NEWTIMES

Hazırda qlobal geosiyasi səviyyədə mürəkkəb və risklərlə dolu proseslər gedir. Bu, bütövlükdə dünyanı bir sıra sahələrdə qeyri-müəyyənliklərlə üz-üzə qoyur. Ekspertlər ümumilikdə bəşəriyyətə fayda verə biləcək əməkdaşlıq formatlarının vacibliyini vurğulayırlar. Həmin bağlılıqda Rusiya-Türkiyə-Azərbaycan əməkdaşlıq formatı ekspertlərin marağına səbəb olub. Bu dövlətlər mürəkkəb geosiyasi mənzərəsi olan məkanda yerləşiblər. Rusiya və Türkiyə böyük dövlətlər kimi dünya siyasətinə təsir edə bilirlər. Azərbaycan Cənubi Qafqazın lider dövləti olaraq müstəqil siyasətini davamlı olaraq aparır. Bununla yanaşı, Rusiya və Azərbaycan zəngin enerji ehtiyatlarına malikdirlər. Həmin səbəbdən bu üç dövlətin əməkdaşlığı regional və qlobal miqyasda geosiyasi əhəmiyyət kəsb etməkdədir. Bu kontekstdə bir sıra vacib məqamların analizi üzərində geniş dayanmağa ehtiyac duyuruq.

Ekspertlər Suriya probleminin həllində vacib bir mərhələnin başladığı qənaətindədirlər. Proseslər bir neçə il öncədən xeyli fərqli məzmun kəsb edib. İndi meydanda Rusiya aparıcı rol oynayır. İran və Türkiyə ciddi fəallıq göstərirlər. İran Suriyada İsrail və ABŞ üçün əməlli-başlı başağrısına çevrilib. Bunların fonunda türk ordusunun Suriyanın şərqində YPG/PKK-ya qarşı yeni hərbi əməliyyata hazırlaşması əhəmiyyətli geosiyasi-hərbi addım kimi qiymətləndirilir. Amerika Prezidenti D.Tramp Suriyadan qoşunlarını çıxarmaqla bağlı bəyanat verərək aranı daha da qarışdırıb. İndi daha çox bu prosesin gedişatı müzakirə olunur. C.Boltonun Türkiyəyə səfəri həmin aspektdə ekspertləri maraqlandırırdı. ABŞ Prezidentinin müşaviri Ankaraya gəldi və ... tez də qayıtdı. Bu hadisənin səbəblərinin geosiyasi təhlili üzərində geniş dayanaq.

Amerikanın "Stratfor" qlobal strateji təhlil mərkəzi 2019-cu il üçün Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya ilə bağlı proqnozlar verib. Onlara nəzər saldıqda, bir sıra düşündürücü məqamları görmək mümkün olur. Hər şeydən öncə, aydın olur ki, bu iki regionda cərəyan edən geosiyasi proseslər bir-biri ilə əlaqədə götürülür. Ekspertlər hesab edirlər ki, hər iki region üçün 2019-cu il geosiyasi aspektdə mürəkkəb il olacaq. Burada qeyri-müəyyənliklər və risklər özünü göstərəcək. Dünyanın böyük gücləri olan ABŞ, Rusiya və Çinin həmin regionlar uğrunda mübarizəsi daha da intensivləşəcək. Proqnozlara görə, bu mübarizə Əfqanıstandan başlayaraq geniş məkanda terror və narkoticarəti canlandıra bilər. Bundan sadə insanlar daha çox ziyan görəcəklər. Eyni zamanda, böyük güclərin antiterror əməliyyatları adı altında müxtəlif fəaliyyətləri ola bilər. Bununla da Yaxın Şərqlə yanaşı, başqa bir məkanda da silahlı qarşıdurmalar özünü göstərər. "Stratfor"un proqnozları kontekstində yuxarıda vurğulanan məqmların geosiyasi analizi üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.

Dünyanın tanınmış analitik mərkəzləri, bir qayda olaraq, hər ilin sonunda növbəti il üçün əsas saydıqları problemlər üzrə proqnozlar verirlər. Bu aspektdə "Stratfor"un analizləri və təxminləri ayrıca diqqət tələb edir. Çünki bu təşkilatın ABŞ-ın xüsusi xidmət orqanları ilə yaxınlığı haqqında informasiyalar vardır. Amerikanın bu tanınmış beyin mərkəzi 2019-cu ildə qlobal geosiyasi trendləri səciyyələndirən proseslərin analizi və proqnozları ilə yenidən diqqəti özünə cəlb edib. Burada hər bir əhəmiyyətli proses haqqında konkret mövqe ifadə edilib. Konkret olaraq, beyin mərkəzinin məntiqi Amerikanın dünya liderliyi uğrunda mübarizəsini davam etdirəcəyi üzərində qurulub. Bu çərçivədə ABŞ-ın Çin və Rusiya ilə savaşı təhlil olunub. Eyni zamanda, dünyanın digər böyük dövlətlərinin bu savaşın xarakterinə uyğun zərər görəcəyi və ya qazanacağı barədə də proqnozlar verilir. Bütövlükdə "Stratfor" dünya üçün hazırda aktual olan bütün problemlərə toxuna bilib. Həmin bağlılıqda analitik mərkəzin irəli sürdüyü tezislərin təhlili üzərində geniş dayanmaq istərdik.

NATO və Rusiyanın yüksək hərbi rəhbərliyinin qlobal təhlükəsizlik məsələlərini Azərbaycan paytaxtında müzakirə etməsi artıq adət halını alıb. NATO Müttəfiq Qüvvələrinin Avropadakı Baş komandanı Körtis Skaparrotti ilə Rusiya Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi Valeri Gerasimovun yenidən Bakıda bir araya gəlməsi bu səbəbdən normal qarşılandı. İki general dünya miqyasında özünü göstərən hərbi prosesləri müzakirə ediblər. Rusiya tərəfi NATO-ya aid qüvvələrin ölkə sərhədlərinə daha da yaxınlaşmasından narahatlığını ifadə edib. O cümlədən Ukrayna, Balkanlar və Yaxın Şərqdə hərbi-siyasi vəziyyətin yaratdığı risklər nəzərdən keçirilib. Ekspertlər belə bir vacib görüşün məhz Bakıda təşkil edilməsinin siyasi, geosiyasi və hərbi səbəblərini analiz edirlər. Ən dolğun qiymətləndirməni Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev verib. Dövlət başçısının vurğuladığı kontekst çərçivəsində Bakı görüşünün geosiyasi əhəmiyyəti üzərində bir qədər geniş dayanmağa ehtiyac gördük.

Cənubi Qafqaz regionunun iki ölkəsində seçkilərin keçirilməsindən sonra bütövlükdə geosiyasi mənzərənin xarakteristikası məsələsi də aktuallaşıb. Ekspertlərin bununla bağlı apardıqları analiz və verdikləri proqnozlar maraq doğurur. Məsələ həm də bir sıra analitiklərin Yaxın Şərqdəki mürəkkəb proseslərin tədricən Cənubi Qafqaza yaxınlaşması ilə bağlı etdikləri xəbərdarlıq kontekstində aktuallıq kəsb edir. Bu regionda yerləşən dövlətlərin xarici siyasətinin qısa analizi təsdiq edir ki, vəziyyət doğrudan da çox həssas məqama gəlib çatıb. Ermənistan hakimiyyətinin səbatsız və riskli mövqeyi bütövlükdə vəziyyəti qeyri-müəyyən edir. Gürcüstandakı seçki də rəsmi Tbilisinin xarici siyasətdə hansı yeni addımlar atacağına bir aydınlıq gətirmədi. Bu ölkədə ABŞ-Rusiya qarşıdurmasının aqibəti məlum deyil. Onların fonunda Aərbaycan konstruktiv və səmərəli xarici siyasəti ilə seçilir. Hazırda bu ölkə regionun sabitlik adasıdır. Bütün bunların fonunda Cənubi Qafqazda geosiyasi dinamikanın dəyişməsi üzərində daha geniş dayanmaq zərurətini hiss edirik.

İrəvanda ermənipərəst mərkəzlərlə şübhəli sövdələşməsi olan bəzi rusiyalı "siyasətçilər"in iştirak etdiyi bir tədbir keçirilib. Onu Rusiya Dövlət Dumasının MDB məsələləri, Avrasiya inteqrasiyası və həmvətənlərlə iş üzrə komitəsinin sədr müavini, MDB ölkələri institutunun direktoru, antiazərbaycan bəyanatları ilə məşhur olan Konstantin Zatulin təşkil edib. Tədbir "Lazarev klubu"nun ilk yığıncağı olub. Bu işə bir sıra erməni və rusiyalı "ekspertlər" də cəlb ediliblər. Onlar əsas olaraq Ermənistana olan təhlükələrə qarşı birgə fəaliyyəti müzakirə ediblər. Təhlükə kimi Azərbaycan və Türkiyə göstərilib. Bunun qarşısını ala biləcək qüvvə isə, əlbəttə, Ermənistan-Rusiya birliyidir. Ancaq bu məsələ o qədər köhnədir ki, heç ermənilərin özləri belə ona inanmırlar. Nikol Paşinyan isə tədbirdə iştirak etməyib. Lakin Robert Koçaryan iştirak edib. Bu faktdan istifadə edərək ekspertlər hesab edirlər ki, "Lazarev klubu" heç bir elmi və analitik əhəmiyyəti olmayan, siyasi çirkab içində olan süni qurumdur. Və onun işində MDB-ni "təmsil edən" tədqiqat institutunun rəhbərliyi iştirak edirsə, bu, MDB-də islahatların aparılması zərurətini ortaya qoyur. Bütövlükdə "Lazarev klubu"nun yaradılmasının mümkün geosiyasi təsirləri üzərində dayanmağa ehtiyac görürük.

Ukrayna ilə Rusiya arasında kifayət qədər problemlər mövcuddur. Onları beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində həll etmək mümkün olmur. Əksinə, tərəflər bir-birinə zərbələr endirməkdə davam edirlər. Artıq ekspertlər slavyan birliyindən danışmağın imkansız olduğu qənaətindədirlər. Bütün bunlara iki ölkə arasında yeni bir ixtilaf da əlavə olundu. Rusiya Ukraynaya məxsus üç hərbi gəmini saxlayıb. Gəmilərin ekipaj üzvləri də həbs olunublar. Üç ukraynalı dənizçi yaralanıb. Onlar etiraf ediblər ki, Rusiya sərhədini bilərəkdən pozublar. Bu hadisəyə dünyanın böyük dövlətləri reaksiya veriblər. ABŞ, Avropa İttifaqı, Türkiyə və başqaları münaqişənin həll edilməsi zərurətini vurğulayıb, Amerika və Avropa hətta Rusiyanı ittiham ediblər. Bununla da beynəlxalq miqyasda problemlərin yaranmasına təkan verilmiş olur. Bütün bunlar hansı geosiyasi proseslərə təkan verə bilər? Cənubi Qafqaza onun təsirləri mümkündürmü? Bu kimi suallara cavab üzərində geniş dayanmaq istərdik.

ABŞ-ın "Stratfor" analitik mərkəzi gələn il üçün apardığı təhlillər və verdiyi proqnozlarla narahatlıq yaradıb. Onun qənaətlərinə görə, 2019-cu ildə Cənubi Qafqazda Amerika, İran və Rusiya arasında qarşıdurma daha gərgin səviyyəyə yüksələ, regionda yerləşən Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan isə bundan müəyyən təsirlər görə bilər. Lakin bu dövlətlərin hər biri ilə bağlı ABŞ-ın fərqli yanaşması vardır. "Stratfor" hesab edir ki, Vaşinqton Ermənistan və Gürcüstandan Rusiyaya qarşı, Azərbaycandan isə İrana qarşı istifadə etməyə çalışacaq. Bu zaman Ermənistana silah satışı, Gürcüstana isə silah satışı ilə yanaşı, birgə hərbi təlimlər keçirmək də təklif ediləcək. Azərbaycanla münasibətə gəlincə, Amerika tərəfindən İranla iqtisadi və enerji sahəsində əlaqələrdən imtina etmək təklif oluna bilər. Bütün bunlar son nəticədə regionun geosiyasi mənzərəsində riskləri artıra bilər. Həmin aspektdə "Stratfor"un proqnozları əsasında Cənubi Qafqazda növbəti ildə geosiyasi dinamikanın dəyişməsinin analizi üzərində dayanmağa ehtiyac görürük.

Astanada Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının son sammitində müzakirə edilən məsələlərin əks-sədası hələ də davam edir. Ermənistan müxtəlif bəhanələrlə bu təşkilata üzv olan Belarus və Qazaxıstanı ittiham etməyə çalışır. Ermənistan rəhbərləri bu iki ölkənin Azərbaycanla əlaqələri inkişaf etdirməsini "qeyri-demokratik" addım adlandırır. Xüsusilə Belarusun Azərbaycanla əməkdaşlığının yüksək dinamikası erməni liderləri çox narahat edir. Belarus Prezidenti A.Lukaşenkonun sözlərinə görə, ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə bu il ərzində Azərbaycanla ticarət dövriyyəsi üç dəfə artıb ki, bu da yüksək inkişaf tempi deməkdir. Və Belarus bu istiqamətdə yeni addımlar atmağa hazırdır. Azərbaycan rəhbərliyi də Belarusla əlaqələrin inkişaf etdirilməsinə çalışdığını ifadə edib. Bütün bunlar İrəvanda isterika yaradır. Ekspertlər Ermənistanın bu cür reaksiyasının səbəbsiz olmadığı qənaətindədirlər. Məsələnin bu tərəfinin təhlili üzərində bir qədər geniş dayanmağa ehtiyac görürük.