NEWTIMES

İkinci Qarabağ müharibəsində Azərbaycanın böyük Zəfər qazanması geosiyasi proseslərə yeni dinamika gətirdi. Cənubi Qafqazda indiyə qədər müşahidə edilməyən geosiyasi mənzərə yaranmağa başladı. Bu reallığı ilk olaraq Türkiyə və Rusiya gördü və qəbul etdilər. Hazırda Azərbaycan regionun hər iki böyük dövləti ilə bütün istiqamətlərdə sıx əməkdaşlıq edir. Lakin, təəssüf ki, Avropa İttifaqının aparıcı dövlətləri həmin reallığı təxminən bir il qəbul etmək istəmədilər. Nəticədə, Aİ-Azərbaycan münasibətlərinin gələcəyi ilə bağlı ekspert analizlərinin sayı artmağa başladı. Nəhayət, 2020-ci ilin dekabrında Brüsseldə keçirilən tarixi görüş situasiyanı müsbətə doğru dəyişdi.

qürurla deyə bilərik ki, Azərbaycan Prezidenti Brüsseldə daha böyük bir uğura imza atıb. Azərbaycan "Şərq tərəfdaşlığı"nın VI sammitində Cənubi Qafqazın lider dövləti kimi çox layiqli təmsil olunub. Avropa İttifaqı və NATO Prezident İlham Əliyevin həm bütövlükdə Aİ istiqamətində, həm də ayrıca "Şərq tərəfdaşlığı" proqramı çərçivəsində həyata keçirdiyi strateji xarakterli siyasətin doğruluğunu və real vəziyyətə tam uyğunluğunu etiraf etmişlər.

Tanınmış Amerika dövlət xadimi Henri Kissincer 2014-cü ildə yazdığı "Dünya nizamı" kitabında vurğulayır: "bizi xaos təhdid edir...". Kitabın başqa bir yerində isə qeyd edir ki, "gəlin özümüzü aldatmayaq – qlobal dünya nizamı heç zaman mövcud olmayıb...". Amerikanın başqa tanınmış siyasətşünas-ideoloqları Riçard Haas və Çarlz Kapçan 2021-ci ildə dərc edilən məqalələrində vurğulayırlar: "Beynəlxalq sistem tarixi dəyişiklik nöqtəsindədir... Asiya iqtisadi yüksəlişə davam edir. Qərbin iki əsrlik dominantlığı başa çatır. Qərb yalnız iqtisadi dominantlığını deyil, həm də ideoloji hökmranlığını itirir... Yüksələn Çin aqressiv Rusiyanın dəstəyi ilə Qərbin nüfuzuna "əlcək atır""...

İkinci Qarabağ müharibəsinin regional geosiyasi dinamikaya göstərdiyi ciddi təsirlərin ekspertlər tərəfindən təhlili davam edir. İrəli sürülən tezislərin məzmunu göstərir ki, böyük əksəriyyət Cənubi Qafqazda geosiyasi vəziyyətin ciddi dərəcədə yeniləşdiyini və faktiki olaraq yeni təkamül xəttinə çıxdığını qəbul edir. Bundan başqa, bir sıra böyük dövlətlərin hadisələrə reaksiyası da bu tezisin doğruluğunu sübut edir.

Azərbaycanla Ermənistan arasında onsuz da mövcud olan gərginlik bir müddətdir ki, qarşıdurmalar vasitəsi ilə daha da artmaqdadır. Bunun yaxşı tədqiq edilməyən bir sıra səbəbləri var. Həftənin əvvəlində Naxçıvan sərhədində atəşkəsi pozan Ermənistan ordusu dünən Kəlbəcərə hücuma keçib.

Cənubi Qafqaz strateji coğrafi mövqeyə malikdir. Səbəb region ölkələri – Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistanın Rusiya, İran və Türkiyə kimi fövqəldövlətlərlə həmsərhəd olmasıdır. Lakin Yerevanla Bakı arasında uzun illər davam etmiş münaqişə bölgədə ticarətə və iqtisadi inteqrasiyaya mənfi təsir göstərib. Tərəflər arasında ötən ilin sonlarında baş vermiş İkinci Qarabağ müharibəsi bu regionda geosiyasi mənzərəni dəyişib.

Son iki ayda "Taliban" silahlı qruplaşması Əfqanıstanın böyük bir hissəsinə nəzarəti ələ keçirib. Bəs qruplaşmanın belə uğur əldə etməsi nə ilə əlaqədardır? ABŞ, Rusiya, İran və başqa dövlətlərin, BMT-nin terrorçu kimi tanıdığı bir təşkilata belə hörmət və etibar haradan yaranıb? "Taliban"ı Əfqanıstanda yenidən hakimiyyətə gətirirlər? ABŞ başda olmaqla NATO ilə onlara qarşı fəaliyyət göstərmiş Əfqanıstan vətəndaşları və ya hökumət adamlarının aqibəti necə olacaq? "Taliban" Əfqanıstandakı milli məsələni həll edəcək? Bu qruplaşma ölkədə narkotik maddələrin becərilməsinin qarşısını ala biləcək? Əfqanıstanı düşdüyü bataqlıqdan xilas edəcək? "Taliban" vətəndaş həmrəyliyi və vətəndaş birliyi yaradacaq? və s. suallar yaranıb.

ABŞ ilə Azərbaycanın münasibətlərini İkinci Qarabağ müharibəsinə qədər olan və ondan sonrakı mərhələyə bölmək olar. Keçən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərindən Vaşinqtonun Cənubi Qafqaza marağı böyük olub. ABŞ ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədr dövlətlərindən biri kimi burada ciddi təsir imkanlarına malik olub. Dünyanın ən qüdrətli ölkəsi kimi Azərbaycanla müxtəlif sferalarda, o cümlədən enerji sahəsində əməkdaşlığa meyl göstərib. Ancaq Ermənistanın təcavüzünün qarşısını almaqda və regionda ədaləti bərpa etməkdə Vaşinqton bir qədər qeyri-müəyyən mövqe tutub. Hər bir halda İkinci Qarabağ müharibəsinə qədər ABŞ-Azərbaycan münasibətlərinin perspektivindən daha çox danışılırdı. Hazırda postmüharibə mərhələsində ekspertlər üçün bu münasibətlər daha böyük aktuallıq kəsb edir.

Fondun Ermənistanda geniş fəaliyyəti hər kəsə məlumdur. Sorosun maliyyələşdirdiyi deputatlar Azərbaycan və Türkiyə əleyhinə fəaliyyət göstərirlər. Ermənistanda sonuncu hakimiyyət dəyişikliyinin sponsorunun Açıq Cəmiyyət İnstitutu olduğu ehtimalı gündən-günə özünü təsdiqləyir. Onun maliyyəsi hesabına Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan və komandası artıq demokratiya adı altında ölkədə avtoritar rejim yaradır.

ABŞ dünyanın supergücü hesab edilir. Ancaq güc, haqlı olmaq anlamına gəlmir. Alıcılıq qabiliyyəti və dollar ilə neftin qiymətini, milli valyutaların məzənnəsini müəyyənləşdirən, münaqişələri həll etmək üçün söz sahibi olan bir dövlətin gücü həm də ədalətindən keçir. Lakin zaman ötdükcə məlum olur ki, ABŞ ədaləti barədə aparılan təbliğat daha çox mif, illüziya imiş.