəti dəfə tarixi hadisə məkanı oldu. Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanında Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun açılış mərasimi keçirilib. Tədbirdə Türkiyə, Gürcüstan, Qazaxıstan, Türkmənistan və Özbəkistandan yüksək səviyyəli təmsilçilər iştirak ediblər. Layihənin açılışı xüsusi təntənə ilə qeyd edilib. Tədbirdə Prezident İlham Əliyev dərin məzmunlu nitq söyləyib. Ekspertlər isə hadisənin geosiyasi, iqtisadi, nəqliyyat, ticari və mədəni aspektlərini geniş təhlil etməkdədirlər. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu layihəsinin böyük bir geosiyasi məkanda ciddi əhəmiyyətinin olduğu bildirilir. Bu baxımdan onu qlobal əməkdaşlıqda yeni mərhələ adlandırmaq olar. Biz bu məqam üzərində geniş dayanmaq istərdik.

ABŞ-ın dövlət başçısı Donald Tramp vəd etdiyi kimi, yeni İran strategiyasını açıqlayıb. Özlüyündə az sayda tezisdən ibarət olan bu strategiyanın hədəfləri ilə bağlı mütəxəssislər analizlər aparırlar. Yanaşmalar müxtəlifdir. Bəzi ekspertlərə görə, Vaşinqton bununla İranın Yaxın Şərqdəki fəaliyyətini məhdudlaşdıra biləcək. Digərləri isə əslində, bu strategiyanın son məqsədinin qeyri-müəyyən olduğu və reallıqda mövcud vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirəcəyi fikrindədirlər. Bizcə, Trampın yeni İran strategiyası bütövlükdə qlobal geosiyasətin dinamikası kontekstində dərk edilməlidir. Bu prizmadan yanaşdıqda, burada kifayət qədər ziddiyyətlər və risklərin mövcud olduğunu görürük. Həmin məqamlar üzərində geniş dayanmağa ehtiyac hiss edilir.

Noyabrın 24-də Brüsseldə "Şərq tərəfdaşlığı" proqramının növbəti sammiti keçirilməlidir. Bu tədbirin mümkün nəticələri ilə bağlı müxtəlif analizlər aparılır. Mütəxəssislərin proqnozlarında həmin proqramın şansının elə də yüksək olmadığı vurğulanır. Onun əsas səbəbi kimi isə proqram üzrə tərəfdaş ölkələrin artıq fərqli geosiyasi istiqamət seçməsi göstərilir. Məsələn, Ukrayna, Moldova və Gürcüstan ifrat Avropa meylliliyini nümayiş etdirirlər. Azərbaycan müstəqil xarici siyasət kursunu reallaşdırır. Bakı Avropa İttifaqı ilə əlaqələrini özünün irəli sürdüyü şərtlər daxilində bərabərhüquqlu tərəfdaşlıq əsasında qurmağa qərar verib. Assosiativ üzvlüyün tərəfdaş ölkələrin milli maraqlarına cavab vermədiyini rəsmi Bakı dəfələrlə bəyan edib. Ermənistan və Belarus isə Rusiyanın təklif etdiyi inteqrasiya xəttini seçiblər. Mövqelərin bu cür dağınıqlığı şəraitində Brüssel sammiti nələri vəd edə bilər? Bu sualın cavabı maraqlı olardı.

Rusiyanın dövlət başçısı Vladimir Putinin Türkiyəyə son səfəri ilə bağlı müxtəlif analizlər aparılır. Ekspertlər tərəflərin təcili bir araya gəlmələrinin səbəblərini aydınlaşdırmağa çalışırlar. Hər bir halda bu hadisə regionda və dünyada gedən geosiyasi proseslərlə əlaqələndirilir. Yəni bu səfərin geosiyasi əhəmiyyətindən söhbət açmaq olar. Burada ilk olaraq Yaxın Şərqdə müşahidə edilən və müəyyən narahatlıq doğuran prosesləri vurğulamaq gərəkdir. Suriya və İraqda cərəyan edən hadisələr yeni səviyyədə ixtilafların meydana gəlməsi ehtimalını artırıb. Hətta bir sıra ekspertlər Üçüncü dünya müharibəsinin başlamasından da ehtiyatlanırlar. Bu müharibə Suriyanın Deyr əz-Zor əyalətindən, yaxud İraqın şimalından başlaya bilər. Yaranmış vəziyyət Moskva ilə Ankaranın münasibətləri inkişaf etdirməsi zərurətini ortaya çıxarır. Bunların fonunda Vladimir Putinin Türkiyə səfərinin geosiyasi aspektlərinin təhlili aktual görünür.