NEWTIMES

12 iyulda Azərbaycan-Ermənistan dövlət sərhədinin Tovuz rayonu istiqamətində ölkəmizə qarşı hərbi təxribata başlayan, lakin 2-3 gün ərzində öz layiqli cavabını alan və hətta öz yaxın tərəfdaşları tərəfindən dəstəksiz qalan, sonra isə 17 iyulda Minskdə genişləndirilmiş Avrasiya Hökumətlərarası Şurasının toplantısından Azərbaycanla "sülh danışıqlarına hazır olduğunu" bəyan edən N.Paşinyanın birdən-birə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə əlaqədar ölkəmizin və beynəlxalq ictimaiyyətin qarşısında 7 şərt irəli sürməsi olduqca gülüncdür. Beynəlxalq münasibətlərdə adətən şərtləri qalib tərəflər diqtə edir. Lakin son əməliyyatlar zamanı heç 1 santimetr torpaq almayan N.Paşinyanın belə bir iddiada olması heç şübhəsiz daxili auditoriyayanın və xaricdə yaşayan diaspor nümayəndələrinin dəstəyini qazanmaq naminə atdığı düşünülmüş addımdan savayı bir şey deyil. Həmin şərtləri təhlil etməklə onların əsil mahiyyəti haqqında fikir söyləmək mümkündür.

Avropa İttifaqı qlobal geosiyasi miqyasda cərəyan edən hadisələrin fonunda daha çox xarici siyasətdəki qeyri-müəyyənlikdən əziyyət çəkir. Brüsseldə anlamağa başlayırlar ki, münaqişələrin həllinə yanaşmalarda qüsurlar vardır. Daha konkret desək, Brüssel heç də bütün hallarda ədalətli və obyektiv ola bilmir. Bunun bariz nümunəsi Aİ-nin sözdə deyil, reallıqda Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinə olan münasibətidir. Müşahidələr göstərir ki, Aİ bu vəziyyəti dəyişməyə meyllənib. İyun ayında baş verən üç hadisə bu baxımdan maraq doğurur.

Hərbi əməliyyatların Dağlıq Qarabağdan Ermənistan-Azərbaycan sərhədinə transformasiyası

Erməni silahlı qüvvələrinin qəfil Azərbaycanın Tovuz rayonu istiqamətində hücuma keçməsi regionda geosiyasi-hərbi vəziyyəti kəskinləşdirib. Azərbaycan Ordusunun dərhal cavab verməsi və düşmənin geri oturdulması rəsmi İrəvanın iflasını yaxınlaşdırır. Dünya dövlətləri, beynəlxalq təşkilatlar, region ölkələri yaranmış vəziyyətə münasibət bildirirlər. Belə görünür ki, regionda müəyyən qüvvələr hansısa prosesə start veriblər. Onların məqsədi geosiyasi sabitliyi pozmaq və bulanıq suda balıq tutmaqdır. Lakin qətiyyətli və güclü Azərbaycan Ordusu çoxlarının məkrli planlarını alt-üst etməkdədir. Bundan düşmən daha da quduzlaşır və yeni həmlələr etməyə çalışır. Cavabını almaqla yeni-yeni itkilər verir. İndi Ermənistanın sərhədə yaxın məntəqələrindən sakinlər qaçırlar. Polis onları zorla geri qaytarmağa çalışır.

Amerika Prezidenti Azərbaycanın dövlət başçısına Respublika Günü münasibətilə təbrik məktubu ünvanlayıb. Donald Tramp məktubunda iki ölkə arasındakı münasibətlərin məzmunu və perspektivləri ilə bağlı maraqlı məqamları vurğulayıb. Həcmi qısa olan məktubun məzmunu dərindir və orada geosiyasi kontekstdə əhəmiyyətli fikirlər ifadə edilib. Həmin fikirlər Azərbaycanla ABŞ arasında münasibətlərin müxtəlif istiqamətlərini, ondan hər iki ölkə xalqlarının faydalanmasının zəruriliyini və bunun bütövlükdə dünya üçün əhəmiyyətini əks etdirir.

Son zamanlar beynəlxalq ekspertlər Cənubi Qafqazda cərəyan edən geosiyasi hadisələrin təhlilinə daha çox yer verməyə başlayıblar. Bu, bir tərəfdən, böyük dövlətlərin regionda fəallaşması ilə əlaqəlidir. Digər tərəfdən isə, Cənubi Qafqazdakı münaqişələrin dinc yolla həlli məsələsi geosiyasi dəyişikliklər fonunda daha da aktuallaşıb. O cümlədən Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ATƏT-in Minsk qrupu çərçivəsində aparılan danışıqlar vasitəsilə aradan qaldırılması zərurəti göz qabağındadır. Bu reallıqların fonunda region dövlətlərinin geosiyasi fəaliyyəti yeni bucaq altında məzmun çalarları almış olur. Konkret olaraq, Azərbaycan və Ermənistanın atdığı addımlar, malik olduqları geosiyasi imkanlar analitiklərin diqqətini cəlb edir. Təhlillər göstərir ki, Ermənistan siyasi-iqtisadi aspektlərdə dərin böhrana doğru gedir. Ölkədə əksər sahələrdə qanunsuzluq, siyasi motivlərə görə təqiblər və təzyiqlər baş alıb gedir. Bunların fonunda Azərbaycan ardıcıl olaraq beynəlxalq aləmdə nüfuzunu yüksəldir.

Suriyanın İdlib bölgəsində geosiyasi-hərbi proseslər daha gərgin səviyyəyə yüksəlib. Orada sözün həqiqi mənasında böyük dövlətlərin açıq və gizli savaşı gedir. 30-dan çox türk əsgərinin şəhid edilməsindən sonra Türkiyə genişmiqyaslı hərbi əməliyyatlara başlayıb. "Bahar qalxanı" adlanan bu əməliyyatda Bəşər Əsədə sadiq silahlı qüvvələrə ağır zərbələr endirilir. Suriya Milli Ordusu bir qədər əvvəl itirdiyi əraziləri addım-addım azad edir. Artıq Neyrab (M-4 şosesi üzərində) və Serakibdə (M-5 şosesi üzərində) döyüşlər gedir. Neyrab tam azad edilib, B.Əsədin istifadə etdiyi hava limanı dağıdılıb. Serakibin bir hissəsi də müxaliflərin əlindədir. Türk ordusu Suriya rejiminə məxsus iki "Su-24" təyyarəsini vurub, Hələb yaxınlığındakı hərbi təyyarə anqarını darmadağın edib. B.Əsədə bağlı qüvvələr 100-dən çox tank və minlərlə canlı qüvvə itiriblər. Türk ordusunun qisası davam edir. Bütün bunların regional və qlobal proseslərə təsiri məsələsi aktualdır. Ekspertlər bununla bağlı rəylərini bildirir, analiz aparır və proqnozlar verirlər.

Dünya siyasəti yeni dəyişikliklər müstəvisinə qədəm qoyur. Böyük dövlətlər sanki yeni planlar üzərində işləyirlər. Xüsusilə İraq parlamentinin xarici hərbi qüvvələri ölkə ərazisindən çıxarmaqla bağlı qəbul etdiyi qərar vəziyyəti daha da həssaslaşdırıb. Okeanın o tayından dərhal buna reaksiya verilib. Vaşinqtonun ritorikası dəyişməyib. Amerikalılar yeni zərbələr endirə biləcəklərindən bəhs edirlər. Onlar hesab edirlər ki, bununla özlərinin milli maraqlarını müdafiə edir, Amerika vətəndaşlarının həyatını qoruyurlar. Ancaq niyə bunu ölkənin sərhədlərindən on min kilometrlərlə uzaqda edirlər, izahı yoxdur. Təbii ki, bu kimi davranışlara başqa böyük dövlətlər və Yaxın Şərqdə yerləşən digər ölkələr müəyyən reaksiya verə bilərlər. Bu kontekstdə İraq parlamentinin qəbul etdiyi qərar fonunda qlobal və regional siyasətdə qüvvələr nisbəti və oyun qaydasının dəyişməsi dinamikası üzərində geniş dayanmağa ehtiyac gördük.

Suriyanın İdlib bölgəsində hərbi vəziyyət yenidən gərginləşib. Hazırda orada Bəşər Əsədə sadiq qüvvələrlə Türkiyə və onun dəstəklədiyi müxalif qüvvələr arasında qızğın döyüşlər gedir. Əsəd rejiminə Rusiya və İranın birbaşa yardım etdiyi deyilir. Suriyada Rusiya hərbi kontingentinin fəaliyyətinə rəhbərlik edən generalın belə kimliyi açıqlanıb. Ekspertlər hesab edirlər ki, belə bir vəziyyət bütövlükdə Yaxın Şərqdə daha mürəkkəb geosiyasi mənzərə yarada bilər. Artıq prosesə ABŞ və İsrailin də qoşulduğu haqqında informasiyalar yayılır. Bunların fonunda qlobal geosiyasətdə qüvvələr nisbətinin necə dəyişə biləcəyi maraq doğurur. Yaxın Şərqə bütöv sistem kimi baxsaq, məsələnin geosiyasi konteksti çox böyük məna kəsb edir.

Almaniya kansleri Angela Merkelin Türkiyəyə səfərinə münasibət birmənalı olmadı. Avropa mediası alman hökumətinin başçısını tənqid etdi. Ekspertlər də onu "Ərdoğanın imicinə yardım etməkdə" suçladı. Lakin digərləri Almaniya rəhbərliyinin atdığı addımın geosiyasi əhəmiyyətini dərk edirlər. Onlar hesab edirlər ki, bununla Berlin Yaxın Şərqdə sabitliyin yaranmasına töhfə verə bilər. Eyni zamanda, digər regionlarda analoji vəziyyətin yaranmaması üçün müəyyən mexanizm yaradıla bilər. Hər bir halda Berlin və Ankara bir sıra vacib məqamlar üzrə ortaq mövqeyə gəliblər. Bu isə müsbət hal sayılır.