NEWTIMES

Türkiyənin dövlət başçısının Amerikaya səfərindən konkret nəticələr gözləyənlər az deyildi. İki ölkə arasında mövcud olan problemlər də çoxdur. Onların həll edilməsi hər iki ölkəyə faydalı olardı. Bununla yanaşı, Yaxın Şərqdə geosiyasi-hərbi vəziyyət qeyri-müəyyənliyini saxlamaqdadır. Türkiyənin Suriya ilə bağlı Amerika və Rusiya ilə razılaşdırdığı məqamların heç də hamısına əməl olunmadı. Belə bir mürəkkəb və ziddiyyətli şəraitdə Ankara diplomatik-siyasi fəallığını artırmalı idi. Bu kontekstdə Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Amerikaya səfəri həm də strateji əhəmiyyət kəsb edirdi. Yayılan informasiyalara görə, tərəflər arasında hansı məsələlərin razılaşdırıldığı haqqında məlumatlar gizli saxlanılır. Bununla yanaşı, Donald Trampın Ərdoğana "mən sizin heyranınızam" deməsi daha çox müzakirə edilir.

Cənubi Qafqazda təhlükəsizlik sisteminin formalaşmasının müqəddəm şərtləri, gedişi və perspektivləri nüfuzlu politoloq və iqtisadçıların, jurnalist və analitiklərin apardıqları diskussiyaların əsas mövzusuna çevrilib. Müşahidələr göstərir ki, bu məsələdə qeyri-müəyyən məqamlar kifayət qədərdir. Onlar daha çox rəsmi İrəvanın pozucu fəaliyyətindən qaynaqlanır. Uğursuz xarici siyasət yürüdən Ermənistan hakimiyyəti regionda qeyri-müəyyənliyi artırır, müxtəlif təbiətli risklərin meydana gəlməsinə səbəb olur. Eyni zamanda, İrəvan bunu Rusiyanın Cənubi Qafqazda əməkdaşlıq və təhlükəsizlik istiqamətində ciddi müsbət addımlar atdığı bir mərhələdə edir. Bu isə regionda geosiyasi mənzərənin öz bütövlüyünü itirməkdə olduğu anlamını verir.

Nikol Paşinyan və onun başçılıq etdiyi hökumətin bir sıra üzvləri Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı ziddiyyətli bəyanatlarla çıxış edirlər. Sirr deyil ki, bu cür bəyanatların reallıqla heç bir əlaqəsi yoxdur və əslində Ermənistan rəhbərliyinin fikirləri bir-birini təkzib edir. Biri münaqişənin artıq həll olunduğundan dəm vurursa, digəri bu istiqamətdə danışıqların intensivləşdiyindən bəhs edir. Aydın görünür ki, işğalçı ölkənin münaqişənin həlli ilə bağlı konkret strategiyası yoxdur. Onlar ağıllarına nə gəldi deyirlər. Bu vəziyyətin yaranması səbəbləri az deyil. Təcrübə göstərir ki, hüquqi baxımdan Azərbaycan tam haqlıdır və bütün beynəlxalq təşkilatlar bunu sənədlərində təsbit edir. Bundan başqa, Yaxın Şərq təcrübəsi də sübut edir ki, münaqişə ancaq Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həll oluna bilər.

Yaxın Şərqdə gərginlik azalmaq bilmir. Bir ölkədə problemlər həll edilməmiş, münaqişələr aradan qalxmamış, digərində yeni ixtilaflar meydana gəlir. Suriya məsələsində ciddi irəliləyiş olmadığı halda, İraqda ara qarışmağa başlayıb. İndi bu ölkənin şəhərlərinin küçələrində sosial tələblərlə çıxış edən, lakin siyasi xarakterli iddialar irəli sürən etirazçı kütlə vardır. Artıq yüzlərlə insan həyatını itirib və bu rəqəm hər gün artır. Nümayişçilər İrana bağlı İraq hökumətinin dəyişməsini tələb edirlər. Bundan nəticə çıxaran ekspertlər ümumilikdə geosiyasi aspektdə antiiran prosesindən bəhs edir, eyni zamanda, İraqdakı şiələr arasında nifaq salındığını ifadə edirlər. Bu iki məqamı birləşdirəndə belə alınır ki, İraqda dərin qatlarda geosiyasi, ideoloji və dini çalarları olan ziddiyyətli proseslərə start verilib. Sosial tələblər ancaq görünən tərəfdir.

Budur, daha bir ölkə insanlığa qarşı haqsızlıq etdi. Xocalıda törədilən soyqırımından söz açmadı, ancaq 1915-ci ildə Osmanlı imperiyasında baş vermiş hadisələri "soyqırımı" kimi tanıdı. Yaxın Şərqdə uzun onilliklər boyu məhv edilən məzlumlar – uşaqlar, qocalar, qadınlar yada düşmədi. Tarixdən silinən xalqlar unuduldu. Lakin növbəti dəfə uydurma "erməni soyqırımı" iddialarını gündəmə gətirdilər. Və bunu özünü dünya demokratiyasının beşiyi sayan ABŞ-ın qanunvericiləri etdi. "Erməni soyqırımı"nı Amerika Konqresinin Nümayəndələr Palatasının tanıması islamafob, antimüsəlman və antitürk meyillərin güclənməsinin təzahürü olmaqla yanaşı, bu ölkənin tarixində bir ləkə kimi də xatırlanacaq. Zaman gələcək, amerikalılar bu hadisədən xəcalət çəkəcəklər. İndi Konqresdə timsah göz yaşlarını tökənlərin övladları utanacaqlar. Hələlik isə bu hadisədən öz geosiyasi, ideoloji, təbliğati və informasiya maraqları üçün istifadə etməyə çalışanlar vardır.

Azərbaycan paytaxtında Qoşulmama Hərəkatına üzv ölkələrin sammiti böyük uğurla başa çatıb. BMT-dən sonra ikinci ən böyük siyasi təsisat hesab edilən və fəaliyyətində beynəlxalq hüququn sülh, təhlükəsizlik və əməkdaşlıq məsələlərinə dair əsas prinsiplərini rəhbər tutan Qoşulmama Hərəkatının növbəti sammitinin mövzusu "Bandunq prinsiplərini rəhbər tutmaqla müasir dünyanın çağırışlarına birgə və adekvat cavab verilməsini təmin etmək" olub. Bakı sammitində bütövlükdə 160-a yaxın ölkənin dövlət və hökumət başçıları, həmçinin beynəlxalq təşkilatların rəhbərləri iştirak ediblər. Tədbir iştirakçıları dünyada baş verən böhranları, regional münaqişələri və onların həlli yollarını müzakirə edib, işğal hallarının və dini-irqi ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılması yollarından bəhs edib, ölkələrin ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin qorunmasını bir daha gündəmə gətiriblər. Bu problemlər Qoşulmama Hərəkatının ənənəsinə və qarşısına qoyduğu məqsədlərə tam uyğundur. Bu baxımdan ekspertlər təşkilatın Bakı sammitini çox uğurlu hesab edirlər.

Ekspertlərə görə, Avropa İttifaqının (Aİ) xarici siyasətində ciddi dəyişiklik ola bilər. Bunun səbəbi təşkilatın son dövrlərdə üzləşdiyi ziddiyyətlərin dərinləşməsi ilə bağlıdır. Qlobal geosiyasi proseslərə Aİ daha çox kənar müşahidəçi kimi baxır. Faktiki olaraq, heç bir məsələdə Brüsselin iradəsi ciddi təsir göstərmir. Bu böhran vəziyyətindən xilas olmaq üçün Aİ-nin ciddi dəyişikliklər etməli olduğuna inanan ekspertlər az deyil. Avropa Komissiyasının yeni seçilmiş sədri Jozep Borrelin Rusiya ilə bağlı söylədiyi fikirlər bu səbəblərdən maraq doğurub. O, Moskvaya qarşı Avropanın birləşməsini və sanksiyaları qüvvədə saxlamağı tövsiyə edib. Rusiya davranışını dəyişərsə, sanksiyaları ləğv etmək olar. Bu, faktiki olaraq, Vaşinqtonun mövqeyidir. Bundan başqa, Angela Merkel və Ursula von der Leyen kimi J.Borrel də Aİ-də səsverməni yekdillikdən səs çoxluğu qaydasına gətirməyi təklif edib.

Ekspertlər Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının (Türk Şurası) Bakı Zirvə Görüşünün çox uğurlu keçdiyini vurğulayırlar. Tədbirdə iştirak edən dövlət və hökumət başçıları çox maraqlı fikirlər səsləndiriblər. Eyni soy-kökə malik xalqların əməkdaşlığının daha optimal inkişaf modelinin yaradılması ilə bağlı əhəmiyyətli fikir mübadiləsi aparılıb. Türk Şurasının indiyə qədər əldə etdiyi nailiyyətlərə kölgə salmadan inteqrasiya tendensiyasını daha perspektivli bir formaya salmaqla bağlı ortaq fikrə gəlinib. Həmin istiqamətdə konkret təkliflər irəli sürülüb. Toplantı iştirakçıları türk dövlətlərinin əməkdaşlığının tarixi perspektivini xüsusi vurğulayıb, növbəti mərhələ ilə bağlı fikirlər söyləyiblər.

Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Soçiyə səfəri ciddi geosiyasi əhəmiyyət daşıyır. Ekspertlər Putin-Ərdoğan görüşünü bir sıra aspektlərdə dünya siyasətində qüvvələr nisbətini dəyişə biləcək hadisə kimi təqdim etməyə çalışırdılar. Bu proqnoz maraqlı tərzdə öz təsdiqini tapdı. Soçidə iki Prezident qlobal geosiyasət və Yaxın Şərqin gələcəyi aspektlərində əhəmiyyətli müzakirələr apardı. Əldə edilən razılaşmalar Suriyada vəziyyətin normallaşmasında ciddi rol oynayacaq. Dünya ictimaiyyətinin də bu hadisəyə reaksiyası vurğulanan tezisin əsaslı olduğunu təsdiq edir. ABŞ və Avropa Soçi sənədini müsbət qiymətləndiriblər. Hesab edilir ki, razılığa əməl edilərsə, münaqişə, ümumiyyətlə, tam olaraq aradan qalxa bilər. Bunun fonunda Türkiyənin dünya miqyasında mövqeyinin möhkəmlənməsi çox önəmli məsələdir.

Ankaranın Suriyanın şimalının terrorçulardan təmizlənməsi və təhlükəsizlik zonasının yaradılması üçün Fərat çayının şərqində PKK/YPG və İŞID terror təşkilatlarına qarşı başladığı "Sülh çeşməsi" (Barış Pınarı) antiterror əməliyyatına Qərb dünyası ciddi reaksiya verdi. ABŞ və Avropa Türkiyədə terrorun qurbanları barədə bir kəlmə belə kəsmədən terrorçuların müxtəlif uydurmalarına "inandıqlarını" nümayiş etdirdilər. Çünki, əslində, bu oyunları ssenariləşdirən özləridir. Türkiyənin başladığı hərbi əməliyyat bu faktı ortaya çıxardı. Artıq tam aydındır ki, özlərini demokratiyanın beşiyi, bayraqdarı kimi qələmə verənlər, insan haqlarında dəm vuranlar böyük ədalətsizlik, haqsızlıq və ikili standart içindədirlər. Əslində, biz bunları Qərbin Dağlıq Qarabağla bağlı tutduğu mövqedən bilirdik. Sadəcə, daha geniş miqyasda bir daha bunun şahidi olduq. Buradan bizim üçün çox vacib olan bir nəticə də alınır. Belə görünür ki, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həllini böyük dövlətlər qəsdən ona görə uzadırlar ki, Yaxın Şərqdə məqsədlərinə çatandan sonra Azərbaycana işğal faktını qəbul etdirib, Ermənistanın xeyrinə məsələni həll etsinlər. Lakin Türkiyə bu məsələdə həmin dövlətlərin məkrli planlarını pozdu. Bu isə qlobal geosiyasətdə yeni bir mərhələnin başlaması deməkdir.